Эрэлгэ кынаттыыр дьарык

Кумааҕыттан бэртээхэй хаар ойуулары кырыйан таһааран, сыл аайы Саҥа дьылга дьоҥҥо үөрүүнү, инникигэ эрэли бэлэхтиир киһини көрсөн, бу дьикти дьарыгын билиһиннэрэргэ сананным.

Олег Бугулов бу кэрэхсэбиллээх дьарыгар киин куоракка көһөн кэлэн баран, биир бырайыактыыр тэрилтэҕэ харабылынан олорон ылларбыт. Бүгүн ааҕааччыларбытыгар дьоҥҥо үөрүүнү бэлэхтиир хаар ойуулары кырыйыы оҥоһуктар (снежинка) ис хоһооннорун, дьону абылыыр күүстэрин туһунан Олег Бугуловтыын сэһэргэһэбит.

ОЙУУ ИҺИГЭР – ОЛОХ

– Олег Данилович, араа­һа, күн аайы дьарыгыра олорон, илииҥ үөрэнэн хаалан, кырыйар буолбут буоллаххына, эн өссө хаар ойууларыҥ иһигэр олох кэпсээнэ бэйэтинэн тахсан кэлэр эбит дии. Ити дьарыккар хайдах ылларан барбыккыный?

– Харабылга олорор киһи уһун түүнү быһа эбийиэккэ олорон, тугу гыныахпыный, бириэмэм үгүс буоллаҕа. Оттон үлэлиир тэрилтэм бырайыактыыр үлэлээх буолан, онно күн аайы быраҕыллар кумааҕы дэлэй этэ. Биир күн олоруох­тааҕар ону-маны кырыйан көрбүтүм. Үөрүөм иннигэр, араас ойуу тахсан кэлбитэ. Онтон ыла салгыы дьарыктанан барбытым. Табыллыбыт ойууларбын үлэлиир хоһум түннүгэр иилэр буолбутум. Холобура, кыталык­тары. Ааһан иһэр дьахталлар үлэбин кэрэхсээн, “бэлэхтээ” диэн көрдөөн ылар буол­буттара. Уонтан тахса сыллаа­ҕыта бастаан “фигуралары”, кыыллары оҥорор этим, онтон ис хоһоонноох хартыыналарга көспүтүм. Хаар ойуу алта муннуктаах буолар буоллаҕына, миэнэ аҕыс буолар. Ол эбэтэр “куйаара биллибэт” (бесконечность) диэн суолталаах. Бастаан утаа бырааһынньыкка туттарга салпыакка курдук оҥорооччубун. Онтон дьон интэриэһиргээбититтэн дьоллоох, уйгулаах олоҕу ыралыыр, эрэлгэ кынаттыыр ойуулары оҥорон барбытым.

ДИРИҤ ИС ХОҺООННООХ

– Хаар ойууҥ ис хоһоонун билиһиннэр дуу.

– Хартыынабар бас­­таан аламай күммүн “тыктарабын”. Сырдыгынан сыдьаайар ыраас күммүт биһиэхэ соҕотох. Олохпут тутула буоллаҕа. Онон ойуубар күн сүрүн миэстэни ылар. Онтон чуораанчык, дэйбиир кырыллар. Хобо чуораан – кырыктаах харахтаах кынчарыйбатыгар аналлаах. Дэйбиир куһаҕан санааттан ыраастыыр. Уонна дьэ, санаам кырыйар кэммэр тугу иэҕэринэн, ойуулаан барабын. Үксүгэр сэттэ кыталыгы “үҥкүүлэтэбин”. Сахаҕа кыталык үҥкүүтүн көрбүт киһи дьоллоох буолар дииллэр дии. Онон кыталык – дьол түһэ. Үөрэх-билии, үлэ-хамнас тиэмэтин эмиэ арыйабын. Оччотугар кинигэ, куорсун, бөрүө кырыллар. Таптал – олох аргыһа. Онон сүрэх, ымыы чыычаах хайаан да баар буолар. Хомус баар буоллаҕына – доруобуйа, чөл олох. Ыал буолуу, оҕо түһэ – ойуубар хайаан да баар буолар. Сакаастыыр дьон “маннык оҥор, ол наада” диэн ыйан-кэрдэн биэрэллэр.

КИҺИ САНААТЫН КҮҮҺЭ

– Итини барытын ойуулаан кырыйар киһи, хаар хартыынаҕын сакаастаабыт дьоҥҥо алгыс тылын этэриҥ буолуо? “Эн ойууҥ миэхэ көмөлөстө, ыал буоллум, оҕолоннум, таптыыр үлэбэр таба тайанным” диир дьон баар дуо?

– Киһи санаатын күүһүнэн сылдьар. Хайдахтаах да олох уустуктарын санааларын күүһүнэн кыайар дьон үгүс. Онон мин хаар хартыыналарым кинилэргэ эрэли үөскэтэр, күүстэригэр күүс эбэр. Ол санаанан кынаттанан кинилэр бэйэлэрэ да билбэттэринэн ол үтүө дьыаланы, олохторугар уларыйыылары бэйэлэрэ ыҥыран ылаллар. Соторутааҕыта Усуйаанаттан сылдьар биир дьахтар олус махтанан барбыта. Мин дьыл кэмиттэн тутулуга суох ойууларбын оҥоробун. Сайын аайы Ленин уонна Киров уулуссаларын быысаһыыларыгар хаар ойуулуктарбын атыылааччыбын. Онно биир дьахтар “кыргыттарым өрүү куортамнаан, дьиэтэ суох эрэйи көрдүлэр. Дьиэ ылар хартыыната кырыйан биэр дуу, оҕолорбор бэлэхтиэм этэ” диэн, анаан кырыйтаран барбыта. Соһуйуом иннигэр, ол дьахтарым кэлэн “миигин өйдүүгүн дуо, кыргыттарым эйиэхэ махталларын тиэрдэллэр. Быйыл дьиэлэннибит, онон хартыыналарыҥ, кырдьык, ап­­таах эбиттэр” диэн кэс тыл­­лаах ойуулары хото ылан барбыта. “Оҕолоннубут” диэн эмиэ махтанан барбыт дьон бааллар. Баҕар, түбэһиитэ оннук буолуо. Дьоҥҥо эрэли үөскэтэр, үйэлээҕи түстүүр хартыыналарым үтүөнү эрэ сахтыннар буоллаҕа.

ҮЛЭ КҮӨСТҮҮ ОРГУЙАР

– “Аччыгый биисинэ­һиҥ” бородууксуйатын сыаната төһө буоларый?

– Биир “снежинка” сыаната – 50 солк. Хартыынабын А-4 кумааҕыга толору кырыйабын, онтон “ламинаттыыбын”. Онон “хамнаһым” матыры­йаалбар барар. “Лимиитим” – күҥҥэ 1 тыһ. солк. “Ламинат” сыаналаах, кумааҕы өр барар. Кырыйыы бириэмэни наһаа ылар. Холобура, кыталыктарга үс чаастан ордук олоробун. Харыйаҕа – чаас барар. Оттон сыалай хартыынаҕа күммүн аныыбын. Алгыстаах “снежинкаларга” эрдэттэн бириэмэ аттарабын. Ол эбэтэр атыыга сэтинньи саҥатыттан ахсынньы бүтүөр диэри үлэ күөстүү оргуйар.

КИМ УҺАНАР, КИМ КЫРЫЙАР

– Бу күннэргэ хаар ойууларыҥ, сылаас бэрэски курдук, атыыга баран эрдэхтэрэ?

– Биэнсийэлээх киһи “биисинэһим” табыллар кэмэ – Саҥа дьыллааҕы сүпсүлгэн. Уоннааҕы күн – хаарты хараҕын курдук хайдах табылларынан. Сыана үрдээбитэ дьону чаҕытан кэбистэ. Урукку сылларга Бааһынай ырыынага үллэҥнэс киһи буолара. Билигин – ол суох. Олох аҕыйах киһи сылдьар буолла. Миэхэ, саастаах киһиэхэ, дьону кытта кэпсэтэр, сэһэргэһэр эмиэ наада. Кэпсэтэ да олорон дьарыкпын бырахпаппын, кырыйа олоробун. Сарсыарда 4 чааска турабын. Онон чэйдээт, олоро түстүм да, кыры­йан барабын. Инньэ гынан, күнү быһа дьарыктаах сылдьабын. Ким маһынан, ким тимиринэн уһанар буоллаҕына, мин ку­­мааҕынан кырыйабын.

Олег Бугулов кэпсэтэ олорон, “кумааҕыга тугу барытын кырыйабын буолан баран, биир сатаабатым – олох уруһуй­даабаппын” диэн соһутта. Мин кинини уруһуйдуура аҕай буолуо диэбитим, харандааһы илиитигэр олох туппат киһи эбит. Дьэ, итинник эмиэ баар буолар – кыптыыйа сэһэргэһээччибэр харандааска тэҥнээх. Бу үтүөкэннээх киһини кэлэн иһэр Саҥа дьылынан эҕэрдэлиибит! “Өрүү бүгүҥҥүҥ курдук айа-тута, дьоҥҥо үөрүүнү, эрэли бэлэхтии сырыт” диэн “Саха сирэ” хаһыат иллээх кэлэктиибин аатыттан баҕа санаа бастыҥын тиэрдэбит, Олег Данилович!