Өлүөнэ күргэтэ: экэниэмикэ үүнүүтэ, тырааныспар ситимэ уонна биисинэс сэргэхсийиитэ

Саха сиригэр Өлүөнэ күгэтин бастакы коффердамын хомуйуу түмүктэнэн эрэр. Аатырдьах ыйын саҥатыгар ууга түһэрии былааннанар, бу ураты эбийиэги арыйыыга өссө биир хардыы буолуоҕа. Өлүөнэ күргэтэ Саха сиригэр уонна бүтүн дойдуга туох дьайыыны аҕалыаҕын ЯСИА суруйар.

Экэниэмикэ

Өрөспүүбүлүкэ ВРП-гар сыл ахсын 3% эбиллиитэ. Саха сирин былаастара Өлүөнэ күргэтин бырайыага олоххо киириититтэн маннык дьайыыны кэтэһэллэр. Бу сыанабылга хотугу таһаҕас ороскуота аҕыйааһына, инвестициялары тардыы уонна эрэгийиэн бүддьүөтүгэр нолуок киириитэ улаатыыта учуоттанар. Бу сабаҕалааһын сүрүн дьайыыта эрэ, оттон дьиҥэр, көрдөрүүлэр өссө үрдүк буолуохтарын сөп диэн М.В. Ломоносов аатынан МГУ Геодемографияҕа уонна куйаар сайдыытыгар киинин дириэктэрэ Александр Панин эттэ.

«Мин санаабар, Өлүөнэ күргэтэ тутуллубутун кэннэ көрдөрүүлэр үүнүүлэрин билиҥҥи сыыппаралара эрэгийиэн, баҕар, макрорегион экэниэмикэтин дьиҥнээх туругуттан тахсаллар. Ол эрээри, бу сабаҕалааһыннар өссө ордук эрэллээх буолуохтарын сөп, тоҕо диэтэххэ «Илиҥҥэ эргиллии» бара турар, аттыбытыгар үүнэ-сайда турар Азия экэнмиичэскэй кииннэрэ бааллар. Оннук инфраструктура эбийиэктэрин кыаҕа быдан киэҥ. Өлүөнэ күргэтэ – улахан суолталаах, өр күүтүүлээх инфраструктура эбийиэгэ, кини улахан мультипликативнай дьайыылардаах буолуоҕа», – диэн эспиэр «Ленскэй кулууп» ааҕыныстыбаҕа эттэ. Ол эрээри, бастатан туран, туһаны олохтоохтор көрүөхтэрэ, кинилэр тырааныспар ситимин тупсуутун  билиэхтэрэ. Үгүс ахсааннаах киһиэхэ сырыы кыаҕын олох атын таһыма арыллыаҕа. Дьиҥинэн, бу күгэргэ Саха сирин Москваҕа чугаһатыаҕа. «Өлүөнэ күргэтин тутуута саҕаланыаҕыттан, бу логистика эпицентрыгар үөскүөхтээх саҥа производстволары былааннааһыны саҕалыахха сөп. Онтон, мин санаабар, ону дойду уһун болдьохтоох сайдыытын былааннарын кытта дьүөрэлиэххэ наада. Үрдүкү таһымнаах стратегическай докумуоннар бу күргэ суолтатын төһө «өйдүүллэрин» көрүөххэ наада. Өлүөнэ күргэтэ Арассыыйа куйаарын сайыннарыы стратегиятыгар киллэриллиэхтээх, тоҕо диэтэххэ бу эбийиэк олохтоох эрэ буолбатах, эрэгийиэнинэн да муҥурдаммат таһымнаах. Олох-дьаһах, олохтоох экэниэмикэ тутула, Дьокуускай куорат бэйэтин сайдыыта уларыйа-тупсуйа туруоҕа», – диэн Александр Панин эттэ.

Тырааныспар

Дойдуга бүтүннүүтүгэр күргэ Транссибирскай уонна Байкал-Амур магистралларынучаастактарын Хотугу байҕал суолун кытта ситимнииргэ наада. Илин Сибиири уонна Арассыыйа Уһук Илинин, ол эбэтэр Арассыыйа сирин-уотун түөрт гыммыт биириттэн тахсатын холбуоҕа. Бу бырайыак Саха сиригэр тимир суол, өрүс уонна авиация тырааныспара, ону таһынан өрөспүүбүлүкэтээҕи уонна федеральнай суолталаах суоллар түмүллэр тыааныспар киинин тэрийиэҕэ. «Өлүөнэ күргэтин тутуута Саха сиригэр эрэ буолбакка, дойду Уһук Илинигэр барытыгар өр күүтүүлээх түгэгинэн буолар. Бу эбийиэк – стратегическай суолталаах, сүрүн инфраструктура бырайыага.Дьон дохуота үрдүүрүгэр, олоҕун хаачыстыбата тупсарыгар дьайыаҕа уонна эрэгийиэн олохтоохторун 80%-на сыл аҥарын кэриҥэ материктан быһыллан олорор улахан кыһалҕатын быһаарыаҕа. Бырайыагы олоххо киллэрии экэниэмкиэ араас салааларын ороскуота аҕыйыырыгар улахан дьайыыны оҥоруоҕа», – диэн Тырааныспар министиэристибэтин иһинэн уопсастыбаннай сэбиэт бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта, «Автобусные линии страны» «Единая транспортная система» ассоциация бэрэсидьиэнэ Борис Лоран иһитиннэрдэ.

Тырааныспар министиэристибэтин иһинэн уопсастыбаннай сэбиэт бэрэссэдээтэлэ, Стратегическай оҥорон таһаарыылар кииннэрин генеральнай дириэктэрин бастакы солбуйааччыта Татьяна Горовая иһитиннэрбитинэн, Өлүөнэ эбэни туоруур күргэ тутуута бастатан туран Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар нэһилиэнньэ социальнай ситимнэниитин быһаарыаҕа. Биир пассажирга аахтахха, сыл иһигэр суолга кэмнээһин ортотунан 130 мүнүүтэ буолуоҕа. Оттон күргэ үлэлиир 20 сылын иһигэр баалабай эбиллибит сыанатын үүнүүтэ 250 млрд солк. кэриҥэ буолуоҕа, бу өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар саҥа тыыны киллэриэҕэ.

Федеральнай суолтата

«Өлүөнэ күргэтэ, бастатан туран, Уһук Илиҥҥэ суолталаах бырайыак буоллар да, саарбаҕа суох федеральнай суолталаах, тоҕо диэтэххэ хас да эрэгийиэн тырааныспар ситимин хааччыйыаҕа, хоту таһаҕас тиэйии ороскуотун аччатыаҕа уонна нэһилиэнньэ олоҕун хаачыстыбатын үрдэтиэҕэ», – диэн Уһук Илин уонна Арктика сайдыытын боппуруостарыгар министиэристибэ иһинэн уопсастыбаннай  сэбиэт чилиэнэ, экэниэмикэ билимин доктора Юлия Зворыкина эттэ.

Бырайыагы олоххо киллэриигэ бүддьүөттэн үбүлээһин улахан экэнэмиичэскэй дьайыыны оҥоруоҕа: эбийиэк улахан, орто уонна дьоус биисинэскэ тэтими биэриэ, туризм уонна кыра бөһүөлэктэр сайдыыларыгар күүс-көмө буолуоҕа.

«Тутуу 2024–2028 сыллардааҕы суол тутуутун былаанын чэрчитинэн федеральнай бүддьүөттэн, эрэгийиэн бүддьүөтүн киллэриилэриттэн, ону таһынан концессионнай сөбүлэҥинэн хааччыллар. Бүтэһик ньыма – улахан инфраструктура бырайыактарын олоххо киллэриигэ киэҥник туттуллар. Холобур, бу ньыманы Хабаровскай тула суолу, Новосибирскайга Обь өрүһү туоруур күргэни, Амур уобалаһыгар Амуру туоруур Кытайга барар норуоттар икки ардыларынааҕы күргэни тутууга туттубуттара. Концессия судаарыстыбаҕа былаан туолуутун уонна көрдөрүүлэрин хонтуруоллуур кыаҕы биэрэр. Инвестор, бэйэтин өттүттэн, бырайыак бүддьүөт эргиирин таһынан салҕанарыгар уонна кутталлар намтыылларыгар мэктиэ ылар», — диэн этэр эпспиэр. Юлия Зворыкина этэринэн, бырайыакка Сбербаан кыттыыта эмиэ улахан оруоллаах: «Бу үп-харчы тэрилтэтэ концессионнай бырайыактары бэлэмнииргэ уонна олоххо киллэрэргэ уопуттаах, үрдүк квалификациялаах хамаанда быһыытынан тэрилиннэ. Ону таһынан, баан кыттыыта үп-харчы тиийбэт буолуутун суох оҥорор кыаҕы биэрэр. Бу тутуу кэмигэр улахан суолталаах».