Эмчит уонна учуутал буолар айдарыылааҕа

Тина Николаевна Лебедева — Саха АССР үтүөлээх бырааһа, Арассыыйа Федерациятын үтүөлээх учуутала, Бочуот уордьанын кавалера, СӨ доруобуйа харыстабылын үрдүкү категориялаах тэрийээччи бырааһа, ССРС орто анал үөрэхтээһинин туйгуна, Учууталлар учууталлара, о. д. а. үгүс бочуоттаах ааттар, наҕараадалар хаһаайыннара, педагогика билимин хандьыдаата.

Оҕо сааһыттан быһаарыммыта

Саха сиригэр ааспыт үйэ 60‑с сылларыттан доруобуйа харыстабылын салаатын сайыннарыыга үйэ аҥаарыттан ордук кэм устата сүҥкэннээхэй кылаатын киллэрбит, мэдиссиинэ орто сүһүөх анал үөрэхтээх каадырдара үөрэппит-такайбыт, ийэлэрин курдук саныыр, сүгүрүйэр киһилэрэ Тина Николаевна Лебедева 1940 cыллаахха Мэҥэ Хаҥалас Майатыгар элбэх оҕолоох Скрыбыкиннар дьиэ кэргэннэригэр төрөөбүтэ. Аҕата Николай Егорович 1942 сыллаахха Аҕа дойду Улуу сэриитигэр ыҥырыллыбыта уонна 1943 сыллаахха, кыыһа баара-суоҕа 3‑тээҕэр, кыргыһыы хонуутугар дьоруойдуу охтубута. Эдьиийдэрэ, убайдара үөрэх, холкуоска үлэ дьоно буолан, кыра Тина ийэтигэр Матрена Саввичнаҕа умньанан улааппыта.

Кырачаан сааһыттан билиигэ-көрүүгэ тардыһыылаах кыысчаан оскуолаҕа киириэн инниттэн ааҕарга үөрэммитэ. Сэрии кэннинээҕи төһө да айгыраабыт ыар олох буоллар, кинилэргэ оскуолаҕа үөрэнэр аймахтарын оҕолоро интэринээт аһыллыар диэри дьиэлэнэллэрэ. Оҕолор уруоктарыгар бэлэмнэнэр кэмнэригэр кырачаан Тина аттыларыгар олорон букубаары үөрэтэрэ. Инньэ гынан, 5‑һин туолуон иннинэ буукубалары билэн, ааҕар буолбута. Кэлин, оскуолаҕа наар “түөрдүнэн”- “биэһинэн” үөрэммитэ.

Сэрии кэннинээҕи ыарахан олоххо дьон доруобуйата айгыраабыта, аймахтара, кырдьаҕастар, кырачаан оҕолор өрүттүбэттик ыалдьалларын, өлөллөрүн-сүтэллэрин көрө сылдьан санаата оонньуура, тугунан да көмөлөһөр кыаҕа суоҕуттан сүрдээҕин хараастара, толкуйга түһэрэ. Инньэ гынан, Тина Скрыбыкина оскуоланы бүтэрэригэр эмчит, быраас буолар бигэ санааны ылыммыта, сыал-сорук туруоруммута. 1957 сыллаахха Томскайдааҕы мединститут эмтээһин дьыалатын факультетын устудьуона буолбута. Ыраах Хоту сиртэн кэлбит туйгун үөрэнээччи, киэҥ билиилээх, эргиччи сайдыылаах, актыбыыс кыыһы үөрэнэр бөлөҕөр ыстаарастанан талбыттара, бүтүн институт устудьуоннара, преподавателлэрэ ытыктыыллара, кининэн киэн тутталлара.

Хаан-уруу кэлэктиибэ буолбут медучилищеҕа

Үөрэҕин 1963 сыллаахха ситиһиилээхтик бүтэрэн, «Эмтээһин дьыалата» идэлээх эдэр исписэлиис Тина Скрыбыкина дойдутугар эргиллэн кэлэн, Дьокуускайдааҕы мэдиссиинискэй училищеҕа фармакология преподавателынан уһун кэмнээх үлэтин саҕалаабыта. Хара бастакыттан үөрэтии инники ньымаларын, саҥа көрүҥнэрин олохтоон барбыта. Медсиэстэрэ идэтин суолтатын үрдэтэргэ, социальнай ыстаатыһын көтөҕөргө, уопсайынан, мэдиссиинэ үлэһиттэригэр болҕомто, ытыктабыл олохтоноругар, үлэлэрэ сыаналанарыгар баҕарбыта, дьулуспута.

Сэргэх, харизматик майгыта, идиэйэ, былаан хаата, көҕүлүүр-тэрийэр кыаҕа дьону кэбэҕэстик түмэрэ, хамсатара, дьон киниэхэ сыстара. 1973 сыллаахха училище биэлсэр отделениетын сэбиэдиссэйинэн үлэлиир кэмигэр үөрэх бырассыаһыгар лиэксийэ-сэминээр ньыматын аан бастаан туттубута. Ол түмүгэр устудьуоннар научнай тематическай кэмпириэнсийэлэрэ, «Идэтигэр бастыҥ» куонкурус ыытыллар буолбуттара. Иитэр үлэҕэ устудьуоннар түмсүүлэрэ, иллээх кэлэктииби түмүү, биирдиилээн үлэ ньымалара үтүө өрүттээх буолбуттара. «Устудьуоҥҥа сүрэхтээһин», «Дуонар күнэ» курдук тэрээһиннэр талан ылбыт идэҕэ бэриниилээх буолууга, устудьуоннар сиэр-майгы өттүнэн, духуобунай сайдыыларыгар, патриотическай тыыҥҥа иитиллэллэригэр төһүү буолар училище киэн туттар үтүө үгэстэригэр кубулуйбуттара.

1963 сылтан куратор быһыытынан 4 үөрэх бөлөҕүн иитэн-үөрэтэн олох суолугар көччөх гынан көтүппүтэ. Үгүстэрэ мэдиссиинэ эйгэтигэр олохторун бүтүннүү анаабыттара. «Биһиги кууруспут куратора Тина Николаевна Лебедева этэ. Оччотооҕу эдэр устудьуоннар Тина Николаевна дириҥ билиитин, кытаанах ирдэбили тэҥинэн дьүөрэлиирин эппитинэн-хааммытынан ылынарбыт. Итиэннэ биһигинниин олус судургутук, эйэ дэмнээхтик алтыһарын, мэлдьи сүбэлии-амалыы, көмөлөһө-өйүү сылдьарын, араас алҕастарбыт иһин мөҕөн-этэн да ыларын сөбүлүүрбүт, астынарбыт» диэн үгүс үөрэнээччилэрэ махталынан, истиҥник ахталлар.

Сурдологическай сулууспаны төрүттээбитэ

1983–1991 сыллар Тина Николаевна Лебедева олоҕор эмчит быһыытынан умнуллубат суолу-ииһи хаалларбыттара. Саха сиринээҕи килиниичэскэй балыыһа ЛОР отделениетын сэбиэдиссэйинэн анаммыта. Кини салайааччы эрэ быһыытынан буолбакка, эмтиир быраас быһыытынан быһаччы үлэлээбитэ. Уопуттаах, үрдүк квалификациялаах исписэлиис быһыытынан ыарыы төрүтүн чинчийии уонна эмтээһин саҥа ньымаларын олохтуурга кыһаллара. Хайыы-үйэ олохсуйбут патологиялаах ыарыһахтары эмтээһин хайысхатын күүһүрдэр инниттэн өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы сурдологическай сулууспаны тэрийбитэ, атаҕар туруорбута. Таас дьүлэйдэри, мөлтөхтүк истэр ыарыһахтары саҥа технологияларынан, тэриллэринэн эмтиир буолбуттара, Москва, Санкт-Петербург, Иркутскай курдук, о. д. а. киин куораттарга эмкэ, эпэрээссийэҕэ ыытар буолбуттара. Үрдүк квалификациялаах исписэлиистэрдээх, кыахтаах, дьоҕурдаах кэлэктиип үүнэн-сайдан тахсыбыта. Тина Николаевна эмчит быһыытынан бэйэтин бүүс-бүтүннүү сөбүлүүр үлэтигэр анаабыта. Эмтиир ыарыһахтарын махталларын, биир идэлээхтэрин, өрөспүүбүлүкэ мэдиссиинискэй уопсастыбатын билиниилэрин, ытыктабылларын ылбыта.

Өрөспүүбүлүкэтээҕи килиниичэскэй балыыһаҕа үлэлиир кэмигэр хаан-уруу медучилищетын кытта сибээһин быспатаҕа. Преподавателлыыр үлэтин тохтоппотоҕо. Педагог уонна быраас үлэлэрин сатабыллаахтык дьүөрэлээбитэ. Бэркиһээн киниттэн ыйыталлара: “Эмчит уонна педагог — идэ дуу, айдарыы дуу?” “Ити икки идэҕэ айдарыылаах буолуоххун наада. Мин идэбинэн бырааспын. Оттон айдарыыбынан бырааспын уонна учууталбын”, — диэн Тина Николаевна эппиэттиирэ. Биир идэлээхтэрэ — миэдиктэр: “Тина Николаевна — биллэр киһи, отоларингология — сурдология корифейа, талааннаах, эрчимнээх иитээччи, уопуттаах салайааччы. Кини биһиэхэ суобас, өй, чиэс диэн үрдүк өйдөбүллэр тэҥнэбиллэринэн, батыһарга, үтүктэргэ холобур буолар”, — диэн киэн тутта этэллэр.

Саҥа кэм саҥалыы көрүүлээх салайааччыта

1991 сыллаахха Т. Н. Лебедева Дьокуускайдааҕы мэдиссиинискэй училище дириэктэринэн хаттаан анаммыта. Уопсайынан, Дьокуускайдааҕы медучилищеҕа, салгыы Саха сиринээҕи базовай медколледжка (1963–2012 сс.) үлэлиир кэмигэр Тина Николаевна эрэдэбиэй преподавательтан дириэктэргэ тиийэ үүнэн-сайдан тахсыбыта. Талааннаах, сатабыллаах, билиилээх-көрүүлээх салайааччы, саҥаны-бастыҥы олохтооччу, бэйэтин тула айымньылаахтык үлэлиир кыахтаах, иллээх кэлэктииби түмээччи, саҥа кэм саҥалыы көрүүлээх салайааччытынан буолар. Ааспыт үйэ 90‑с сыллардааҕы дойду үрдүнэн үрэллии, олох укулаата, уопсастыба уларыйар, бэлиитикэ, экэниэмикэ дириҥник моҥкурууттааһыннарын кэмнэригэр медколледж устуоруйатын иккис түһүмэҕэ Тина Николаевна дьайымтыалаах быһаччы кыттыытынан тэриллибитэ, атаҕар турбута уонна сайдыы суолугар эрэллээхтик үктэммитэ.

1997 сылтан колледжка үөрэтии судаарыстыбаннай ыстандаартара ситиһиилээхтик олохтонон барбыттара. Быһаччы быраактыкаҕа сыһыаран үөрэтии күүһүрдүллүбүтэ. Ол курдук, занятиелары куорат балыыһаларыгар, поликлиникаларыгар уопуттаах быраастар, исписэлиистэр ыыталлара. Преподавателлэр идэлэрин үрдэтинэллэригэр болҕомто ууруллара. Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Сыл учуутала” куонкуруска ситиһиилээхтик кыттар буолбуттара. Колледж РФ орто мэдиссиинискэй үөрэх тэрилтэлэрин ортолоругар ыытыллар көрүү-куонкурустарга кыттан мэлдьи миэстэлэһэр буолбута. Ити сылларга устудьуоннар олорор, үөрэнэр усулуобуйалара лаппа тупсарыллыбыта. Дьоҕурдаах, иллээх кэлэктиип мэдиссиинэ орто анал үөрэхтээх каадырдарын иитэн, үөрэтэн таһаарыыга дьүккүөрдээх, утумнаах үлэтэ үрдүктүк сыаналанан, мэдиссиинэ базовай колледжа “Арассыыйа Федерациятын бастыҥ үөрэх тэрилтэтэ” бочуоттаах ааты сүкпүтэ буолар.

90‑с‑2000 сыллар Дьокуускайдааҕы мэдиссиинэ базовай колледжа сайдыы, кыаҕырыы суолугар үктэниитигэр уустук, ыарахан кэмнэр этилэр. Ол эрээри, дириэктэр Тина Николаевна Лебедева сатабыллаах салалтатынан уонна кэлэктиип инникигэ эрэллээх туруулаһыытынан, олох, кэм доруобуйа харыстабылын иннигэр туруорар саҥалыы ирдэбиллэрэ сорунуулаахтык, былааннаахтык олохтонон барбыттара. Ити сылларга эмтээһин-профилактикалааһын исписээлинэстэринэн саҥа отделениелар аһыллыбыттара.

“Сиэстиринскэй дьыала” исписээлинэскэ аан бастаан “Массаастыыр-илбийэр мэдиссиинискэй сиэстэрэ” идэҕэ үөрэтиигэ харахтарынан I уонна II группалаах инбэлииттэр ылыллар буолбуттара. Өрөспүүбүлүкэ үгүс мэдиссиинискэй тэрилтэлэрин салайааччылара Саха сиринээҕи базовай медколледжы бүтэрээччилэри орто анал үөрэхтээх медүлэһиттэр «кыһыл көмүс пуондаларынан» сыаналыыллар.

Тина Николаевна Лебедева колледж дириэктэринэн үйэ чиэппэрин кэриҥэ үлэлээбит буоллаҕына, бу тэрилтэҕэ быһаччы үлэлээбит кэмэ — 47 сыл. Кэлин, бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан да баран, устудьуоннары, выпускниктары кытары араас көрсүһүүлэри, тэрээһиннэри ыытара, кыттара. Онон бэйэтин үөрэнээччилэрин, иитиллээччилэрин, хаан-уруу кэлэктиибин кытары 55 сыл усталаах-туоратыгар сибээһин быспатаҕа. Уопсайынан, колледж устуоруйатын иккис аҥаара Тина Николаевна быһаччы, дьайымтыалаах кыттыытынан, салайыытынан бөҕөргөөбүтэ, атаҕар туруоруллубута.

Тина Николаевна элбэх уопсастыбаннай үлэни толороро. Ол курдук Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин орто медперсоналы кытта үлэҕэ штаты таһынан кылаабынай исписэлииһэ. Кини көҕүлээһининэн өрөспүүбүлүкэтээҕи Медсиэстэрэлэр дьыалаларыгар сэбиэт тэриллэн, сиэстэрэлэр үлэлэрин тэрээһинигэр, салайыыга уларытыылары киллэрдэ. Сиэстэрэлэр идэлэринэн бэлэмнэниилэринэн дьарыктанар исписэлиис быһыытынан, орто мэдиссиинискэй үлэһиттэри аттестациялааһыҥҥа Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин Киин хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан өр кэмҥэ үлэлээбитэ. Анал орто үөрэхтээх медүлэһиттэр Бүтүн Арассыыйатааҕы, өрөспүүбүлүкэтээҕи сийиэстэригэр дэлэгээтинэн талыллара, быһаччы үлэлэһэрэ.

Дьахталлар өрөспүүбүлүкэтээҕи хамсааһыннарыгар көхтөөхтүк кыттара.

Тина Николаевна тус олоҕор, дьаныардаах, таһаарыылаах үлэтигэр дьиэ кэргэнэ эрэллээх, бигэ тирэх, өйөбүл буолбута диэн этэр кыахтаахпын. Биһиги өссө оҕо эрдэхпититтэн доҕордоһон, Майа орто оскуолатыгар бииргэ үөрэммиппит. Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр сулууспам кэнниттэн, 1964 сыллаахха ыал буолбуппут. 55 сыл бииргэ, дьоллоохтук олорбуппут, оҕолорбут — уолаттарбыт ыал-күүс дьон. Сиэннэрбит, хос сиэннэрбит улааталлар, эбээлэрин, хос эбээлэрин сырдык аатын ааттаталлар. Арай, күндү киһибит, кэргэним, ийэбит, эбээбит, хос эбээбит, Тина Николаевна биһигини кытта суоҕа олус хомолтолоох…

Биһиги Тина Николаевна кэмигэр үөрэммиппит

Тина Николаевна Лебедева, төрөөбүт дойдутун, норуотун патриота, саха Далбар Хотуна олорон, үлэлээн ааспыт олоҕунан Сахатын сиригэр орто үөрэхтээх медүлэһиттэри бэлэмнээһин дьыалатыгар саҥаттан саҥа үрдэллэргэ ахсаабат дьулуһуу күүрээнин, күүһүн көрдөрөр Мэҥэ бэлиэни хаалларбыт номоххо киирбит дириэктэринэн буолар. «Биһиги кини үөрэтэр биридимиэтин, оннооҕор күүскэ бэйэтин таптыырбыт. Барытын өйүгэр тутара, уонунан да сыллар кэннилэриттэн үөрэппит устудьуоннарын ааттарынан билэрэ. Биһиги саамай үчүгэй кэмҥэ, Тина Николаевна кэмигэр үөрэммиппит» махталлаах үөрэнээччилэрэ билигин да үтүө тылынан ахталлар. Тина Николаевна Лебедева доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр эмтээһин, анал үөрэхтээх каадырдары иитэн таһаарыы эйгэтигэр төрүттээбит үтүө үгэстэрин кини үөрэнээччилэрэ салгыыллар, сайыннараллар.

Егор Лебедев,

СӨ үтүөлээх учуутала, норуот үөрэхтээһинин туйгуна.

ХААРТЫСКАЛАРЫ ААПТАР ТИКСЭРДЭ.