«Өйөбүл уонна болҕомто ханнык да эмтээҕэр түргэнник үтүөрдэр”

«Кырдьыксыт, эппиэтинэстээх, үтүө санаалаах”. Бу маннык тыллары “СПИД Киин” быраастара соторутааҕыта 70 үбүлүөйдээх сааһын бэлиэтээбит биир идэлээхтэрэ Валентина Кулагинаҕа аныыллар.

Валентина Николаевна  СПИД Кииҥҥэ хайыы үйэ 20-тэн тахса сыл терапевт-бырааһынан үлэлээтэ. Онтон  доруобуйа харыстабылын салаатыгар уопсай ыстааһа – 50 сыл.

Мэдиссиинэ эйгэтигэр үлэтин 17 сааһыттан Сунтаар улууһун Тойбохой учаастактааҕы балыыһатыгар мэдиссиинискэй сиэстэрэнэн саҕалаабыта.

«Ол кэмнэргэ тыа сиригэр мэдиссиинэ үлэһиттэрэ тиийбэт этилэр. Ол иһин миигин, оскуоланы бэҕэһээ эрэ бүтэрбит киһини, тута мэдиссиинискэй сиэстэрэнэн ылбыттара. Биллэн турар, быраастар миэхэ көмөлөһөллөрө уонна билиилэрин үллэстэллэрэ. Бэйэм да быраас буолуохпун наһаа баҕарар этим, ол иһин тыа сирин бибилэтиэкэтигэр баар мэдиссиинэҕэ аналлаах литератураны илдьирийиэр диэри ааҕарым”, — диэн Валентина Николаевна  мэдиссиинэҕэ бастакы хардыыларын ахтар.

Эдэркээн Валя эһиилигэр Саха судаарыстыбаннай университетын мэдиссиинискэй факультетыгар  киирбитэ, онтон Новосибирскайдааҕы мэдиссиинискэй институкка анал үөрэҕи (специализация) ааспыта. 1978 сыллааахха университеты бүтэрбит киһини Дьокуускай куорат суһал мэдиссиинискэй көмөтүн ыстаансыйатыгар көһө сылдьар бырааһынан анаабыттара, манна 2,5 сыл үлэлээбитэ.  Онтон Дьокуускай куорат 1 №-дээх поликлиникатыгар учаастактааҕы бырааһынан биир учаастакка 20 сыл кэриҥэ үлэлээбитэ.

«Биһиги эмтэнээччини ыарыытын кытта соҕотохтуу хаалларбаппыт”

«Мин учаастакка үлэлиир кэммэр араас эмтэнээччилэри кытары алтыһарым. Бары майгылара, тэтимнэрэ араас буолара: ким эрэ олус түргэнник үтүөрэрэ, ким эрэ быраас этиитин барытын  толороро, эппиэтинэһэ суохтар эмиэ бааллара. Ол гынан баран, мин үлэбэр биир уларыйбат тускулу тутуһарым, ол эбэтэр  ыарыһахтарга эми-тому анаан эрэ буолбакка, куруук үтүө тылбынан көмөлөһөргө кыһалларым. Өйөбүл уонна болҕомто ханнык да эмтээҕэр-томтооҕор түргэнник үтүөрдэр”, — диэн Валентина Николаевна эмчит үлэтин кистэлэҥнэрин үллэстэр. – Мин 2003 сылтан СПИД-Кииҥҥэ бырааһынан үлэлиибин. Быйыл от ыйын 7 күнүгэр манна үлэлээбитим оруобуна 20 сыла буолла.

Мин ыарыыны быһаарыынан, диспансеризациянан уонна ВИЧ-инфицированнайдары эмтээһининэн дьарыктанабын. Биллэн турар, эмтэнээччилэргэ ыарыыларын этии кинилэргэ араастык дьайар. Биһиги эмтэнээччибитин ыарыытын кытары соҕотоҕун хаалларбаппыт. Ол иһин, ыарыыта аан бастаан булуллубут киһи булгуччу психологтан сүбэ-ама ылар. Аһаҕастык кэпсэтии уонна быһаарар үлэ  биһиэхэ чопчу уонна дьэҥкэ буолар. Онтон клиницист уонна эпидемиолог үлэҕэ кыттыһаллар. Кинилэр ыарыһах хантаактарын, ыарыытын быһаараллар. Эмтэнээччини эбии анаалыстрга ыыталлар, диспансерга кэтээн көрүү  былаана оҥоһуллар, докумуоннар толоруллаллар”.

Валентина Николаевна этэринэн, ВИЧ-инфекцияны киһи хараҕынан көрөн быһаарбат. Ол гынан баран ыарыһаҕы көрөргөр-истэргэр сорох бэлиэлэринэн ВИЧ-инфекцияҕа уорбалыахха уонна ыарыыны чопчу быһаарарга көмөлөһөр эбии чинчийиилэргэ ыытыахха сөп.

СПИД Кииҥҥэ ыарыы килиниичэскэй-лаборатория анаалыстарыгар, эпидемиологическай чахчыларга олоҕуран уонна, биллэн турар, эмтэнээччини тус бэйэтин чинчийэн баран быһаарыллар.  Ону олорор сиринэн поликлиникатыгар быһаарыахтарын сөп. Киһи эр киһи уонна   дьахтар саарбах сылдьыһыытын кэнниттэн, температурата үрдээтэҕинэ, тириитигэр ымынах таҕыстаҕына уо.д.а. ВИЧ-кэ анаан көрдөрүөхтээх”.

ВИЧ бэлиэлэрэ

«ВИЧ-кэ булгуччу бэрэбиэркэлэтэри ирдиир бэлиэлэр уонна ыарыылар испииһэктэрэ баар, килиниичэскэй көрдөрүүлэр диэн ааттаналлар. Өскөтүн урут ВИЧ-инфекция үксүгэр социальнай эппиэтинэстэрэ мөлтөх, тымыр нөҥүө наркотигы туһанар дьоҥҥо баар буоллаҕына, кэнникки 10 сылга нэһилиэнньэ ханнык баҕарар араҥатыгар көстүөн сөп буолла. Бу ыарыынан ыалдьыам суоҕа диэн ким да мэктиэлэммэт. Ол иһин, бастакы  миэстэҕэ бэйэ бэйэҕэ эрэллээх буолуу, бэйэҥ уонна чугас киһиҥ доруобуйатыгар эппиэтинэс тураллар. Бэлиэтээн эттэхппинэ, ВИЧ үс суолунан бэриллэр: эр киһи уонна дьахтар бэрээдэгэ суох сылдьыһыытыттан, инфекциялаах хаан киириититтэн уонна оҕо күүтэр дьахтар төрүүр эбэтэр эмиийинэн аһатар кэмигэр. Онтон атын сабаҕалааһыннары уопсастыба бэйэтэ толкуйдаабыт. Холобур, “Мин ВИЧ-инфекциялаах киһини кытары биир салгынынан тыыммытым эбэтэр ВИЧ-инфекциялаах киһини таарыйбытым” диэн. Барыгытыгар кытаанах доруобуйаны баҕарабын, доруобуйаҕытын көрдөрөртөн хаһан да куттанымаҥ уонна, биллэн турар, инфекцияттан харыстаныҥ”, — диэн Валентина Кулагина баҕа санаатын тириэрдэр.

(СПИД Киин пресс-сулууспатын матырыйаалынан)