Энэргиэтиктэн сылтаан, инбэлиит буолбут…

Энэргиэтик утахтартан сылтаан, эдэр дьон доруобуйалара айгыраабытын туһунан сурахтар кэлэр буоллулар. Туох буортулааҕый уонна тоҕо боппотторуй?

Быйыл күһүн Ямало-Ненецкэй уокурук олохтооҕо, 22 саастаах Артемий Авдеев 8 сылы быһа күн аайы энэргиэтиги испитин кэннэ атахтара хаампат буолан хаалбыттар диэн Киин тэлэбиидэнньэҕэ кэпсээбиттэрэ.

Ийэтэ этэринэн, уол 14 сааһыттан энэргиэтиги иһэн саҕалаабыт. Түүннэри көмпүүтэргэ оонньуур эбит, ол иһин утуйумаары бастаан 1 бааҥканы, онтон 2–3‑түү бааҥканы түүн аайы иһэр буолбут.

Күһүөрү иһэ эмискэ ыалдьыбыт, “суһал көмөнөн” балыыһаҕа киирбит. Кини нооро ыалдьыбыт, ириҥэрбит эбит. Нэдиэлэ буолаат, туруга мөлтөөбүт, ириҥэттэн сылтаан, организма барыта сүһүрбүт, туох баар уорганнара, ол иһигэр мэйиитэ, ньиэрбэтэ эмсэҕэлээбиттэр. Сарсыарда тугу гыммытын умнар, өйдөөбөт буолбут. Онтон атахтара аккаастаан кэбиспиттэр, уолу нэһиилэ быыһаабыттар. Ноорун килиэккэлэрэ өлөн, сытыйан киирэн барбыттар, куртаҕа бааһырбыт.

Билигин Авдеев хаамар, турар кыаҕа суох, инбэлиит буолан хаалбыт, чөлүгэр түһэрэ биллибэт.

Соторутааҕыта Астраханскай уобаласка 19 саастаах уол күннэтэ энэргиэтиги иһэриттэн, вейп тардарыттан сылтаан, инбэлиит буолла диэн суруйдулар.

Уол, дьиҥэ, спортсмен буолан, Санкт-Петербурдааҕы ФСБ академиятыгар киириэн баҕарар эбит. Былырыын доруобуйатыгар туох да кэһиллиини булбатахтар. Туох эрэ куонкуруска кыттарын уонна эксээмэннэрин туттарарын саҕана, истириэстээн, күҥҥэ 3–4 бааҥканы иһэр уонна электроннай сигаретаны тардар буолбут.

Туруга мөлтөөн барбытыгар, бырааска көрдөрбүт. Хааныгар саахар таһыма 4 төгүл үрдүгүн быһаарбыттар — 19 ммоль/л (нуорма — 5–6) тиийбит эбит. Онон уол ноорун уонна соҕуо быччархайын (щитовидная железа) үлэлэрэ кэһиллэн, инсулинтан тутулуктаах диабет ыарыынан ыалдьыбыт диэн быһаарбыттар. Онон инбэлииккэ таһаарбыттар.

Уол академияҕа туттарсар былаана хаалбыт, успуордун бырахпыт, билигин күннэтэ глюкоза таһымын кээмэйдиир, инсулины укуолланар, диетаны тутуһар уонна балыыһалары кэрийэр.

Англияҕа күҥҥэ 4‑түү бааҥканы иһэр 21 саастаах уол сүрэҕэ, бүөрэ ыалдьан, балыыһаҕа киирбит. Уол ишемическэй инфарктаабыт, бүөрүн килиэккэлэрэ өлөн эрэллэр эбит. Бүөрэ ситэ үлэлээбэккэ, мэйиитин үлэтэ кэһиллибит. Быраастар сүрэҕин үлэтин чөлүгэр түһэрбиттэр, ол эрээри, бу эдэр уол гемодиализ көмөтүнэн эрэ сылдьар буолбут, бүөр донорыгар наадыйбыт.

2013 сыллаахха Техас олохтооҕо биир күҥҥэ 10 бааҥка энэргиэтиги иһэн баран, өлөн хаалбыта. Тымыра бүөлэнэн, сүрэҕэ тохтообута. 2017 сыллаахха 16 саастаах уол биир күн кофены, улахан бытыылкалаах кока-коланы (эмиэ кофеиннаах) уонна энэргиэтиги иһэн баран, сүрэҕэ тохтоон өлбүтэ.

Ыраата барбакка эттэххэ, соторутааҕыта Сунтаарга биир уол энэргиэтиктэн сылтаан, иһэ-үөһэ ыалдьан, балыыһаҕа киирдэ диэн “Сунтаар сонуннара” хаһыат телеграм-ханаалыгар суруйбута.

Онон энэргиэтик, бастатан туран, ноор (поджелудочная железа), ис-үөс, сүрэх, быар-бүөр туруктарын алдьатар эбит.

Японияҕа айыллыбыт

Элбэх кофеиннаах энэргиэтик утахтар аан бастаан 1962 сыллаахха Японияҕа айыллыбыттар. 50‑с сылларга бобуллубут амфетамин диэн наркотическай психостимуляторы солбуйар сыалтан, айбыттар эбит. Түүннэри-күнүстэри үлэлиир дьоппуоннар энэргиэтиги олус сөбүлээбиттэр.

60‑с сылларга итинник утахтар Европаҕа уонна АХШ-ка тарҕаммыттар. Дьиҥэ, кофеины кока-колаҕа эмиэ куталлар этэ эрээри, энэргиэтиккэ хас да төгүл үрдүк дозалаах.

Арассыыйаҕа кэнники кэмҥэ күүскэ тарҕаннылар.

Хас чааскы кофеҕа тэҥнэһэрий?

Энэргиэтиккэ кофеин, саахар, таурин, L‑карнитин, B битэмииннэр бааллар. Биир бааҥкаҕа 125–300 мг кофеин баар. Сорохторго олус элбэх буолар, холобур, Redline Xtreme энэргиэтик 316 мг кофеиннаах.

Тэҥнээн көрөр буоллахха, 1 чааскы кофеҕа 60–110 мг кофеин баар. Күҥҥэ биир чааскы кофены истэххэ, доруобуйаҕа буортута суох. Оттон икки бааҥка энэргиэтиги истэххэ, 5–9 чааскы кофены испит курдук буолар.

Кофеин нуормата — улахан киһиэхэ 400 мг, улаатан эрэр оҕолорго — 100 мг. Доруобай дьон бу бачча кээмэйтэн элбэтиэ суохтаахтар. Хат дьахталлар, эмтэрэр ийэлэр, сүрэх-тымыр, ньиэрбэ ыарыылаахтар элбэх кофеины испэттэрэ ордук. Кофеин хаан баттааһынын күүскэ үрдэтэр, сүрэх тэбиитин түргэтэтэр, үлэтин кэһэр.

Энэргиэтик утахха саахара олус элбэх. Саахар судургу углевод буолан, кофеины тэҥэ, эниэргийэни биэрэр. Биир бааҥка (500 мл) энэргиэтиккэ 50–60 кыраам, ол эбэтэр, 11–12 ч. нь. саахар баар. Ол эбэтэр, икки “сникерси” сиэбит курдук буолар. Элбэх саахар диабет ыарыыны үөскэтэр.

Доруобуйа харыстабылын аан дойдутааҕы тэрилтэтэ күҥҥэ 25 кыраамтан элбэҕэ суох саахары сииргэ сүбэлиир.

Туох буортулааҕый?

Уорганнарга эрэ буолбакка, ньиэрбэҕэ уонна уйулҕаҕа эмиэ дьайар. Энэргиэтиги элбэхтик истэххэ, киһи утуйбат буолар, куттана, дьиксинэ сылдьар, төбөтө ыалдьар, эмискэ кыыһырар-тымтар, сороҕор галлюцинация, паника, психоз үөскүүр. Куруук сылайа сылдьар буолар, ол иһин саҥаттан саҥа дуозаны көрдүүр. Тоҕо диэтэр, кофеин киһиэхэ тутулугу үөскэтэр. Онон арыгыттан, табахтан курдук, кофеинтан аккаастанар эмиэ сүрдээх уустук.

Энэргиэтик куртах аһыыбатын үрдэтэр, кырхаҕы үөскэтэр. Куртах салыҥнаах тириитин быһа сиир, онон ис-үөс ыарыылара (гастрит, язва, панкреатит, холецистит) үөскүүллэр. Маны тэҥэ, быар үлэтигэр эмиэ кэһиллиилэри таһааран, килиэккэлэрин өлөрөн барар.

Ордук буортулаах — энэргиэтиги арыгыны кытта булкуйдахтарына. Сүрэххэ уонна быарга ноҕурууската икки төгүл улаатар.

Онон оҕолор, ыччаттар энэргиэтигинэн үлүһүйэллэрэ кэнэҕэски доруобуйаларыгар олус буортулаах. Энэргиэтиги иһэҕин, вейп тардаҕын — ыарыыны атыылаһан ылаҕын! 10 сылынан ыарыһах киһиэхэ кубулуйуоҕуҥ. Киһиэхэ саамай күндүтэ, сыаналаммат баайа — доруобуйата. Төрөппүттэр бу туһунан өйдөтөн, кэпсээн биэриэхтээхтэр.

“Доруобуйаҕа буортута үгүс”

Екатерина Сысоева, терапевт-быраас:

— Кофеин үрдүк дуозата куруук киирэ турар буоллаҕына, токсическай-метаболическай полинейропатия сайдан барар. Уорганнар үлэлэрэ кэһиллэн, организмҥа куһаҕаннык дьайар. Кофеин, кислоталар, синтетическэй эбиликтэр куртах салыҥнаах тириитин, ноор килиэккэлэрин алдьаталлар, онон гастрит, панкреатит, о. д.а. ыарыылар үөскүүллэр.

Ньиэрбэ систиэмэтэ эмсэҕэлээн, өйдүүр дьоҕур, болҕомто мөлтүүр, утуйар уу кэһиллэр. Онон энэргиэтик доруобуйаҕа буортулаах. Сотору кэминэн бобуохтара дии саныыбын.

Сокуон хараҕынан

Арассыыйаҕа 2025 сылтан сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолорго арыгыта суох, энэргиэтик утахтары атыылыыр көҥүллэммэт. Судаарыстыбаннай Дуума ылыммыт сокуонунан, ыстараап атыыһыттарга — 50 тыһ.солк, дуоһунастаах дьоҥҥо — 200 тыһ. солк., тэрилтэлэргэ 500 тыһ. солк. тиийиэн сөп.

Сотору кэминэн энэргиэтиктэри маркетплейстэргэ уонна вендинг аппарааттарыгар атыылыыры бобуохтарын сөп. Маннык атыыга сааһынан хааччаҕы билиммэттэр, оҕоҕо да атыылыыллар. Онон Госдуума дьокутаата Виталий Милонов маннык көҕүлээһини киллэрбит. Кини этэринэн, Арассыыйа оҕо доруобуйатын харыстыырга күүстээх миэрэлэри ылыныахтаах. Буортулаах табаардар атыыларын хааччахтыахтаах.

Маны тэҥэ, энэргиэтиктэри оскуолалар, балыыһалар, култуура, успуорт тэрилтэлэрин аттыгар, маассабай тэрээһиннэргэ атыылыыр бобуллар.