Өлүү айаҕын үстэ мүччү түспүтэ
Нассынаалынай байыаннай оскуоланы бүтэрбит сержант Семен Петрович Жирков төрөөбүт-үөскээбит Намыгар тахсан 1939-1941 сылларга байыаннай остуол начаалынньыгынан сулууспалаабыта. Ньиэмэс халабырдьыттара Ийэ дойдуга сэриинэн саба түспүттэрэ. Кини бэйэтэ бэйэтигэр бэбиэскэ сурунан сэриигэ барбыта.
Бэлэм байыаннай үөрэхтээх киһини аара уһуннук тохтоппотохторо. Читаттан арҕаа фроҥҥа атаарбыттара. Нассынаалынай байыаннай оскуолаҕа бииргэ үөрэммит табаарыстара Зыков, Макаров кинини кытта фроҥҥа бииргэ киирбиттэрэ. Новгород куораты босхолооһуҥҥа (1941 с. алтынньы) отделение хамандыыра Семен Жирков бастакы сүрэхтэниитин ылбыта. Атаакаҕа киирэллэр. Аттыгар сэнэрээт эстэн дэлби тэбиитигэр Жирков буорунан хам баттанар, көмүллэр. Атын отделение саллааттара өлбүт дьону хомуйа сылдьан булаллар. Сэрэнэн, буору хаһан хостоон таһаарбыттара, илиитэ-атаҕа бүтүн, төбөтө-хараҕа сыалай, көхсө туох да буолбатах. Этэ-сиинэ сылаас, арай кыайан саҥарбат.
“Табаарыһыҥ өлбүтэ”, — диэбиттэрэ
Санчааска атаарбыттара. Ол саҕана төрөппүттэригэр, уолгут Семен сураҕа суох сүттэ диэн сулууспалыыр чааһыттан биллэрбиттэрэ. Семен биир дойдулааҕа, Никольскай олохтооҕо Петр Софронович Шадрин киниттэн чугас чааска сулууспалыыра. Хам-түм көрсөр этилэр. Петр Семен чааһын саллааттарыттан: “Табаарыһыҥ өлбүтэ”, — диэн хомолтолоох сураҕы истибитэ.
Семен биирдэ өйдөнөн кэлбитэ, госпитальга сытар эбит. Хайдах буолбутун эмтэнэ сытар саллааттартан туоһуласпыта-сураспыта. Бу араанньы буолуутугар аҥар атаҕар үс оскуолак хатаммыт. Онтон биирдэрин билиҥҥээҥҥэ диэри илдьэ сылдьар. Үтүөрэн иккиһин фроҥҥа барбыта.
Аттыгар сэнэрээт эстэн дэлби тэбиитигэр Жирков буорунан хам баттанар, көмүллэр. Атын отделение саллааттара өлбүт дьону хомуйа сылдьан булаллар…
1942 сыл, тохсунньу бастакы күннэрэ. Түүн Ильмень күөлү хайыһарынан туораан, кылгастык сынньана олороллор. Хамандыырдара Жирковтааҕы разведкаҕа ыытар. Иккиэ буолан халыҥ хаарынан кирпииччэ дьиэ диэки сыыллан сирдэрин ортолоон эрдэхтэринэ ньиэмэстэр билэн ытыалыыллар. Биһиэннэрэ эмиэ уот аһаллар. Ньиэмэстэр чугуйаннар, биһиэннэрэ кирпииччэ дьиэни ылаллар. Дьиэ таһыгар өстөөх биир орудиета хаалбытын саллааттар мустан көрөллөр-истэллэр. Семен тоҕо эрэ мантан түргэнник тэйэргэ быһаарынар, кыаҕа баарынан сүүрэн тиийэн оҥхойго хаптас гынар. Кини кэнниттэн хас да саллаат батыһар. Өр-өтөр буолбат, тыас өрө хабылла түһэр. Били орудиены дэлби тэптэрэн элбэх сүтүү тахсар. Өлүү иккис айаҕын мүччү түстэҕэ ити.
Жирков табаарыстара Зыковтыын, Марковтыын билигин да бииргэ сылдьаллар. Сарсыарда икки өттүттэн күүстээх ытыалаһыы саҕаланар. Ол ытыалаһыыга уҥа илиитигэр таптарар. Санчааска тахсарга дьулуһар. Табаарыһа Зыков илии бүлүмүөтүнэн өстөөххө харса суох уоту аһар. Табаарыһын буулдьатынан саптынан ытыалаһыы хонуутуттан тыыннаах ордон санчааска тиийэр. Ити туһунан 1942 сыллаахха суруйааччы Дмитрий Таас “Хотугу сулус” сурунаалга Зыков кэпсээниттэн саха саллааттара хорсуннук сэриилэспиттэрин туһунан суруйбута. Онно биһиги Жирковпут эмиэ хайҕаммыта.
Соһуччу көрсүһүү
1942 сыл от ыйа. Воронеж куораты босхолооһуҥҥа кырыктаах кыргыһыылар. Арай биир дэриэбинэни сэриилээн ылаары хойуу үүнүүлээх бааһынаны ортотунан киирэн испиттэр. Дэриэбинэ адьас ыксатыгар кэлбиттэр. Жирков хараҕын кырыытынан көрбүтэ, дьиэ муннугуттан ньиэмэс төбөтө быган көстөн баран, сүтэн хаалбыт. Күүппэхтээн баран, ол дьиэ муннугун диэки туох баар күүһүнэн ыстанар. Эмискэ уҥа өртө “ньир” гынна, тиэрэ баран түстэ. Окуопаҕа сыыллан киирэр. Санаата батарбат, били үүнүүлээх бааһынатынан хаһыытыы-хаһыытыы санчаас диэки сыылар. Санитардар ол хаһыыны истэн, кинини буланнар илдьэ бараллар. Окуопаҕа сытан хаалбыт табаарыстарыттан элбэхтэрин буомбалаан өлөрбүттэр этэ. Жирков өлүү үһүс айаҕын мүччү түстэҕэ.
Бу табыллыытыгар уҥа өттүгүн уҥуоҕун баһын буулдьа үлтү көтөн быттыгынан тахсыбыт. Семен Петрович госпитальга өр сытан эмтэнэр. Онтон төрөөбүт дойдутугар 1943 сыл сэтинньигэ эргиллэн кэлэр.
Соһуччу көрсүһүү. Били табаарыһа Петр Софронович Шадрин аармыйаттан кэлэн баран, байаҥкамаакка учуокка тураары барар. Онно кэлбитэ, Семен Петровиһа байыаннай остуолга үлэлии олорор эбит. Өллө диэбит киһилэрэ бу илэ бэйэтинэн олороруттан Шадрин олус соһуйбута. Табаарыстыылар өр сэһэргэспиттэрэ. Шадрин Воронеж куораты босхолооһуҥҥа аҥар окумалын үлтү ыттаран эргиллэн кэлбит этэ.
Матырыйаал үлэ, тыыл бэтэрээнэ, Нам Хамаҕаттатын Ытык Киһитэ И. С. Мокрощупов
ахтыытынан сурулунна.
Көбдө Махсыым
Көмүс дьон
Күн аайы кэриэтэ көрсөрүм
Кылаайым оҕонньотторун.
Көннөрү дьон курдук көрөрүм
Аттыбар сылдьар дьоннорбун.
Бэйэлэрэ да хаһан даҕаны
Биллэ-көстө сатаабаттара.
Оргууй аҕай үлэлии-хамсыы
Уу-чуумпутук сылдьаллара.
Биирдэ эмэ үөрүүлээх чааска
Мэтээллэрин иилинэллэрэ.
Сэрии туһунан баҕарбакка
Кэмчитик кэпсииллэрэ.
Буолуохтаах буолбутун курдук
Сэмэйдик тутталлара.
Сэрии туһунан оччугуйдук
Хаһан эмэ быктараллара.
Ыар санааны сүрэхтэригэр
Иҥэрэн илдьэ сырыттахтара.
Муҥнаах олох сиэннэригэр
Тиксибэтэр дии санаатахтара.
Көннөрү дьон буолбатах эбиттэр,
Кинилэр туспа дьон этилэр.
Ааспытын кэннэ өйдүүрбэр
Күн тэҥэ көмүс дьон эбиттэр.
2014 сыл ахсынньы.
Александр Дунаев
Аҕыйаан тураҕыт бүгүн…
Күөгэйэр эдэр сааскыт
Үйэ аҥаара ааспыт,
Буорах уота салаабыт
Саалырсыйда астаргыт.
Хос ырыата:
Оҕонньоттор барахсаттар,
Аҕыйаан тураҕыт бүгүн,
Аас баттах, харах уута,
Дууһаҕыт кыланыыта!
Ыар аһыыны биллэрэн
Көхсүлэргит холбойбут,
Сүүрэр-хаамар аҕыйаан
Үгүскүт тайахтаммыт.
Хос ырыата.
Оо, билигин даҕаны,
Кыайыы күнүгэр кэлэн,
Түөскүт өрө мөтөйөр
Мэтээллэргэ күн күлэр…
Хос ырыата.
Нам, Хамаҕатта.
Матырыйаал үлэ, тыыл бэтэрээнэ, Нам Хамаҕаттатын Ытык Киһитэ И.С.МОКРОЩУПОВ
ахтыытынан сурулунна.
ХААРТЫСКА HTTPS://WARALBUM.RU/31586/ ТУҺАНЫЛЫННА
Сообщить об опечатке
Текст, который будет отправлен нашим редакторам: