Өймөкөөн: норуот үтүө үгэһэ – бэйэ-бэйэҕэ көмөлөһүү

Кэнники сылларга Саха сиригэр сайыҥҥы халааннааһын син элбэхтик бэлиэтэнэр буолла. Оттон быйыл сайын хоту үс улууска ардахтартан тахсыбыт халаан томороон тымныылааҕынан аатырбыт улуустарга тургутуунан буолла.

Тымныы оройунан аатырбыт Өймөкөөн ордук улаханнык эмсэҕэлээтэ. Күүстээх ардахтар өрүстэри халааннатан, хааларыттан таһааран, нэһилиэнньэлээх пууннары уу ылан иэдээни оҥордо. Сүүһүнэн дьиэ-уот, тиэргэн-хаһаа ууга былдьанан үлүгэрдээх хоромньу таҕыста. Саха сиригэр ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимэ биллэриллэн, айылҕа оҥорбут алдьархайын туоратыыга өрөспүүбүлүкэ анал хамыыһыйа тэрийэн уонна норуот көмөтүнэн көмө оҥоһуллан эрэр.

Халаан содула

Өймөкөөн быйыл сайыҥҥы ардахтартан эмсэҕэлээбит үс улуустан биир саамай уустук балаһыанньалаахтара. Хаһан да, ханна да буоларын курдук, улахан уу эмискэ кэлэн, дьон дьиэтэ-уота, хаһаайыстыбата, мала-сала ууга баран, суол-иис алдьанан, улахан долгуйуу таҕыста. Ходуһалар, бааһыналар, оҕуруот сирдэрэ ууга бардылар, ол тыа хаһаайыстыбатыгар улахан хоромньуну таһаарда.

Өрөспүүбүлүкэ үрдүкү салалтата бу кыһалҕаҕа тутатына болҕомто ууран, суһал ыстаап тэрийэн, ууттан эмсэҕэлээбит улуустарга анал бөлөх тэрийэн ыыталаата. Бырабыыталыстыба Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Дмитрий Садовников салайааччылаах бөлөх тиийэн үлэлии сылдьар. Быстах кэмҥэ олорор пууннар тэриллэннэр, уматык, аһылык, эмп-топ тиэрдиллэн турар. Ыксаллаах быһыы-майгы министиэристибэтин үлэһиттэрэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Быыһыыр сулууспатын быыһааччылара миэстэтигэр тиийэн үлэлииллэр.

Ону тэҥэ, ууттан эмсэҕэлээбит дьоҥҥо көмөҕө мобильнай мэдиссиинэ биригээдэлэрэ, ол иһигэр психологтар барыахтара.

Дьон олорор сириттэн уу түһэн эрэр. Аны олохтоохтору кыстыгы хайдах туоруубут диэн боппуруос долгутар. Тыйыс айылҕалаах, кылгас сайыннаах хотугу сир усулуобуйатыгар бу кэннэ кыстыгы туоруур уустуктардаах буолара сабаҕаланар. Өймөкөөн олохтоохторо, өтөрүнэн буолбатах уу кэлэн ааһан эрэр, сылгыны-сүөһүнү отунан-аһынан хааччыйыахха наада, оттон биһиги сирдэрбит ууга сыталлар диэн санааларын этэллэр. Уу түстэ даҕаны дьон дьиэлэрин-уоттарын чөлүгэр түһэрии, тутуу, куурдуу үлэлэригэр түһүнүөхтэрэ. Онуоха күн-дьыл туран биэрэрэ, атын улуустартан өссө элбэх киһи кэлэн көмөлөһөрө буоллар, халлаан тымныйыан иннинэ чөлүгэр түһэрии үлэтэ бүтэн, олохторо сүнньүгэр киириэ этэ.

Судаарыстыба уонна норуот сомоҕолоһуута

Сахаларга «Айыы киһитэ аһыныгас, күн киһитэ көмүскэс» диэн бэргэн этии баар. Былыр-былыргыттан алдьархай ааҥнаатаҕына, иэдээн иэнигийдэҕинэ норуоппут түмсэр, сомоҕолоһор үгэстээх. Ол сиэринэн Саха сирин олохтоохторо сайыҥҥы халаантан эмсэҕэлээбит улуустар кыһалҕаларыттан туора турбакка, үтүө дьыалаҕа кыттыһаллар.

Бастакынан Өймөкөөн улууһун чөл туруктаах нэһилиэктэрин олохтоохторо сылаас таҥас-сап, күннээҕи туттуллар наадалаах тэрили аҕалбыттар. Улууска олохтоох ыстаап тэриллэн, Уус Ньара дьахталларын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Любовь Иванова салайан, олохтоохторун көмөлөһөргө ыҥырбыт. Ол күнтэн ыла көмө киирэн барбыт. Дьокуускай куоракка Өймөкөөн улууһуттан төрүттээхтэр түмсүүлэрин ыстаабын таһынан, Дьокуускай куорат олохтоохторун көмөлөрүн сүрүннүүргэ Ярославскай уулуссатыгар турар 26 №-дээх орто оскуола бастакы этээһигэр анал ыстаап тэриллэн үлэлээн эрэр.

Уу нэһилиэктэргэ киирээтин СӨ Гражданскай оборуонаҕа уонна нэһилиэнньэ олоҕор куттал суох буолуутун хааччыйыыга министиэристибэтэ өрөспүүбүлүкэ матырыйаалынай резервэтиттэн көмөнү оҥоророрго быһаарбыта. Суһал дьаһал чэрчитинэн Өймөкөөн улууһугар ыксаллаах быһыыга-майгыга дьону аһынан хааччыйарга анаан 500 бэлэм ас нобуора, быстах кэмҥэ сылааһынан хааччыйарга уонна аһыыр пууну тэрийэргэ 3 балаакка, 2 көһөрүллэ сылдьар куукуна уонна 5 итиинэн үрэр пушка (тепловая пушка), ууну хачайдыырга уонна иһэр ууну ыраастыырга 12 мотопомпа уонна 200 фильтр, инфраструктураны чөлүгэр түһэрэргэ 5 генератор уонна 5 бензопила, оттон дьону уонна таһаҕаһы таһарга 2 оҥочо ыытыллыбыта. Бастакы баартыйа таһаҕаһы Саха сирин Быыһыыр сулууспатын быыһааччылара илдьибиттэрэ. Өрөспүүбүлүкэ өттүттэн билигин даҕаны элбэх көмө оҥоһулла турар.

Бу күннэргэ Өймөкөөҥҥө Дьокуускай куораттан Элбэх өҥөнү оҥорор киин исписэлиистэрэ нэһилиэнньэҕэ наадалаах докумуоннары оҥорорго уонна сүбэни биэрэргэ көмөҕө тиийдилэр. Кэлэр нэдиэлэ саҕаланыыта улууска тутааччылар биригээдэлэрэ, устудьуоннар этэрээттэрэ уонна волонтердар тиийиэхтэрэ. Кинилэр нэһилиэнньэҕэ улахан суолталаах инфраструктуралары суһаллык чөлүгэр түһэриэхтэрэ.

Дойдубут туһугар — бары бииргэ!

Өймөкөөн улууһун түмсүүтүн биир көхтөөх чилиэнэ, көмө ыстаабын тутаах үлэһитэ Мария Максимова амарах санаалаах дьон үтүө көмөтө элбэҕин кэпсиир:

— Дьокуускай куоракка олорор Өймөкөөн улууһуттан төрүттээх дьон түмсүүбүт көмө ыстаабы тэрийбиппит. Курашов уулуссатын 24‑гэр баар Уопсастыбаннай кииҥҥэ хос ыламмыт, үлэбитин саҕалаабыппыт. Бастаан көмөҕө кыттыһар туһунан «Саха» НКИХ нөҥүө биллэрии ыыппыппыт. Үөрүөхпүт иһин, биллэриибит Саха сирин устун түргэнник тарҕанан, бастакы күнтэн көмө киирэн барда. Билигин биир дойдулаахпыт Мирон Егоров ДОСААФ-ка кэбиниэт, ыскылаат булан абыраата. Онно көһөн, билигин Бестужев‑Марлинскай уулуссатын 5 №-дээх дьиэтигэр баарбыт. Улууспутугар туох наадатынан көрөммүт, билигин аһы-үөлү, бородууктаны, мотопомпаны, куурдар тэрили, о. д.а. ылабыт. Онон бу күннэргэ бородуукта бөҕө кэлэ турар. Сахабыт сиригэр амарах, үтүө санаалаах дьон элбэх эбит диэн итэҕэйэн, сүргэбит көтөҕүллэн, санаабыт күүһүрдэ. Таксыыс уолаттарбыт бэйэлэрин баҕаларынан кэлэннэр, хомуллубут көмөнү тиэйэн илдьэллэр. Түгэнинэн туһанан, таксыыстарбытыгар махтаныа этибит. Ону сэргэ Өймөкөөн улууһуттан төрүттээхтэр түмсүүлэрин биир ытык киһитэ, бары тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттар, 70‑н быдан аастар даҕаны, биһигини кытары тэҥҥэ сүүрэ-көтө, көмөлөһө сылдьар, ыстаап үлэтин сүрүннээччи Фаина Афанасьевна Румянцеваҕа махтанабыт.

Улуустар көмөҕө тиийиэхтэрэ

Оттон Өймөкөөн улууһун баһылыгын бастакы солбуйааччы, халаан содулун туоратыыга улуус суһал ыстаабын салайааччытын солбуйааччыта Алексей Федотов туох үлэ барарын, көмө оҥоһулларын кэпсээтэ:

— Биһиги улууспутугар Уус Ньара, Сордоҥноох, Томтор уонна Өймөкөөн нэһилиэктэрэ халаантан эмсэҕэлээтилэр. Ол эрээри, Төрүт уонна Үчүгэй диэн нэһилиэктэрбитин умнубаппыт, онно эмиэ уу күүскэ киирбитэ. Онон Өймөкөөн улууһун сэттэ нэһилиэгэр барытыгар уу баар. Олортон ордук күүскэ Өймөкөөн нэһилиэгэ эмсэҕэлээтэ. Нэһилиэктэрбит халааҥҥа барыахтарыттан Тутуу, Суол министиэристибэлэрэ үлэлэһэ сылдьаллар. Билиҥҥитэ нэһилиэктэргэ тахсыбыт хоромньу ааҕыллар. Билигин алдьаммыт суолларбыт аакталара оҥоһуллаллар. Биһиэхэ нэһилиэктэрбит икки ардылара олус уһуттар. Холобур, Томтор уонна Өймөкөөн икки ардыгар 21 улахан суол хайа охсуута баара бэлиэтэнэр. Биирдиилээн дьонтон, тэрилтэлэртэн күн аайы көмө киирэ турар. Томтор нэһилиэгэр гуманитарнай көмө кэлэн, онно тыырыллан барарыгар анал кииннэр тэриллэн тураллар. Улахан улуустар бары биһиэхэ көмөҕө кэлэллэрин биллэрдилэр, кинилэргэ махталбытын биллэрэбит. Билигин биһиги сүрүн сыалбыт суоллары оҥоруу, чөлүгэр түһэрии буолар. Иккиһинэн, өрөспүүбүлүкэ эмсэҕэлээбит дьоҥҥо үбүнэн көмөнү оҥороругар анаан докумуоннары ситэрэн ыытыы. Үсүһүнэн, дьиэни-уоту өрө тардыныыга, өрөмүөҥҥэ төһө кэриҥнээх матырыйаал наадатын чопчулааһын барар. Төрдүһүнэн, ол матырыйааллар кэллэхтэринэ, тутууга кэлэр дьону олохтоохторго сыһыаран үлэлэтиэхтээхпит.

Итини таһынан, Өймөкөөн улууһугар үлэлиир бырамыысыланнай тэрилтэлэри кытары кэпсэтии бара турар. Нэһилиэктэргэ үлэ күүскэ барар.