Өлүөхүмэ XVIII-с үйэтээҕи мас тутуута харыстанар зона пааматынньыгынан буолла

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын 2025 сыл ахсынньы 8 күнүнээҕи 501 №-дээх уурааҕынан, Өлүөхүмэ куоратыгар «Дьиэ (мас), XVIII үйэ» диэн олохтоох суолталаах култуура нэһилиэстибэтин пааматынньыгын официальнай харыстанар зона олохтонно. Бу туһунан СӨ култуура нэһилиэстибэтин эбийиэктэрин харыстыыр управление иһитиннэрэр.

Бу пааматынньык 1976 сылтан Саха АССР Миниистирдэрин сэбиэтин 484 №-дээх уурааҕынан судаарыстыбаннай харыстабылыгар киирэр. Харыстанар зона историяҕа суолталаах дьиэни чөл хаалларар уонна былыргы моһуонунан тутарга анаан киллэриллэр. Бу эбийиэк тулатыгар сири туһаныыга уонна куораты тутуу ирдэбиллэригэр анал быраабылалар үлэлиэхтэрэ. Харыстанар зона кээмэйэ бу пааматынньыкка анаан тус-туспа быһаарыллыбыт.

Устуоруйа

Өлүөхүмэ – Саха сирин былыргы куораттарыттан биирдэстэрэ, 1635 сыллаахха Енисей хаһаактарын этэрээтэ Петр Бекетов салайыытынан олохтообута. Маҥнай острог Өлүөхүмэ өрүс төрдүгэр тутуллубута, онтон Өлүөнэ устун өрө, ууга былдьаммат сиргэ көһөрүллүбүтэ. Куорат Амурга барар хаһаак этэрээттэригэр улахан суолталаах пуунунан буолара, кэлин Дьокуускайга барар айан суолугар эргиэн уонна административнай киин буолбута. Өлүөхүмэ куорат статуһун 1783 сыллаахха ылбыта.

XVIII–XIX үйэлэргэ куорат административнай киин быһыытынан күүскэ сайдыбыта. Олохтоохторунан нуучча хаһаактара, атыыһыттар, мещаннар, промышленниктар, бааһынайдар, ямщиктар, сыылкаҕа сылдьар дьон, ону тэҥэ сахалар уонна эбэҥкилэр буолбуттара. Олохтоохтор сүрүн дьарыктара тыа хаһаайыстыбата, булт, балыктааһын, онтон кэлин – промышленнай оҥорон таһаарыы буолбута. Сибиир элбэх куораттарын курдук, Өлүөхүмэҕэ дьиэлэр үгэс быһыытынан маһынан тутуллубуттара.

Пааматынньык туһунан

Зорин уулуссатын, 2-с аадырыһыгар баар дьиэ XIX үйэ ортотугар тутуллубут. Бу ол кэмнээҕи баай куорат олохтоохторугар сөптөөх улахан мас дьиэ, икки өттүнэн иҥнэл түһэр (двускатнай) кырыыһалардаах. Уопсай иэнэ 114,1 кв. м, олорор иэнэ 75,7 кв. м, хостор үрдүктэрэ 2,65 м, уопсай иэнэ 493 куб. м. Дьиэ икки кыбартыыраттан турар – үс хостоох уонна биир хостоох, барыта аҕыс хостоох.

Тутуу тоҕус улахан төгүрүк бэрэбинэттэн хомуллубут уонна икки тус-туһунан киирэр ааннаах төгүрүк быһыылаах. Дьиэ уһуна 15,2 м, кэтитэ 11 м. Кырыыһа икки араҥанан быһыылаах дуосканан бүрүллүбүт, оттон кэрэнииһин аннынааҕы араҥата маһынан кыһыллан оҥоһуллубут – түөрт муннуктаах буруустар уонна икки кэккэлэһэ ойуулуур фрезанан киэргэтиллибит.