Экология туруктаах буолуута – сүрүн сорук

Ил Дархан Айсен Николаев ааспыт сылга солотугар киириэҕиттэн уопсай сүрүн сыалы ситиһэргэ суолталаах биэс ыйааҕы таһаарда. Олортон биирдэстэринэн Саха сирин экологията туруктаах буолуутун ыйааҕа буолар. Онно өрөспүүбүлүкэ баһылыга 2030 сылга диэри экология салаатыгар биэс кэскиллээх соругу туруорбута.

Дьиҥэр бу ыйаах 2018 сыллаахха тахсыбыта, ол гынан баран, олох хаамыытыгар сөп түбэһиннэрэн, быйыл кулун тутар 12 күнүгэр саҥардан, саҥа сыалы-соругу туруорда.

Ыйаахха айылҕа өттүттэн куттал үөскүүр түгэнигэр бэлэмнээх буолууга, айылҕа баайын-дуолун сиэрдээхтик туһаныы, харыстааһын, тулалыыр эйгэҕэ антропогеннай сабыдыаллааһыны намтатыы, углерод тарҕаныытын бэрээдэктээһин уонна килиимэт уларыйыытыгар экэниэмикэни сөп түбэһиннэрэн салайыы, экологическай култуураны сайыннарыы боппуруостара киирбиттэр.

Ону олоххо киллэрэргэ анаан ойуурга видеонан кэтээн көрүү пууннарын туруораллар, ону элбэтэр, «Ойуур баһаарын кэтээн көрөөһүн» информационнай ситими сайыннарар, зондировщик-сөмөлүөттэр профилактическай үлэлэрин кэҥэтэр сорук турда. Бу олус көдьүүстээх тэрээһиннэр буолалларын кэнники сылларга көрдөрдө. Видеокамера баар сирдэригэр уот саҥа туран эрдэҕинэ көрөннөр, баһаар тарҕамматын курдук саба охсоллор. Оттон зондировщик-сөмөлүөппүт улахан баһаардар тахсыахтарын сөптөөх сирдэригэр эрдэттэн сиигирдэр үлэҕэ көмөлөһөннөр улаханнык абырыыллар.

Итини таһынан айылҕа баайын сиэрдээхтик туһаныыга уонна харыстааһыҥҥа анаан лесопитомниктары тэрийии соруга туруоруллубута. Манан сиэттэрэн «Орто-Дойду» зоопааркаҕа дьиикэй кыыллары чөллөрүгэр түһэрии киинэ аһыллыаҕа диэн буолла. Тулалыыр эйгэҕэ антропогеннай сабыдыаллааһыны намтатар сыалтан ордук кутталлаах биэс эбийиэги суох оҥоруу сорудахтанна. Дьокуускайга уонна Жатайга кытаанах хомунаалынай тобохтору харайыыга инфраструктура тэриллэрэ быһаарылынна.

Саха сиригэр килиимэт уларыйыытын кутталын аччатар туһуттан углерод тарҕаныытын бэрээдэктээһин кэнсиэпсийэтэ оҥоһуллуохтаах. Онуоха өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар углерод төһө тарҕанарын тэҥнээн, кэтээн көрөр тиһиги киллэрэри былаанныыллар. Тоҕо диэтэххэ, массыыналар, атын да тырааныспардар таһаарар, ТЭС-тэр уматар чохторун, чоҕу аһаҕас ньыманан хостооһун түмүгэр, о.д.а салгын киртийэр, тулалыыр эйгэҕэ хоромньу оҥоһуллар. Ол иһин Саха сиригэр кыра уйуктаах массыыналар 20 бырыһыаннарыттан кырата суох ахсааннарын солбук уматыкка көһөрөргө сүбэлииллэр.

Аны экологическай култуураны сайыннарарга 23 саастарыгар диэри эдэр дьону уонна оҕолору кытыннаран тулалыыр йэгэни харыстыыр тэрээһиннэргэ кытыннарыахтара. Манна өссө өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин бүтүннүү хабар экологическай култуураны сайыннарыы кииннэрин тиһигэ тэриллэрэ былааннанар. Оттон айылҕа баайын туһанар тэрилтэлэргэ тулалыыр эйгэни харыстыыр, чөлүнэн хаалларар былааны оҥорон үлэлииргэ ыйыллар.

Онон биһиги ийэ айылҕабытын аҥардастыы туһана эрэ сылдьыбакка, тулалыыр эйгэбитин харыстыырга, чөлүгэр түһэрэргэ сөптөөх үлэни ыытарга бу ыйаах төһүү буолуохтаах.

Миниистир санаата

Ыйаах туһунан Экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбата Евгений Перфильев санаатын маннык үллэстэр.

— Ил Дархан Саха сирин экологията туруктаах буолуутугар 2030 сылга диэри тутаах стратегическай хайысхалары ыйда. Онно биэс кэскиллээх сыалы-соругу туруорда. Биһиги Ил Дархан Ыйааҕын олоххо киллэрэр былааны бэлэмнээн эрэбит. Бастаан Бырайыактыыр офис тэриллиэ уонна хас даҕаны бырайыак оҥоһуллуоҕа. Ол кэнниттэн өрөспүүбүлүкэ баһылыгын Эспэртнэй сэбиэтигэр бигэргэниэ. Биһиги бу салааны цифровизациялааһыҥҥа, ГИС-инструменнары, спутниктары уонна пилота суох көтөр аппараттары туттуу бырайыактарын салгыы үлэлэтиэхпит. Лесопитомниктары тэрийиини былаанныыбыт. «Орто Дойду» зоопаркаҕа дьиикэй кыыллары чөллөрүгэр түһэрэр киин баар буолуо. Кутталлаах эбийиэктэри суох оҥорор тэрээһиннэри олоххо киллэрэбит. Киин куоракка ТКО-ну дьаһайарга инфраструктураны тэрийэр үлэни ыытыахпыт. Биир сүрүн үлэбитинэн экологическай култуураны сайыннарыы буолар. Манна биһиги волонтерскай хамсааһыны тэрийэри былаанныыбыт. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата, айылҕа харыстабылын тэрилтэлэрэ, наука, айылҕа баайын туһанааччылар уонна уопсастыбаннас Саха сирин экологията туруктаах буолуутун ситиһэргэ сыраларын ууран бииргэ холбоһон үлэлиэхтэрэ диэн эрэнэбин.