Юрий Платонов аатынан Эстрада тыйаатырын артыыһа, СӨ култууратын туйгуна, ырыаһыт уонна ырыа айааччы Аркадий Николаев-Эрхаан байыаннай дьайыы зонатыгар, госпиталларга сылдьан патриоттуу тыыннаах ырыаларынан байыастар санааларын көтөҕөр. “Гуманитарнай көмө иһин” бочуоттаах бэлиэнэн наҕараадаланан, дьонун-сэргэтин махталын ылбыта.
Эрхаан Арассыыйаҕа Аҕа дойдуну, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Ийэ дойдуну көмүскээччилэр сылларынан “Кыайыы кынаттаах” диэн альбомун таһааран, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 80 сылын өттүк харалаах, илии тутуурдаах көрүстэ.
—Эрхаан, бастатан туран, эйигин саҥа альбомуҥ күн сирин көрбүтүнэн эҕэрдэлиибит. Саҥа альбомуҥ туһунан билиһиннэриэҥ дуо?
-“Кыайыы кынаттаах” диэн альбоммар төрөөбүт дойдуга, кэрэ айылҕабытыгар, дьиэ кэргэҥҥэ таптал туһунан уонна патриотическай тыыҥҥа иитэр урукку уонна саҥа ырыаларым – барыта 15 ырыа киирдэ.
Альбом, урукку курдук, кассета дуу, диискэ дуу буолбакка, куйаар ситиминэн туох баар социальнай былаһааккаларга (VK Музыка, Яндекс Музыка, Music, Spotify, ВК уо.д.а.) тарҕанар. Онон төлөпүөннээх киһи барыта истэр кыахтанар.
Түгэнинэн туһанан, байыаннай дьайыыга сылдьар уолаттарбытын өйүүргэ, көмөлөһөргө бэйэм кылааппын киллэрэн, альбом таһаарарбар көмөлөспүт “Водоканал” аахсыйалаах уопсастыбаҕа (генеральнай дириэктэр А.А.Кырджагасов), чугас доҕорум Константин Халыевка өссө төгүл махтанабын. Онон былырыыҥҥыттан иитиэхтии сылдьыбыт ыра санаабын олоххо киллэрдим. Байыаннай дьайыыга сылдьар уолаттарбытын өйүүргэ уонна көмөлөһөргө хас биирдии киһи тугу сатыырынан, кыаҕынан бэйэтин кылаатын киллэрсэр дии саныыбын.
-Байыаннай дьайыы буолбутун кэннэ эһиги дьиэ кэргэҥҥэ эмиэ биллэр уларыйыылар таҕыстылар курдук?
-Оннук. Улахан уолбут Айтал Николаев дойдубутугар байыаннай дьайыы саҕаламмыт бастакы күнүттэн кыттыбыта. Бастаан аармыйаҕа сулууспалаан баран, хантараак баттаһан байыаннай буолбута хайыы үйэ 9 сыл буолла. 2022 сыл тохсунньу 13 күнүгэр Хабаровскайтан Беларуссияҕа барбыта, онтон үргүччү Киевкэ тиийэ сырытта. Билигин Уһук Илин 64-с биригээдэтигэр баар.
-Аармыйаҕа сулууспалыы барбыт уолгут хантараак түһэрсэн, салгыы хааларын хайдах ылыммыккытый?
—Айтал оҕо эрдэҕиттэн байыаннай буолуон баҕарар этэ. Инньэ гынан, баҕа санаатын толорорго дьулуспута. Орто оскуола кэнниттэн байыаннай академияҕа киирээри кыһыны быһа хамыыһыйаны барбыта. Элбэх уолтан сыыйыллан-сыыйыллан, биһиги уолбут эрэ соҕотоҕун хаалбыта. Киирэр буоллубут быһылаах диэн эгди санаалаах сырыттахпытына, бүтэһигэр тиийэн эмиэ сыыйыллыбыта. Инньэ гынан, офицер буолбат буоллум диэн санаарҕаабытыгар аармыйаҕа бэйэҕин үчүгэйдик көрдөрдөххүнэ, офицер үөрэҕэр ыытыахтарын сөп диэн сүбэлээбиппит. Онон аармыйаҕа тиийээт, тута хантараак баттаһан, Оборона министиэристибэтигэр үлэлээбитэ 9 сыл буолла. Ол иһигэр, байыаннай дьайыыга 3 сылтан ордук сырытта.
-«Гуманитарнай көмө иһин» бочуоттаах бэлиэни хайдах ылбыккыный?
-Байыаннай дьайыы буола турар сиригэр аан бастаан 2023 сыллаахха барбытым. Таарыччы уолбутун көрсөөрү, Крым өттүнэн үстэ бара сылдьыбытым. Көҥүллэтэн уонча хонукка эбэтэр икки нэдиэлэҕэ увольнительнай ылара. Уопсайынан Запорожьеҕа, Донецкайга, Луганскайга 4 тыһыынча килэмиэтири төттөрү-таары айаннааан, барыта 14 төгүл кэнсиэртээтим (ол иһигэр, биирдэ Москваҕа Сосновай Борга эмтэнэ сытар буойуннарга кэнсиэртээбитим). Ханнык да сценарийынан, бырагырааманан буолбакка, ханна ыҥыраллар да, онно бараҕын. Эмискэ ыҥырыахтарын сөп. Үөһээ халлааҥҥа «чыычаахтар», дроннар көтө сылдьар буолаллар. Байыастар инники кирбииттэн тахсан муста түстэхтэринэ, туох үүт-хайаҕас көстөрүнэн кэнсиэртиигин. Уолаттарбыт барахсаттар миигин көрөн соһуйаллара уонна аһара үөрэллэрэ. «Убайбыт, түргэнник төттөрү айаннаа, кытаат!» — диэн төттөрүтүн, бэйэбин харыстыыр ааатыгар сылдьаллара. Ардыгар, кыратык иллэҥсийэ түспүт кэмнэригэр түбэстэхпинэ, ас бэлэмнээн тоһуйаллара. Биир чаас кэнсиэртээн баран, төһө кыалларынан кинилэрдиин олорон эрэ сэһэргэһэҕин. Оччоҕо: «Барытыттан тэйэн, умнан ыллыбыт, хайдах эрэ дойдубутугар баран кэлбит курдук сананныбыт, күүс-сэниэ ыллыбыт, дойдубут, дьоммут туһугар эр санаабыт күүһүрдэ. Эн куттаммакка кэлэн олороргуттан биһиги эмиэ эрдийэбит, күүспүтүгэр күүс эбиллэр», — дииллэрэ.
Атын омуктар, нууччалар биһиги уолаттарбытыгар наһаа сыста сатыыллар, саха уолаттара тугу барытын сатыылларын сөҕөллөр. Сахалары кытары сырыттахтарына эрдийэллэр, элбэҕи билэллэр-көрөллөр. Биһиги уолаттарбыт айылҕа оҕолоро буолаллара биллэр, хайдах баҕарар балаһыанньаттан сатаан тахсаллар, кими да хаалларбаттар, бааһырбытын, охтубутун да иһин соһон таһаараллар, тыыннарын да толук ууралларын кэрэйбэттэр.
Мочкин Николай Николаевичка махтаныахпын баҕарабын. Кини массыынанан гуманитарнай таһаҕаһы таһар. Кинини кытта бастакы сырыыларбыттан билсэбин. Анараа массыына булан, суоппарын уларсан илдьэ сылдьыбыта. Онон гуманитарнай көмөнү тиэйэ таарыйа кэнсиэртиирим. Гуманитарнай көмөнү таһар уолаттарга уонна Москваҕа баар Саха сирин бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтигэр махталлаахпын. Кинилэр нөҥүө «Сокол» бэрдэрбитим. Онно сырыттахпына, «Саха сирэ» хаһыат байыаннай дьайыыга сылдьар уолаттарга анаан оҥорбут хоһооннор хомуурунньуктарын бэлэхтээбиттэрэ. Ол хомуурунньуктан ылан “Эр хоһуун хотойдор” диэн ырыаны суруйбутум, саҥа альбоммар киллэрдим.
«Гуманитарнай көмө иһин» бочуоттаах бэлиэни Луганскай Норуодунай Өрөспүүбүлүкэ биэрбитэ.
-Эн итинник сырыыҥ биир-икки эрэ буолбатах, бара турар эбиккин дии. Ону тыйаатырыҥ өйүүр?
-Арыт уоппускабар, арыт отгул да ылан барар этим. Барбатахпына суобаһым оонньуур курдук, тугунан да көмөлөспөккө сылдьар курдук сананабын. Уопсайынан, тыйаатырым, СӨ Култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга министиэристибэтин аатыттан сылдьабын. Уолаттарга тиийэн ыллаан-туойан, кэпсэтэн кэллэхпинэ сатанар курдук. Кинилэргэ кыра да болҕомто наада. Көрсөн кэпсэтэн да өйөбүл буолаҕын, ырыанан эмиэ эмтэнэллэр.
Үөһээ эппит доҕотторум куруук өйүүллэр. Алексей Алексеевич Протопопов диэн доҕорум эмиэ наар күүс-көмө буолар. Байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан Айталга таҥаһынан-сабынан күүскэ көмөлөһөр.
Онон доҕотторум альбом тахсарыгар эрэ буолбакка, айанныырбар эмиэ үбүнэн-харчынан төһө кыалларынан көмөлөһөллөр.
-Утуму салгыыр түөрт уол оҕолоох Николаевтар уолаттары хайдах иитэҕит?
-Сэбиэскэйдии иитэбит, улаханнык мөҕө-этэ, такайа да сылдьыбаппыт. 4-5 ыйдарыттан, сиргэ сыыла сылдьар кэмнэриттэн тулалыыр эйгэлэрин, этэргэ дылы, «микробтарын» билсэн, бэйэ бэйэлэрин көрсөн улааттылар. Кыра эрдэҕиттэн тугу да сатаабакка улааппыт оҕо эмискэ киэҥ сиргэ, улахан олоххо тахсан баран, мунан-тэнэн, «тостон» да хаалыан сөп. Онон, оҕо эрдэхтэриттэн дьиэ ис-тас үлэтигэр үөрэтэн, оскуоланы бүтэрэллэригэр барытын сатыыр буолалларыгар кыһаллабыт. Сорох оҕолор дьиэлэриттэн, төрөппүттэриттэн саҥардыы ырааппыт буолан, тугу да сатаабаттар, кыһалҕаттан дьэ үөрэнэ сатыыллар. Биһиги оҕолорбут хайыы үйэ бэлэмнээх буоланнар, бэйэлэрин саастыылаахтарын үөрэтэллэр, такайаллар. Оттон ийэбит биһиэхэ королева буоллаҕа.
-Улахан уолгут уоппускатыгар кэлэ сылдьар буолан, куорат элбэх тэрээһинигэр бииргэ ыллыы сылдьаҕыт.
—Айталбыт ыам ыйын 28-гар диэри уоппускаҕа сылдьар.
-Бырааттара төһө эрэ өрө тута сылдьаллар?
-Убайдарын күүтэн да биэрбиттэрэ. Дьоруой диэн киэн тутталлар. Биэс аҥаар саастаах кыра уолбут: «Убаай Айтал курдук саллаат буолабын», — диэн саллаат пуорматын кэтэн, аптамаат тутан баран сылдьар.
-Кыайыы бырааһынньыгар эһиги дьиэ кэргэн элбэх тэрээһиҥҥэ кыттаргыт буолуо?
-Ыам ыйын 1 күнүттэн саҕалаан, күн аайы үлэбитинэн тэрээһиннэргэ, ыҥырыыларга сылдьабыт. Кыайыы күнүгэр киэһээҥҥи кэнсиэркэ ыллыахтаахпыт. Параадка кыттыахпыт. Айталбыт эмиэ параадка хаамыахтаах. Уолбун кытары ыам ыйын 9 күнүгэр үбүлүөйдээх парааадка тэҥҥэ кыттааары былырыыыҥҥыттан сүбэлэһэр этибит.
Айтал арыый эрдэ, муус устар ортотун диэки кэлиэхтээх этэ. Уоппускаҕа барааччылар массыына кэтэһэн туочукаҕа мустар сирдээхтэр. Уолаттар мустубут биир күннэригэр арай биһиги уолбутугар билиэт ылбатахтар. Хомойуох иһин, кэтэһэн турааччыларга хаймарс ракета кэлэн түспүт. Инньэ гынан, доҕотторо ким өлөн, ким оһоллонон… «Миигин уоппускаҕа ыытымаары билиэт ылбатахтар» диэн хомойбута тыыннаах хаалар быатыгар буолан биэрбит…
-Эрхаан, кэпсээниҥ иһин махтал. Кыайыы бырааһынньыга эһиэхэ элбэх умнуллубат түгэннэри аҕаллын. Саҥа альбомуҥ аатын курдук, уолуҥ уонна кини доҕотторо Кыайыы кынаттаах сырыттыннар!
-Оннук. Барыгытын Кыайыы 80 сыллаах бырааһынньыгынан!
Саха сиригэр биир суукка иһигэр 70,6 га уопсай иэннээх түөрт уот баһаарын умуруордулар. СӨ Суһал…
Аҕа дойду Улуу сэриитэ Кыайыы өрөгөйүнэн түмүктэммитэ 80 сыла буолла. Бу кыайыы, устуоруйа кэрэһилииринэн, аан…
Барча диэн тугун, хайдах, туохтан оҥоһулларын билэҕит дуо? Өбүгэлэрбит астарыттан биирдэстэрэ буолар. Оннооҕор күөрчэххэ кытта…
Ыам ыйын 10 күнүгэр Саха сиринээҕи Быыһыыр сулууспатын быыһааччылара муус устар 30 күнүгэр 1965 сыллаах…
Суукка иһигэр Өлүөнэ эбэҕэ муус 20 км хамсаата. Ленскэй улууһугар муус хойуутук барар. Сууккаҕа 20…
Ыам ыйын 29-31 күннэригэр Дьокуускайга «Уһук Илиҥҥэ айыллыбыт. Айар дьоҕуртан – экэниэмикэҕэ» («Создано на Дальнем…