Өйөнөр урбаанньыт үлэтэ тахсыылаах

Кэлиҥҥи сылларга урбаан салаата – дьоҕус уонна орто биисинэс эйгэтэ араас чэпчэтинэн, өйөбүлүнэн, көмөнөн туһанар буолан, үгүс урбаанньыт үлэтэ тахсыылаах, кэскиллээх – сонун сүүрээннэри олоххо киллэрээччи үксээтэ.

Маныаха дойду бэрэсидьиэ­нэ Владимир Путин «Дьоҕус уонна орто биисинэс», «Туризм уонн ыалдьытымсах буолуу индустрията», «Агростартап» курдук бырайыактар олоххо киириилэрин көҕүлээбитэ улахан суолталаах.  Дойду баһылыга туризмы сайыннарыыга өҥө оҥоруутун сервиһин сайыннарыы бастакы уочаракка турарарын өрүү бэлиэтиир.

Дойду баһылыгын өйөбүлэ

РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлүүр урбаан сайдыытыгар сыһыаннаах национальнай бырайыак сүрүн соруга – биисинэс сайдыытын бары түһүмэхтэргэ: идиэйэ саҕыллыытыттан экспорга батарыыга тиийэ өйөөһүн.

Саха сиригэр 2019 сыл тохсунньу 1 күнүттэн “Мин биисинэһим” диэн урбаанньыттары өйүүргэ аналлаах кииннэр аһыллан барбыттара. Бу үлэ аччыгый уонна дьоҕус ур­баан салаатыгар үлэлиир дьону үбүнэн, тустаах бырагыраамаларынан өйүүргэ туһуламмыт национальнай бырайыак биир төһүү хамсааһына этэ. Бүгүҥҥү күҥҥэ “Мин биисинэһим” киин улуус аайы баар. Үлэ бу көрүҥэ урбаанньыт ахсаанын элбэ­тиигэ, биисинэс эйгэтигэр эрэллээхтик атаҕар турарыгар усулуобуйа тэрийиигэ туһуламмыта.

Саха сиригэр национальнай бырайыак чэрчитинэн үс бөдөҥ урбаанньыты өйүүр эрэги­йиэннээҕи бырайыак үлэ­лиир. Ол курдук, “Аччыгый уонна дьоҕус урбаан субъектарын түргэнник сайыннарыы (акселерация)” бырагыраама билигин үлэлии сылдьар урбаан тэрилтэлэрин сайыннарыыыга туһуланар. Оттон “Биисинэс эйгэтигэр судургутук киириигэ усулуобуйа тэрийии” тосхол – саҥа үлэлээн эрэр урбаанньыттары уонна бу эйгэҕэ ыччаты, олохтоох дьону көҕүлээһин. “Бэйэ дьыалатын тэринээри сылдьар дьоҥҥо (самозанятые) тоҕоостоох усулуобуйа­ны тэрийии”, – үлэлиэн баҕалаах дьоҥҥо өйөбүлү оҥоруу бырагыраамата. Бу тосхоллорго олоҕуран, аччыгый уонна дьоҕус салааҕа үлэлиир урбаанньыт ахсаана биллэ эбилиннэ.

Болҕомто – урбаанньыт дьиэ кэргэттэргэ

СӨ урбаан уонна туризм дьыалаларын миниистирэ Тимур Ханды бэлиэтииринэн,  2022  сылтан урбаанньыт дьиэ кэргэттэргэ анаан араас үөрэхтэр, сэминээрдэр ыытыллар буоллулар. Ол курдук, «Улахан дьиэ кэргэҥҥэ дьоҕус биисинэс», «Урбаанньыт ийэ», «Урбаанньыт аҕа» диэн 500 тыһыынча солкуобайдаах гранынан өйөбүл 5 урбаанньыкка тигистэ.

– «СӨ урбаан сайдыытын пуондата» кирэдьиит хампаан­ньаттан быйылгы сыл 11 ыйыгар диэри 431 мөлү­йүөн солк. микро-иэһи 173 урбаанньыт ылла. «СӨ туристичес­кай инфраструктура сайдыыта» эрэгийэннээҕи бырагыраама чэрчитинэн 57 урбаанньыт өйөннө. Бу бырагыраама иитинэн 2020-2023 сылларга 294 мөлүйүөн солкуобайдаах гранынан уонна субсидиянан 414 ур­­баанньыты өйөөтүбүт. 2024 сылга маннык өйөбүл эмиэ салҕаныаҕа, – диэн бэлиэ­тээтэ Тимур Ханды.

Сатабыллаах Скрябиннар

Урбаан минис­тиэристибэтин өйө­бүлүнэн туһаммыт урбаанньыттар Наталья уонна Иван Скрябиннары кытта кэпсэтэ сырыттым.

– Биһиги дьиэ кэргэн бэйэ дьыалатын аһан, урбаан салаа­тыгар 2018 сылтан үлэлиибит. Үлэбит сүрүн көрүҥэ туризмынан дьарыктанар дьоҥҥо балаакка, массыына сабыыта,  утуйар мөһөөччүк уо.д.а. тигэбит уонна тыаҕа туттуллар кириэһилэни, раскладушкалары, атын тэриллэри уларсыкка биэрэбит. Урбаан ми­­нистиэристэбититтэн мөлү­йүөнтэн тахса солкуобай граны ылан, үбүлээһиҥҥэ улахан өйөбүлүнэн туһаммыппыт, – диэн кэпсиир Иван Скрябин.

Скрябиннар дьыл кэмиттэн көрөн, араас туристическай тэриллэри уларсар пууннара, быыстала суох дьонунан толору. 2020 сыллаахха сыстыган­наах дьаҥынан сибээс­тээн, атын дойдуга сынньана барааччылар дойдуларын устун күүлэйдииргэ сананан, Скрябиннары булбуттар. Онтон ыла сыыйа үөрэнэн, баҕардахтарын аайы дьыл араас кэмигэр араас тэриллэри уларсан барар буолбуттар. Биллэн турар, бары тэрили уурар  уонна сөптөөхтүк харайар усулуобуйа киһи аайы суох. Онон уларсан ылан туттар быдан табыгастааҕа чахчы буоллаҕа.

“Үлэ кыбартаала” тарбахха баттанар буолла

Кэлиҥҥи кэмҥэ “Үлэ кыбартаала” креативнай кылаастар дойдуга тиийэ сураҕырбытын бэлиэтиир тоҕоостоох.  Бүгүҥҥү күҥҥэ манна   528 киһи үлэлиир, онтон резиденэ – 38.

Урбаанньыттар айти-бородууктаттан саҕалаан, араас ойуулуктары, инновационнай куйаар ситимин бырайыактарыгар тиийэ айаллар-туталлар. 2023 сыл ахсынньытыгар таһаарбыт түмүктэринэн, креативнай кластер резиденнэрин барыһа балтараа миллиард солкуобайы куоһарда.  Урбаанньыттар маныаха судаарыстыба өйөбүлүн туһанан, араас чэпчэтиилэр оҥоһуллалларын анаан  чорботон бэлиэтииллэр. 2024 сылга креативнай кластер резиденнэрин ахсаанын 150 киһиэхэ тиэрдэн, 1250 үлэ миэстэтин таһаарыы сорук турар.

“Үлэ кыбартаала” кластер салалтата хас да тэрилтэни инники күөҥҥэ таһааран, киэн туттар буолла. Ол курдук, «Тундра» саха ойуулугун устуудьуйата саха тылынан Саҥа дьыл­лааҕы сэрийээллэри бэлэмнээн таһааран эрэр. «Крупная фигура» полиграфическай тэрилтэ 3d сувенир-халандаара  былдьаһыгынан атыыга барара буолуо диэн санаалаахтар.  Маны таһынан, сахалыы тыыннаах иһит-хомуос, бижутерия киэргэл эмиэ  креативнай кластертан кынат анньынан атыыга барыаҕа.

“Мин биисинэһим” киин чахчытынан:

24 868

– консультация өҥөтө оҥоһулунна;

11 352

– үөрэммит урбаанньыт ахсаана:

10 123

– биирдиилээн үөрэммит дьон ахсаана

3 393

– бэйэ дьарыктаах (самозанятай) үөрэммит дьон ахсаана;

20 000

– араас хайысхалаах сүбэ-ама оҥоһулунна.

Микро-иэс биэриитэ:

2020 сыл –

609 823 855,33

солк. (404 микрозайм)

2021 сыл  –

325 245 973,67

солк. (142 микрозайм)

2022 сыл –

933 759 043,64

солк. (341микрозайм).