Өйгө тутар дьоҕуру сайыннарыы

Билиҥҥи кэмҥэ оҕо оскуоланы бүтэрэн, киэҥ олоххо тахсарыгар олус элбэх билиини-көрүүнү, саҥа үөрүйэҕи иҥэринэрэ ирдэнэр. Онон өйгө тутар дьоҕуру сайыннарыы ситиһиилээх үөрэх биир сүрүн олуга буолар.

Эксээмэни туттарарга үөрэнээччилэр оскуола бырагырааматын барытын, төһө кыалларынан, толору иҥэриниэхтээхтэр. Маны барытын өйгө хатыы уонна өр кэмҥэ илдьэ сылдьарга, оҕолор, бастатан туран, үөрэх биридимиэтин ис хоһоонун сөпкө өйдүөхтээхтэр. Онон үөрэтии ньымата аныгы оҕо толкуйун эрэ буолбакка, элбэх информациялаах аныгы кэм чахчыларын эмиэ болҕомтоҕо ылыахтаах.

Төрөппүт оҕотугар эппиэтинэстээх соругу толорорго хайдах көмөлөһүөн сөбүй?

Бу ыйытыкка эппиэттииргэ, киһи өйгө тутар дьоҕура хайдах буоларын ырытан көрүөххэ. Өйгө тутар дьоҕур сүрүн характеристикаларынан сабардама, түргэнэ, туочунайа буолар. Бу характеристикалары сайыннарар курдук, оҕону кытта эбии дьарыктаныахха сөп. Оччоҕо кини үөрэх матырыйаалын өр кэмҥэ өйүгэр тутан, сорудахтары толорорго наадалаах билиитин уонна үөрүйэҕин талан ылан уруок кэмигэр эбэтэр эксээмэҥҥэ туһаныан сөп.

Хас биирдии оҕо ураты буоларын быһыытынан, дьарыгы араас ньымаларынан ыытыахха сөп. Өскөтүн кини хамнаннаҕына ордук өйдүүр буоллаҕына (двигательная память), саҥа билиини эт-сиин хамнаныытын кытары дьүөрэлээн иҥэриэххэ сөп. Оттон сорох оҕолор уобарас эбэтэр эмоция нөҥүө ордук санааларын этэллэр уонна толкуйдууллар (образная (зрительная, слуховая, осязательная, обонятельная, вкусовая) и эмоциональная память). Оҕолорго уобараһы кытта алтыһалларын, оттон улахан дьон логикаларын үлэлэтэллэрин ордороллор. Онон оҕону кытта дьарыктанарга тылынан эрэ быһаарбакка, кини этин-сиинин, туругун кытта үлэни ыытыахха наада. Ону таһынан, үгүс дьон көрбүттэрин уонна истибиттэрин ордук өйгө туталлар (зрительная и слуховая память). Хас биирдии киһиэхэ өйгө тутар дьоҕур араас көрүҥнэрэ тэҥинэн сайдыбыт буолаллар, холобур, көрбүтү уонна истибити (зрительно-слуховая), көрбүтү уонна хамнаппыты (зрительно-моторная), истибити уонна хамнаппыты (слухо-моторная) уонна да атын.

Оҕо улаатан истэҕин аайы ордук логикатын сайыннаран иһиэхтээхпит, толкуйдуур дьоҕурун уонна тылын эрчийиэхтээхпит (словесно-логическая память). Үгүс оҕо саҥа өйдөбүллэри, быраабылалары ис тутулун быһаарбакка эрэ, элбэхтик хатылаан эрэ үөрэтэ сатыыр. Маннык суолу батыстаҕына, оҕо билиини уонна үөрүйэҕи өр кэмҥэ туппат (кратковременная память). Оттон оҕо элбэхтик толкуйдаатаҕына, алҕаһы оҥордоҕуна, тэҥнээн, дьайыытын ыраҥалаан көрдөҕүнэ, билбитин-көрбүтүн харыстыыр уонна өй кэмнэргэ илдьэ сылдьар. Онон оҕолорго уустук сорудахтары эмиэ биэриэххэ наада.

Оҕо үөрэх матырыйаалын үчүгэйдик ылынарыгар уонна өйдүү сылдьарыгар аналлаах сүбэлэр

1) Үөрэх матырыйаала ылынарга судургу, ол гынан баран киэҥ киэлилээх буолуохтаах. Барыта сааһыланыахтаах уонна кэмигэр бэриллиэхтээх.

2) Үөрэх ис хоһооно уонна үөрэтии ньамалара оҕо интэриэһин тардыахтаахтар.

3) Дьарык саҕаланыытыгар оҕоҕо сыал туруоруохха наада. Оччоҕо кини болҕомтолоох уонна үөрэнэргэ бэлэм буолар.

4) Дьарык кэмигэр оҕо этиини эбэтэр тиэкиһи бэйэтэ толкуйдаан, ситэрэн биэрэр кыахтаах буолуохтаах.

5) Эрдэ үөрэппит тиэмэлэри саҥа билиини кытта ситимнээн систиэмэ, ассоциация оҥоруохха наада.

6) Биирдэ элбэх билиини биэрбэккэ, кыра булуоктарга араарыы ордук тиийимтиэ буолар. Кылгас этиилэри, тиэкиһи абзацтарга араарыы оҕолорго чугас.

7) Маарыннаһар тиэмэлэри түмэн, оҕолору кытта ырытыахха наада.

8) Элбэхтик хатылааһын үчүгэй билиини уонна үөрүйэҕи чиҥэтэр. Хаста хатылыыры оҕо өйгө тутар дьоҕурун уратытыттан тирэхтэнэн талыахха сөп. Психологтар хатылааһын араас көрүҥүн сүбэлииллэр.

Кыра оҕолору кытта дьарык холобурдара

Көрбүтү өйгө тутар дьоҕуру сайыннарарга оҕону кытта эмиэ оонньуохха сөп. Холобур, аан бастаан оҕоҕо ойууну көрдөрөбүт (биридимиэтинэй эбэтэр сюжетнай). Онтон ойууну кистиибит. Оҕо ойуу туһунан тылынан кэпсиэхтээх эбэтэр уруһуйдаан көрдөрүөхтээх. Төһө кыалларынан, ойуу чымпыгын барытын этиэхтээх. Маннык дьарык сүрүн чааһа алҕаһы булуу буолар. Сырыы аайы ойууну устугурдан уонна оҕо ойуу көрөр кэмин аччатан иһиэххэ наада.

1 сорудах. Табылыыссаҕа баар ойуулары бэриллибит бэрээдэгинэн уруһуйдаа.

2 сорудах. Каартаны өйгүттэн хайдаах баарынан ойуулаа.

Ааҕар уонна суруйар кыра кылаас оҕолоругар чыыһылалаах уонна буукубалаах сорудахтары биэриэххэ уонна тиэкиһи кытта үлэлэтиэххэ сөп.

1 холобур. Кылгас кэмҥэ өйгө тутар дьоҕуру Фибоначчи чыыһылаларын ааттаталаан эрчийэбит. Оҕо чыыһыла эрээтин холобурдары өйүгэр суоттаан этэр. Хас биирдии аныгыскы чыыһыла икки инники турар чыыһылалар суумалара буолар: 1+1=2, 1+2=3, 2+3=5, 3+5 = 8 …Оттон буккуллан хааллаҕына, эрээтин саҥаттан саҕалыыр.

2 холобур. Оҕоҕо араас тыллары ааттаталыыбыт, кини бу тыллар ханнык буукубаттан саҕаламмыттарын өйдөөн хаалыахтаах. Онтон буукуба эрээтин сөпкө этэ сатыахтаах.

3 холобур. Бэйэ-бэйэтин кытта ситимэ суох араас тыллары этэбит. Оҕо бу тыллары бэриллибит бэрээдэктэринэн хатылаан сөпкө этиэхтээх. Тыл ахсаана аныгыскы дьарыкка элбээн иһиэхтээх. Оҕоҕо көмө этэн биэриэххэ сөп: тыллары сөптөөх бэрээдэгинэн этэргэ өйгө бу тыллары кытта ситимнээх кылгас кэпсээни түргэнник оҥоруохха сөп диэн. Холобур, ийэ, остуол, түннүк, ыт, атах (бэриллибит тыллар). Оҕо маннык кэпсээн айыан сөп: Ийэм остуол аттыгар туран түннүгү көрбүтэ, ыт сүүрэн иһэр эбит. Ыт атаҕа ыалдьыбыт, доҕолоҥнуур. Оҕо логическай ситимнэри оҥорон бэриллибит тыллары түргэнник баар бэрээдэгинэн өйдөөн кэлэр. Бастакы кэмҥэ оҕоҕо аат тыллары эрэ биэриэххэ сөп. Кэлин туохтууру уонна даҕааһын ааты эбэн биэрэр өссө туһалаах буолар.

Өйгө тутар дьоҕуру олус үчүгэйдик оҕону толкуйдатар оонньуулар сайыннараллар. Холобур, остуол оонньуулара (саахымат, дуобат, нарды уо. д. а.), кросворды таайыы, головоломкалары суоттааһын, карточканан үлэ уо. д. а.

Кыра оҕолор олус сылбарҕа буолаллар уонна тулалыыр эйгэни көрөн-истэн эрэ буолбакка, тутан-хабан үөрэтэллэр. Бу кинилэр толкуйдарын уратыта буолар. Маны эмиэ туһаныахха наада. Оҕолорго элбэх хамсаныылаах дьарыгы биэрэр туһалаах уонна кинилэргэ интэриэһинэй буолар. Бэйэлэрэ илиилэринэн оҥорбуттарын оҕолор үчүгэйдик өйдөөн хаалаллар. Алҕастарын көрөннөр, аныгыскы дьарыктарыгар тупсарына сатыыллар.

1 холобур. Өйгө тутар дьоҕуру сайыннарарга кумааҕынан ону-маны оҥоруу туһалаах. Оҕолор оригами бөгүүрэлэрин оҥороллорун сөбүлүүллэр. Аан бастаан улахан киһини кытта эбэтэр тиэкиһи, видеону көрөн оҥороллор. Онтон бу үлэлэрин хаамыытын барытын өйдөөн кэлэн көмөтө суох бэйэлэрэ оҥоруохтаахтар.

2 холобур. Геометрия хаптаҕай бөгүүрэлэрин уонна сабардамнаах эттиктэрин кумааҕыттан оҥоруу эмиэ оҕо тарбаҕын уонна толкуйун олус күүскэ эрчийэр. Ону таһынан, бу билиилэрэ уонна үөрүйэхтэрэ оҕолорго инникитин оскуолаҕа үөрэнэргэ, эксээмэннэри туттарарга туһалыыр.

Оҕо мэйиитин хамнаныы нөҥүө эрчийии өйгө тутар дьоҕуру сайыннарарга хайаан да баар буолуохтаах. Холобур, оҕо күннээҕи бэрээдэгэр нейрогимнастиканы, ритмиканы, үҥкүү уонна успуорт араас көрүҥнэриттэн биирдэстэрин эмит киллэриэхтээх.

Наталья Спиридонова.