СҮБЭҺИТ: Эксээмэнтэн куттанымаҥ!

Билигин 11-с кылаас үөрэнээччилэригэр олус долгутуулаах кэмнэр тирээн кэллилэр. Хас биирдии оҕо «үөрэхпин, эксээмэннэрбин сөпкө таллым дуо?», эбэтэр чопчу быһаарына иликтэр «ханнык үөрэххэ киирэбин? Хайдах буолабын? Ханна барабын?» диэн сыта-тура саныы сылдьар буолуохтаахтар.

Бу ыйытыылартан уоскуйар, санааны көтөҕөр уонна инникигэ эрэли саҕар суруйуубутун ааҕыҥ.

ТЭТТИК СҮБЭЛЭР

Биир кэлим эксээмэн диэн үөрэнээччи оскуолаҕа үөрэммитин, билиини ылбытын бэрэбиэркэлиир үлэ буолар. Оҕону кытта устунан төрөппүт санааргыыр, оҕотугар кыһаллар.
Үөрэнээччилэр, эһиги биири өйдүөхтээххит – хас биирдии быраабыланы, араас суоттары, холобурдары оскуолаҕа үөрэппиккит, онон ханнык баҕарар түгэҥҥэ эксээмэҥҥэ барбыт, үөрэппит тиэмэҕит кэлэр. Оскуолаҕа ылар билии бырагыраамата бүтүн өрөспүүбүлүкэбит, дойдубут үрдүнэн биир тэҥ, ол аата үөрэнээччи билбэт ыйытыыта кэлиэ суохтаах.

Иккиһинэн, эксээмэҥ­ҥэ бэлэмнэнэргитигэр күүскэ санааҕа ылларбакка, чэпчэкитик үөрэниҥ уонна ис искититтэн интэриэһиргээн, «Дьэ, бу боппуруос хайдах быһаарыллар эбитий?» — дии-дии толкуйдаан бэлэмнэниҥ, оччотугар сөптөөх хоруй төбөҕүтүгэр чопчу хатаныаҕа. Үсүһүнэн, төһө да киһи үлэлээбитин, сыалын ситиһэ сатаабытын иһин тус бэйэҕит туһунан, доруобуйаҕыт уонна сынньанаргыт туһунан умнумаҥ. Кыра-кыра сынньалаҥнары оҥорон, үчүгэйдик утуйан, ол быыһыгар доҕоттору кытта көрсөн эрчилиннэххэ, ханнык баҕарар үөрэх матырыйаала төбөҕө чопчу хатаныа этэ дии саныыбыт.

Учуутал төһө да үөрэппитин үрдүнэн бэйэҕит эмиэ эбии эрчиллэ сылдьыҥ. Билигин оҕо бэйэтэ үөрэнэригэр усулуобуйа барыта баар, холобур, интэриниэккэ кинигэ, тылдьыт, справочник арааһа, онлайн-оскуолалар, куурустар уонна да атын барыта баар. Бу маны мүччү туппакка дьарыктанан иһиҥ.

БИЭС БААЛ ТИИЙБЭТЭҔЭ

Эксээмэннэри этэҥҥэ туттаран устудьуоннуу сылдьан оҕолор тугу сүбэлиил­лэр эбитий?

Юлия Око­неш­никова, Нам улуус­тааҕы гимназиятын выпускницата, ХИФУ суруналыыс­тыкаҕа салаатын устудьуона:

– Эксээмэн диэн хас биирдии оскуола үөрэнээччитигэр да, устудьуоҥҥа да үөрэхтэрин сүрүнэ буолар. Ол курдук, мин бастакыбын тохсус кылааска үөрэнэ сылдьан эксээмэннэри туттарбытым. ОГЭ-бар литэрэ­тиирэ, обществознание биридимиэттэрин талан туттарбытым. Бу иккини оскуоланы бүтэрэр биир кэлим эк­сээмэннэрбэр эмиэ талбытым. Бэйэм тыл өттүгэр сыһыаннаахпын эрдэттэн билэр этим, ол эрээри, кырдьыгынан эттэххэ, 11-с кылааска дьэ күүскэ бэлэмнэнэн саҕалаабытым (күлэр). Ол күһүн литэрэтиирэ Арассыыйатааҕы олимпиадатыгар кыттан иккис миэстэ буолбутум. Бу миэстэлэспиппин ХИФУ-га билэннэр эрийэ сылдьыбыттара. «Литэрэтиирэ эксээмэнин 75 баалтан үөһээ туттардаххына эйигин уочарата суох быһа ылар бырагыраамалаахпыт, онно киирсэҕин», – диэн соһуппуттара. Маны истээт, литэрэтиирэбэр күүскэ бэлэмнэнэн саҕалаабытым. Ол курдук, онлайн-оскуолаҕа куурус атыыласпытым уонна интэриниэт нөҥүө учууталлыын дьарыктанар буолбутум. Ону таһынан, бэйэм оскуолам учууталынаан күн аайы көрсөн эмиэ тэҥҥэ үлэлэһэр этибит, дьарыктыыр этэ.

Оттон обществознаниеҕа репетиторга суруттарбытым, уопсайа икки ый курдук дьарыктаммытым уонна бэйэм эбии эрчиллэр этим. Нуучча тылын кыра эрдэхпиттэн үчүгэйдик билэр буолан сүрүннээн бэйэм дьарыктаммытым. Ол гынан, литэрэтиирэбэр 70 баалы ылбытым, биэс баал тиийбэккэ, ХИФУ бырагырааматыгар хапсыбатаҕым.

Кыра эрдэхпиттэн нуучча тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала буолуох­пун баҕарарым. Төрөппүттэрим өйүүллэр этэ. Ол эрээри, ол баҕам са­­таан туолбатаҕа. Обществознание эк­­­сээмэнин арыый мөлтөхтүк туттараммын, учуутал үөрэҕэр докумуоннарбын биэрбэтэҕим. Ол кэмҥэ олус хомойбутум уонна санаарҕаабытым, дьэ ханна барабын, ханнык үөрэххэ киирэбин, үөрэххэ сатаан киириэм дуо диэн са­­наалар киирэллэрэ.

Биир күн ийэбинээн доку­муон хомуйан баран сөптөөх үөрэхтэри көрбүппүт. Ол олорон ХИФУ-га суруналыыс­тыка салаатыгар тохтообуппут. Мин эксээмэннэрим барсаллар, киирии эк­­сээмэни эрэ туттарыахпын наада этэ. Суруналыыс идэтин туһунан хаһан да толкуйдаабатаҕым, санаан да ылбатаҕым, миэхэ учуутал эрэ буолар туһунан санаа баара. Үөрэххэ киирэр баҕаттан суруналыыс үөрэҕэр докумуоммун ыыппытым. Инньэ гынан, төлөбүрдээх үөрэххэ киирбитим. Үөрэнэн саҕалаат даҕаны, босхо миэстэҕэ көһүөхтээхпин диэн сыал туруоруммутум. Билигин ол сыалбын ситиһэн, босхо үөрэнэ сылдьабын. Бу кэм тухары үөрэхпин олус сөбүлээтим, суруналыыс идэтин интэриэһиргээтим, баһылыахпын баҕардым.

Бу санаан көрдөхпүнэ, учуутал идэтэ олох даҕаны олоҕум идэтэ буол­батах эбит. Баҕар, оҕо эрдэҕинээҕи баҕа санаам эрэ буолуо, олохпун суруналыыстыкаҕа аныахпын баҕарар эбиппин. Баҕарар үөрэхпэр киирбэккэбин, анаммыт идэбин буллум дии саныыбын.

Онон выпускниктарга, үөрэнээччилэргэ БКЭ-тэн диэн кыра бэрэбиэр­кэлиир үлэ, онтон олох долгуйумаҥ, үчүгэйдик аһыы, утуйа сылдьыҥ диэн сүбэлиэм этэ. Төһөнөн холкутук эксээ­мэҥҥэ бараҕыт, соччонон эрэллээхтик барытын оҥоруоххут!

БАҔАРБЫТ ҮӨРЭХПЭР КИИРБИТИМ

Мари Алексеева, Үөһээ Бүлүүтээҕи өрөспүүбүлү­кэтээҕи лиссиэй-интэринээт выпускницата, ХИФУ филологическай факультетын «Нуучча тыла уонна омук тыла» хайысхатын устудьуона:

— Мин биир кэлим эксээмэммэр түөрт биридимиэти туттарбытым: нуучча тыла, омук тыла, литэрэтиирэ уонна обществознание. Тылга тыыппалаах буоламмын бу хайысханан барарбын билэрим – учуутал буолар баҕа санаалаах этим. Эксээмэннэргэ дьарыкпын 11-с кылааска саҕалаабытым. Күһүн литэрэтиирэҕэ уонна омук тылыгар эбии дьарыктаммытым. Ол дьарык­тарга эксээмэн сорудахтарын, аахпыт айымньыларбытын, үөрэппит тылларбытын ырытар этибит. Нуучча тылыгар билиилээхпин диэн эрэллээх этим, ол иһин саарбахтыыр эрэ сорудахтарбар кыра-кыралаан бэлэмнэммитим.

Оттон обществознание бириди­миэтигэр араас видео-уруоктарынан дьарыктаммытым. Сааһыары дьарык­танар ыараабыта – наһаа өр биири хатылыырбыттан сылайбытым. Аны ол кэнниттэн иккис тыын киирэн диэххэ дуу, өссө күүскэ бэлэмнэнэр буолбутум. Эксээмэннэрбин туттараат даҕаны, түмүкпүн билэ охсоору саайты кэ­­тиир-маныыр этим. Оннук биир түүн долгуйан утуйбатаҕым, дьэ ол түүн оруобуна литэрэтиирэм түмүгэ биллибитэ. Мин хомойуу бөҕөтүн хомойон, санаам олох түһэн хаалбыта. Бу биридимиэппиттэн олус элбэҕи күүппүтүм, билиим элбэх, барытын сатыыбын диэн эрэммитим аҕай. Баҕарбыт бааллбар туттарбатахпыттан кыһыйбытым. Арай, обществознание түмүгэ кэлбитигэр соһуйбутум аҕай. Төттөрүтүн, улахан балл кэ­­тэспэтэҕим, туттарбыт эрэ киһи диэн санаалаах этим. Онтум олох даҕаны саамай үчүгэй көрдөрүүлээх буолан тахсыбыта (күлэр).

Мин соҕуруу куораттарга үөрэххэ киириэхпин баҕарар этим. Докумуон үлэтэ, мачайа наһаа элбэх этэ уонна баалым соччо үрдүк буолбатах этэ. Ити гынан, ХИФУ-ну талан, сөбүлээбит ха­­йысхабын булан, докумуоннарбын онно ыыппытым. Талбыт үөрэхпэр уонна уруккуттан баҕарбыт идэбэр – учууталга үөрэнэ сылдьабын.

Оскуоланы бүтэрэрэр оҕолорго бэ­­йэҕит билиигитигэр эрэллээх буолуҥ, сыалгыт диэки баран иһиҥ диэн сүбэлиибин. Куруук хатылыы, эрчиллэ сылдьыҥ уонна ону тэҥэ сөбүлүүр дьыалаҕытын умнумаҥ, аралдьыйар эмиэ наада. Ситиһиилэри!

Надя ПОСЕЛЬСКАЯ,
ХИФУ суруналыыстыкаҕа
салаатын устудьуона.