Эрэпэтиитэрэ суох – үөрэх суох?..

Эксээмэннэр чугаһаан, төрөппүттэр эрэпэтиитэр туһунан токуйдууллара элбээтэ. Аныгы кэмҥэ эбии бэлэмнэниитэ суох эксээмэни үрдүк баалга туттарааччы ахсааннаах буолуо. Бу ордук көннөрү, элбэх үөрэнээччилээх оскуолаҕа көстөр.

Былыр-былыргыттан баара

Былыр “эрэпэтиитэр” диэн тыл атын өйдөбүллээҕэ. Дьиэтээҕи үөрэххэ сыһыаннаах, судаарыстыбаннай уонна чааһынай үөрэх тэрилтэлэрин кытта тэҥ таһымҥа турар үөрэх биир көрүҥэ эбит. Бу дьиэтээҕи үөрэҕи судаарыстыба хонтуруоллуура, эрэпэтиитэрдэр иниспиэктэртэн көҥүл ылан эрэ баран, үөрэтэр кыахтаахтара.

Репетиторство института баар буолан, дьиэ кэргэн үөрэҕэ сайдыбыт. Ону таһынан, үөрэхтэригэр мөлтөх гимназистар эбии уруок ылан гимназияларын ситиһиилээхтик түмүктүүр кыахтаахтара.

Өрөбөлүүссүйэ кэнниттэн судаарыстыба киһи барыта үөрэниэхтээх диэн ылсан, ахсааннаах эрэпэтиитэр хаалбыт. Дьэ уонна 1990‑с сыллартан биирдиилээн үөрэтээччилэр кэмнэрэ эмиэ күөрэйэн кэлэр. Оччолорго сүрүннээн үрдүк үөрэххэ киирэргэ, омук тылыгар бэлэмниир эбит буоллахтарына, билигин уһуйаан саастан дьарыктыыллар. Оннооҕор эрэпэтиитэрдэр династиялара баар буолбуттар.

Үөрэҕэр хаалбыты өрө тардаары эбэтэр билиитин чиҥэтээри

Ааспыт сылларга оскуолаларга уруок кэнниттэн дьарык (продленка) киллэрэбит диэн аан дойдуну бараабыттара. Баҕар, биир эмэ оскуолаҕа баара буолуо эрээри, биир бэйэм күн бүгүҥҥэ диэри бу оскуолаҕа оҕолору уруогу таһынан эбии дьарыктыыллар диэни истэ иликпин. Ыйыталаһан көрдөххө, бары икки симиэнэнэн үлэлиир, кылаас тиийбэт, учууталлар иллэҥнэрэ суох аатыраллар. Биир кэлим эксээмэн киириэҕиттэн, төрөппүттэр ордук харчыларын мунньан-тараан эрэпэтиитэрдэнэргэ күһэллэллэр. Онто суох элбэх үөрэнээччилээх оскуола оҕото эксээмэҥҥэ үрдүкү баалы ылара саарбахтардаах. Эксээмэн эрэ буолуо дуо, аныгы кэмҥэ оннооҕор оскуолаҕа киирэргэ кытта оҕолору төлөөн бэлэмнииллэр, ааҕарга, суоттуурга үөрэттэрэллэр. Төрөппүттэр оҕолорун икки түгэҥҥэ эбии үөрэтэллэр: оҕо үөрэҕэр хаалыылаах эбэтэр, билэр эрээри туттарсар үөрэҕэр билиитин өссө чиҥэтээри.

Учуутал 59 бырыһыана

Сыарҕаҕын сайын бэлэмнэн дииллэринии, былырыын от ыйыттан балаҕан ыйыгар диэри Москваҕа эрэпэтиитэргэ наадыйааччы 60 бырыһыаҥҥа тиийэ үрдээбит. Ону кытта эрэпэтиитэр хамнаһа эмиэ, ортотунан, 6,5 бырыһыан эбиллибит.

SuperJob портал бу күннэргэ таһаарбыт чахчытынан, 10–11‑с кылааска үөрэнэр уон оҕоттон алтата — эрэпэтиитэрдээх, ортотунан, нэдиэлэҕэ 5800 солк. төлүүллэр эбит. Ыйытыкка дойду араас эрэгийиэннэриттэн 3 тыһ. киһи кыттыбыт. Биирдиилээн ырытан көрдөххө, 7–8‑с кылаас 32%, 9‑с кылаас 46% итиэннэ 10–11‑с кылаас үөрэнээччитин 60% эрэпэтиитэрдээх эбит. Төрөппүттэр үрдүкү кылаас үөрэнээччилэрин, ааспыт сылга тэҥнээтэххэ, төлөөн эбии дьарыктыыллара 12% элбээбит.

7–8 кылаастарга сүрүннээн алгебра, геометрия, аангылыйа, нуучча тылларын, физика, информатика биридимиэттэригэр учууталлары наймылаһаллар. 9–11 кылаастар ордук эксээмэн сүрүн биридимиэттэригэр — алгебраҕа, геометрияҕа уонна нуучча тылыгар бэлэмнэнэллэр. Оттон талар биридимиэттэргэ биэс бастыҥ ахсааныгар аангылыйа тыла, физика, химия, обществознание киирбиттэр. Тохсус кылаас төрөппүттэрэ нэдиэлэҕэ манна анаан 4500 солк. (былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, 18% эбиллибит), үрдүкү кылаастарга 5800 солк. (былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, 16% эбиллибит) төлүүллэр диэн ыйаллар. Эрэпэтиитэрдээн эбиискэ харчы оҥостор учуутал ахсаана 59% диэбиттэр. Аны эрэпэтиитэрдиибит диэн биллэрии биэрэр дьонтон 30% устудьуоннар эбит. Кинилэр сүрүннээн математикаҕа, информатикаҕа, биологияҕа, химияҕа үөрэтэллэр. Хаалбыт сыыппараттан 25% — алын кылаас учууталлара.

Саха сиригэр хайдаҕый?

Аҕыйах сыл иһигэр, ордук дьаҥынан сибээстээн тэйиччиттэн үөрэх содулуттан эбитэ дуу, ардах кэнниттэн тэллэй тахсарын кэриэтэ элбээтилэр. Куйаар ситимигэр көрдөөтөххө, аҥаардас Дьокуускай куоракка сүүстэн тахса киини, тэрилтэни таһаарар. Ону таһынан, улууска баар кииннэри, учууталлары, сынньалаҥҥа олорооччулары, атын идэлээхтэр үлэлэрин кэнниттэн, быыһыгар, биирдиилээн дьиэлэригэр ыҥыран, хос арыандалаан дьарыктааччылары аахтахха, хас да сүүһүнэн буолар.

Саха сиригэр, ааспыт сыл бүтүүтүнээҕи сыыппаралар туоһулуулларынан, эрэпэтиитэргэ наадыйар төрөппүт ахсаана 2,5% үрдээбит. Ордук аангылыйа тылын уонна обществознание учууталын көрдүүллэр эбит. Исписэлиистэр өттүлэриттэн элбэх биллэрии обществознание, биология биридимиэттэригэр киирбит. Дьокуускайга тустаах өҥө биир чааһа 800 солк. саҕаланар. Эксээмэннээх кылаастарга 1500 солк. тиийэ халбаҥныыр.

Уопуттаах эрэпэтиитэргэ түбэһэр — табыллыы. Төрөппүттэр үөрэх дьыла түмүктэннэ даҕаны көрдөөбүтүнэн бараллар. Үгүс уопуттаах эбии эрчийээччилэри үксүгэр билэр дьон нөҥүө, кэпсэтиинэн булаллар, кинилэр угуйукка (реклама) наадыйбаттар, дьарыктыыр оҕолоро хаһан даҕаны көҕүрээбэт. Оннук эрэпэтиитэрдэр сыаналара үксүгэр үрдүк буолар, оҕоҕо үөрэх бырагырааматын иҥэриилэрэ даҕаны тиийимтиэ. Онон төрөппүт оҕотун туһугар хараҕын быһа симэн туран харчытын биэрэр.

Дьиҥэр, учууталлар үөрэтиилэрэ арыый хаачыстыбалаах, икки кылааһынан сүүрэ сылдьан үөрэппэттэрэ, кылааска оҕо ахсаана аҕыйаҕа эбитэ буоллар, үөрэх хаачыстыбалаах, урукку курдук эбии дьарыга суох оҕо эксээмэнин туттарыа, үөрэххэ киириэ этэ. Ол эрээри, билиҥҥитэ систиэмэ атын буолан, ити кыалла илик.

Анна О., аангылыйа тылын учуутала:

— Учууталлаабытым сүүрбэттэн тахса сыл буолла. Маҥнай улууска үлэлээбитим, 2018 сыллаахха куоракка көһөн киирбиппит. Ити салааҕа улаханнык ылса иликпин. Оскуолаттан быыс булбат да курдукпун. Аныгы учуутал уруогун таһынан үлэтэ олус элбэх. 2018 сылтан билэр дьонум көрдөһөн, омук тылыгар түөрт оҕону дьарыктаатым. Төлөбүрэ — кэпсэтиинэн, булгуччу уу харчынан ылабын диэбэппин. Дьиҥэр, эбии дохуот буоллаҕа.

Антонина К., алын кылаас учуутала:

— Учууталлаабытым сүүрбэттэн тахса сыл буолла. Кэлиҥҥи алта сылтан бэттэх үлэм таһынан математика, нуучча тылын, тулалыыр эйгэ, саха тылын биридимиэттэригэр эрэпэтиитэрдиибин. Бэйэм хос арыандалаан оҕолору кыра бөлөҕүнэн эрчийэбин. Чааһа — 500 солк. Кэлин хос арыандата олус үрдээтэ. Ол иһин сыанабын эбэргэ күһэллэбин. Дьон оҕолорун бэйэ-бэйэтиттэн истиһэн аҕалаллар.

Юлия О., төрөппүт:

— Биир кэлим эксээмэнтэн ханна да куотар кыаллыбат, булгуччу туттарыахтаахтар. Онон хайыахпытый, кыһалҕаттан төлөөн туран эбии дьарыктыырга күһэллэбит. Үөрэх арыый хаачыстыбалааҕа эбитэ буоллар, харчы төлүү-төлүү үөрэттэриэм суоҕа этэ. Чааһыгар 1200 солк. төлүүбүт.