Эн гектаргын ылбытыҥ дуо?

Уһук Илиҥҥи гектар диэн өйдөбүл биһиги олохпутугар 2016 сыллаахха киирбитэ. Сорохтор тута былдьасыһа ылбыттара, сорохтор, онон тугу гыныахпытый диэн иэрэҥ-саараҥ санаалаах хаалбыттара. Онтон ыла хайыы үйэ аҕыс сыл ааспыт.

Бүгүҥҥү күн тугу көрдөрөр?

2024 сыл атырдьах ыйын 21 күнүнээҕи туругунан, Саха сирин сиригэр-уотугар 35098 сайаапка киирбит. СӨ Баайга-дуолга уонна сиргэ сыһыаннаһыыларга министиэристибэтин Сиргэ бэлиитикэтин департаменын сүрүн исписэлииһэ Ариян Михайлович Боронов иһитиннэрбитинэн, итинтэн бас билиигэ 2227 гектар, 334 гектар сири түүлэһиигэ (аренда)  бэриллибит. 4307 дуогабар көтүрүллүбүт. Көтүрүллүбүт төрүөтэ, биэс сыл устатыгар бу гектарга туох да оҥоһуллубатах, тутуллубатах, туһаныллыбатах.

Улуустарынан көрөр эбит буоллахха, саамай элбэх сайаапка Хаҥалас улууһугар (5723) киирбит, Аммаҕа (3071), Намҥа (2735), Мэҥэ Хаҥаласка (2638), Бүлүүгэ (1617),  Чурапчыга (1421), Ньурбаҕа (1311), Уус Алдаҥҥа (1021),  мантан да көстөрүнэн, сүрүннээн, киин, Бүлүү умнаһын улуустарыгар. Ол эрээри сайаапка биэрдим да, гектар ылабын диэн буолбатах. Ол курдук, Амма улууһугар 261 гектары бас билиигэ, 11-гэ түүлэһиигэ дуогабар оҥорсон ылбыттар. 456 сайаапка дуогабара көтүрүллүбүт. Сорохтор  көрүллэ сылдьаллар, сорохторго дуогабар оҥоһулла сылдьар. Ол быыһыгар 870 сайаапка көтүрүллүбүт, 671 аккаас­таныллыбыт, 2 төннөрүллүбүт, 42 са­­йаапкаҕа дуогабар оҥоһуллубатах. Дьэ ситинник.

Олох аҕыйахтыы сайаапка хоту улуустарга киирбит: Аллайыаха улууһугар – 1, Анаабырга – 2, Өлөөҥҥө – 2, Үөһээ Халымаҕа – 3, Усуйаанаҕа – 5, Эдьигээҥҥэ – 7, Булуҥҥа, Аллараа Халымаҕа – 10-нуу. Өлөөн курдук улахан сирдээх-уоттаах улууска бэриллибит 2 сайаапка иккиэн туоратыллыбыттар. Эдьигээҥҥэ, Аллайыахаҕа, Анаабырга, Үөһээ Халымаҕа, Усуйаанаҕа эмиэ.

Жатайга 3 сайаапка киирбит да, төннөрүллүбүттэр. Дьокуускайга 339 сайаапка киирбититтэн 17 гектар бас билиигэ, 1 түүлэһиигэ бэриллибит. 41 сайаапкаҕа оҥоһуллубут дуогабар көтүрүллүбүт.

“Бабат” диэбэт курдук

Интэриниэккэ Уһук Илин гектарынан “ыйыт-хоруйдуубут” диэн матырыйаалларга араас эппиэттэр элбэхтэр. Аанньа быһаарсыбат киһи буккуллуох курдук. Холобур, ханна, хайдах киирэн ылабын диэн элбэх ыйытыы бэриллэр. Онно туох диэн суруллар эбитий? Гектар ылыан баҕарар киһи надальнийвосток.рф саайтка логин, пароль ылан, тус кэбиниэтигэр киирэр. Порталга “Земельный участок на Дальнем Востоке и в Арктике” диэни талар уонна “Получить в безвозмездное пользование” диэни баттыыр. Ол кэннэ  кадастр каартатын эргитэ сылдьан, ханна баҕарарынан гектарын талар. Сиэрэй зонаҕа баар сири талбат. Бобуулаах, хааччах­таах сир араас төрүөтүнэн бэриллибэт, өскөтө кытыл зонатыгар, бырамыысыланнас бас билэр сиригэр, о.д.а. түбэс­пит буоллаҕына. Ойуур пуондатыгар киирэр сири туризмы сайыннарабын диэтэххинэ биэрэллэр.

Дьэ ситинник. Кэлиҥҥи сылларга сир сыаната эмискэ үрдээн, дьон Уһук Илин гектары көрө түспүттэрэ мэлдьэх буолбатах. Эбиитин 2 бырыһыаннаах ипотеканан дьиэ туттуу аныгы кэмҥэ бэлэххэ тэҥнээх. Билиҥҥитэ Дьокуускай таһыгар сир бүтэн эрэр. Онон сотору чугастааҕы улуустар сирдэрэ бүтэр чинчилээх. Бүгүҥҥү курдук талбыппытынан отоннуур-тэл­лэйдиир ойуурбут, хонуубут ким эрэ бас билиитэ буолан хаалбытын кэннэ биирдэ бабат диирбит буолуо. Онон наһаа олорон биэрбэт кэм турар.

Уһук Илин сирэ-уота киэҥ, баҕарар буоллаххына, акыйааны өҥөйө сытар да сири талыаххын сөп. Ордук Приморскай кыраай диэки баҕалаах буолбут диэн иһиллэр. Манна кэ­­лии-барыы элбэх, килиимэтэ сымнаһыар. Биһиги курдук мөссүөннээх да балачча баар буолуохтаах.

Анастасия Томская, “Dream” хамсаабат баай—дуол ааҕыныстыбатын салайааччыта:

– Биһиги хампаанньабыт Уһук Илиҥҥи гектарынан үһүс сылын дьарыктанар. Гектары нэһилиэнньэлээх пуун аттыгар туристическай бааза оҥостор, олорор дьиэ туттар курдук ылыахха сөп. Биһиги түөрт хайысханан үлэлиибит – Аллараа Бэстээххэ, Бүлүү тыраагынан, Покровскайдыыр тыраагынан Төхтүр анараа өттүгэр уонна Намныыр тыраак устун.

Ханна киһи ылбатах сирин булаары надальнийвосток.рф саайтка киирэн, публичнай каартаны көрөҕүн. Онно Уһук Илиҥҥэ баар сир барыта көстөр, көҥүллэммэт зоналар сиэрэй сиэккэнэн уруһуйдана сыталлар. Гектары ылыы оннук уустук буолбатах, үчүгэй интэриниэттээх буолуоххун наада. Дьиэ туттар былааннаах буоллаххына, ойуур зонатыгар наһаа киирбэт ордук. Ону таһынан, бу сир хайа эрэ министиэристибэҕэ дуу,  хаһаайыстыбаҕа дуу  сыһыарыылааҕын эрдэттэн билиэх­хин наада (ким эрэ бултуур сирэ эбэтэр ойуур хаһаайыстыбатын сирэ буолан хаалыан сөп). Итинник сирдэргэ хапытаалынай тутуу көҥүллэммэт. ИЖС туттуохха сөп сирдэр Покровскайдыыр, Намныыр тыраактар кытыыларынан бааллар. Бүлүү тыраагынан, сүрүннээн, туристическай миэстэлэри талыахха сөп, тоҕо диэтэххэ, онно чугастааҕы уот 15-20 км тэйиччи баар.

– Уһук Илиҥҥи гектары бас билиигэ ылан баран, атыылыахха сөп дуо?

– Сири түүлэһэн ылбыт буоллаххына, атыылыырыҥ сатаммат. Оттон бас би­­лиигэр ылбыт буоллаххына, бүтүннүү да, чааһынан да  атыылыаххын сөп.

– Олорор дьиэни (ИЖС) туттар гектары ылбыт буоллахпына, бас би­­лиигэ тута көһөрүөхпүн сөп дуо, биэс сылы кэтэспэккэ?

– Көһөрүөххүн сөп, өскөтө онно дьиэ туттубут эбэтэр дьиэ туттарга уһук илиҥҥи ипотеканы ылбыт буоллаххытына.

Гектарга олорор дьиэни туттуоххун баҕарар буоллаххына, кэлин ханнык да кыһалҕа  үөскээбэтин туһугар аан бастаан  дьиэ туттарыҥ туһунан сайабылыанньа биэрэҕин. Араас барыта буолуон сөп. Холобур, сириҥ сорҕото уулаах сир аттын, аэродром баар сирин хабан кэбиһиэн сөп. Өскөтө сөбүлэҥ биэрэннэр, эмиэ бу  надальнийвосток.рф саайтан тутууну саҕалыыр туһунан уведомление ыллаххына, уһук илиҥҥи ипотеканан 9 мөл. солк. тиийэ харчы ылыаххын сөп. Ол иннинэ гектаргын бас билиигэ көһөртөрүөххүн наада. Бааҥҥа тиийэн, кредитнэй дуогабарга илии баттаһаҕын, ол кэннэ баан харчыгын ыыта илигинэ, бу учаастак сыһыарыллыбыт уорганыгар тиийэҕин – нэһилиэк дьаһалтатыгар дуу, ойуур хаһаайыстыбатыгар дуу. Кредитнэй дуогабар оҥостубут докумуоннаргын биэрэҕин, 1,5 ый курдук сайаапкаҕын көрөллөр, ол кэнниттэн биирдэ бу учаастагы бас билиигэр биэ­­рэллэр. ЕГРН-тан арендатор буолбатаҕыҥ, бас билээччи буолбутуҥ туһунан быыпыска ылаҕын уонна бааҥҥа илдьэҕин. Ол кэннэ 2 %-наах уһук илиҥҥи ипотеканан олорор дьиэ туттаҕын.

– Иккистээн Уһук Илиҥҥи гектары ылыахха сөп дуо?

– Биһиги бу боппуруоска үлэлэһэ сылдьабыт, онон чуолкай эппиэти биэрэр кыахпыт суох. Биһиэхэ гектардарын туһаҕа таһаарбыт дьоннор бааллар, онон кинилэр иккистээн ылалларын курдук араас барыйааны көрдүүбүт. Сокуон боборун боппот, билиҥҥитэ туох диэн быһааралларын кэтэһэбит.

(Бу манна интэриниэккэ баар “ыйыт-хоруйдуубут курдук” эппиэттэртэн көрдөххө, бэриллиэн сөп эбит диэн суруллар. Өскөтө киһи бастакы учаастагын туһаҕа таһаарбыт, ол кэннэ приватизациялаабыт эбэтэр түүлэспит буоллаҕына, иккис гектарга киирсиэн сөп. Ону таһынан, хас да киһи (уонтан элбээбэт) кэлэк­тиибинэй сайаапка биэриэн сөп, 10 га сири биирдэ ылан баран туһаҕа таһаарар курдук).

– Уһук Илин атын эрэгийиэннэрин кытта үлэлэһэҕит дуо?

– Ыам ыйыгар хамаанда оҥостоммут Владивосток аттыгар баар гектардары көрөн кэлбиппит. Гектары Уһук Илин хайа баҕарар эрэгийиэнигэр ылыаххытын сөп, Бурятияҕа, Камчаткаҕа, Хабаровскай кыраайга, о.д.а. Онно тиийэр наадата суох, биһиги спутниковай каартанан сирин-уотун көрөбүт, геопорталлары, су­­бъектары кытта үлэлэһэбит, онон бу учаастак хааччахтааҕын дуу, суоҕун дуу тута быһаарабыт.