Эмиэ ыт айдаана!

Саха сиригэр төгүрүк сыл устата ыт айдаана. Сылга хаста даҕаны ыты кытта сыһыаннаах быһылаан тахсар. Оттон урут киһиэхэ саба түспүт ыты дьаһайан кэбиһэр буолаллара. Билигин буоллаҕына, киһиэхэ саба түспүт ыты пууҥҥа илдьэн тото-хана аһаталлар уонна сылаас уйаҕа хаайан кэбиһэллэр… 498 №-дээх «Кыылга эппиэтинэстээх уонна амарах сыһыан” туһунан сокуон хараҕынан бэйдиэ сылдьар ыттары (ОСВВ) тутуу, аттааһын уонна көҥүл ыытыы биһиэхэ, Саха сирин тыйыс усулуобуйалаах сиригэр-уотугар, уустук. Бу туһунан биһиги хаһыаппытыгар да, саайтпытыгар да үгүстүк суруйан турабыт. Сокуону миэстэтигэр толоруу элбэх харгыстаах. Эппиэтинэһэ суох хаһаайыттар ыттарын босхо ыытан, ыттар бэйдиэ бараллар. Тымныыттан, ас көрдүүр туһуттан үөрдүһэллэр, устунан адьырҕатыйаллар. Ол түмүгэр, бэйдиэ сылдьар ыттан эмсэҕэлээһин аччаабат.

«Үрдэлгэ»  тахсыбыт иэдээн

Биир эрэ хаһаайыны билинэр алабай боруодалаах ыты киэн тутта ааттыыллар. Бу ый саҥатыгар маннык боруодалаах ыттан Дьокуускайга “Үрдэл” сынньалаҥ пааркатыгар эдэр дьахтар эмсэҕэлээбитэ. Хата, тыыннаах хаалар дьолугар, паарка үлэһиттэрэ суһал көмөнү оҥорбуттар. Ол күн дьахтары ытырбыт алабайы тутуунан дьарыктанар сулуус­па Очиченко уулусса, 57 баар “Помоги выжить” пууҥҥа туттарбыт. Бу хабыр майгылаах ыттан оннооҕор пуун үлэһиттэрэ саллан, хайдах аһатабыт, килиэк­кэҕэ кими да киллэрбэт, түһээри гынар диэбиттэрэ. Ол да буол­лар, күн ахсын биэдэрэ муҥунан хааһы буһаран киһи хаанын таһаарбыт адьырҕатыйбыт ыты күннэтэ аһаталлар. Хаһаайыттара көстүбэтэхтэринэ, ыт үйэ саас тухары пууҥҥа иитиллэ хаалыа үһү.

Оттон эмсэҕэлээбит дьахтар төбөтүгэр хас да тигиини оҥорбуттара. Бу дьахтар доруобуйатыгар ылбыт эмсэҕэлээһинин иһин ким эппиэттиэхтээҕий? Арай кини оннугар кыра саастаах оҕо буол­лун? Ыттары сокуон көмүскүүр, оттон дьон  эмсэҕэлиир…

Ааспыт сыл түмүгүнэн, СӨ Бэтэринээрийэҕэ департамена 5.4 ыстатыйанан, уопсайа, 140 уурааҕы таһаарбыт. Ол курдук, дьиэ кыылын иитиигэ быраа­быланы кэһии иһин 48 хаһаа­йыҥҥа сэрэтии биэрбит, 92 хаһаа­йыны уопсайа 104 тыһыынча 500 солкуобайга ыстараап­таабыт. СӨ Бэтэринээрийэ департамена дьахтарга саба түспүт алабай боруодалаах ыт хаһаайынын суһаллык буларга СӨ Ис дьыала министиэристибэтигэр сурук ыыппыт. Уон хонук устата бэтэринээрдэр ыты кэтээн көрүөхтээхтэр. Ииримтийиинэн ыалдьыбытын дуу, суоҕун дуу быһаа­рыахтаахтар. Онуоха диэри ити тутар пууҥҥа иитиллэн турар.

“Помоги выжить” пуун салайааччыта Екатерина Безрученко:

– Килиэккэҕэ соҕотох турар. Күн ахсын хааһы буһаран аһатабыт. Бу алабайы хаһаайыттара кэлэн ылбатахтарына, манна иитиллэ хаалар.

«Үрдэл” сынньалаҥ паарка салайар дириэктэрэ Алексей Васильев:

– Бэйдиэ сылдьар ыттар кыһалҕалара Дьокуускайга бүтэ­һик сылларга сытыытык турар. Биһиги пааркабытыгар дьон көҥүл сылдьар, сынньанар сирэ буолар. Чааһынай дьиэлэртэн чугас буолан ыттар эмиэ көҥүл киирэ-тахса сылдьаллар, ол иһин бэйдиэ ыты тутар сулууспалары кытта үлэлэһэбит. Биһиги тутар бырааппыт суох. Бары билэргит курдук, ыттары со­­куон көмүскүүр. Паарка сиригэр-­уотугар бэйдиэ сылдьар ыттары аһатар кытаанахтык бобуллар. Хомойуох иһин, манна сынньана кэлээччилэр үгүстэрэ ону тутуспат. Бу соторутааҕыта буол­бут быһыы-майгы туһунан этэр буоллахха, алабай боруода­лаах ыт биһиги пааркабыт сиригэр-­уотугар чааһынай дьиэлэртэн киирбит, хаһаа­йыннааҕа моойторугуттан биллэр. Дьахтарга саба түспүтүгэр биһиги үлэһиттэрбит суһаллык бастакы көмөнү оҥорбуттара. “Суһал көмөнү”, полиция­ны уонна бэйдиэ ыттары тутар сулууспаны ыҥырбыттара. Паарка дьаһалтатын аатыттан ыт хаһаа­йынын булан миэрэҕэ тардар туһунан сайабылыанньаны быраа­бы араҥаччылыыр уоргаҥҥа суруйбуппут. Эмсэҕэлээбит дьахтары уонна кини аймахтарын кытта сибээстэһэбит, эмтэнэригэр көмөлөһөбүт.

Бэрдьигэстээххэ бэйдиэ сылдьар ыттар

Социальнай ситим сайдыбыт кэмэ буолан, ханна туох буолбута барыта киэҥ араҥаҕа тахса турар. Ый саҥата Горнай улууһун Бэрдьигэстээх нэһилиэгин киин уулуссатын устун уонча ыт бэйдиэ сүүрэр видеота тарҕаммыта. Бу видеону массыынанан айаннаан иһэн устубуттар этэ. Арай бу массыыналаах киһи оннугар оскуолаттан сатыы хааман иһэр  оҕо буоллун? Билигин Бэрдьигэстээххэ балаһыанньа хайдаҕый?

Бу туһунан Горнай улууһун Бэрдьигэстээх нэһилиэгин баһы­лыга Алексей Григорьевич Аргу­нов санаатын үллэһиннэ:

— Ааспыт сыл бүтүүтүгэр көрүүтэ-истиитэ суох кыыллары, чуолаан, бэйдиэ сылдьар ыттары иитэр приют тутуутун нэһи­лиэк бүддьүөтүттэн үп көрөн түмүктээбиппит. Улуус салалтата уһаай­ба биэрбитэ. Туспа күрүөлээх-хаһаа­лаах, таска вольер­даах, оһохтоох туспа дьиэлээх. СӨ Бэтэринээрийэтин департаменын нөҥүө көрүллүбүт 50 тыһыынча солкуобайга бэдэрээтчити кытта дуогабардаһан, билигин биэс ыт тутуллан турар. Бэтэринээринэй сулууспаны кытта сөбүлэҥ түһэрсэн, ыттары аттааһыҥҥа, ыраас­тааһыҥҥа үлэ ыытыллыахтаах. “Үтүө санаа уйата” (Будка добра) диэн ыт уйатын тутууга аахсыйа биллэрэммит, тэрилтэлэр үлэлэһэн эрэллэр. Үүммүт сылга өрөспүүбүлүкэттэн 29 тыһыынча солкуобай көрүлүннэ. Маны олунньуга туһаныахтаахпыт. Салгыы бу приюппутун үлэлэтэрбитигэр өрөспүүбүлүкэттэн үп көрдүөхтээхпит. Ол эрээри барыта эриэ­дэхси буолбат. Ылсыан баҕа­лаах бэдэрээтчит көстүбэккэ, үлэ хаамыыта бытаарыан сөп. Ааспыт нэдиэлэҕэ социальнай ситим нөҥүө биһиэхэ, Бэрдьигэстээххэ, бэйдиэ ыт элбэҕэ бэлиэтэммитэ, дьон аймаммыта. Тутатына туттараары дьону ыыппытым даҕаны, мэлийбиттэр этэ. Ол аата, тыһы ыт хаһаайыннаах буолуон сөп диэн сабаҕалыыбыт. Билигин барыта кэминэн. Кэнники сылларга дьон иккилии-үстүү ыты иитэрэ бэлиэ­тэнэр.

Баҕалаах киһи социальнай хантараак нөҥүө дьыала тэринэн дьарыктаныан сөп. Биһиги чуо­лаан тыһы ыты иитэр дьону кытта үлэлэһиэхпит. Бэтэринээринэй сулуус­паны кытта эриэйдэлэр оҥоһуллуохтара. Ол эрээри, ыты иитэр хаһаайыттартан улахан тутулуктааҕын өссө төгүл санатабын. Дьон эппиэтинэһэ суоҕуттан бэйдиэ ыт ахсаана куоракка, тыа сиригэр даҕаны элбии турар.

Боруода ыты иитиигэ туспа ирдэбил наада!

Оҕо эрдэхтэн биири өйдөөн хаалбыппын, «ыт дьиэтин эрэ таһыгар адьырҕатыйар, уулуссаҕа, айылҕаҕа киһиэхэ кыһаммат буолар” диирэ аҕам. Ити чахчы этэ. Ол эрээри, дьон-сэргэ майгыта уларыйарын курдук, ыт майгыта эмиэ уларыйар эбит диэн санааҕа кэллим. Ону таһынан, тыа сиригэр боруода ыт суоҕун тэҥэ буолара. Бу санаатахха, үгүстэргэ дьиҥнээх лаайка баар эбит. Ол да иһин, урут ыт киһиэхэ, бөрө курдук ынахха, сылгыга саба түспүтүн истибэт буоларбыт. Билигин араас боруода ыт барыта булкуһан, апчааркатын да, алабаайын да сотору араарбат буоларбыт буолуо.

Алабай, питбуль, боксер, бульдог о.д.а. харабыллыыр боруодалаах ыттары иитэр дьоҥҥо кы­­таанах  ирдэбил наада. Маннык боруодалаах ыттары иитэр киһи эппиэтинэһэ хас да бүк үрдүөхтээх!