Эт сыаната тоҕо үрдүүрүй?

Быйыл күһүн эт сыаната өссө үрдээтэ. Чугастааҕы улуустартан сүөһүнү өлөрөн аҕалан атыылыыллар. Биллэн турар, дьон сибиэһэй олохтоох эти атыылаһа сатыыр.

Ал­тын­ньы бү­түү­тэ буол­бут ба­лык дьаар­баҥ­ка­ты­гар то­ҕо эрэ со­бо­ну бу­лан көр­бө­тө­ҕүм, дьиҥэ, муҥ­ха­лаан ыраап­пыт­тар этэ. Ол он­ну­гар эт араа­һа баа­ра. Саамай сөх­пү­түм диэн, ынах иһин сыа­на­та – 800-­1000 солк., хаа­на – 900-­1200 солк. этэ. Ол эбэ­тэр, ха­ра иһин сыа­на­тын эт сыа­наты­гар тэҥ­нии сыс­пыт­тар. Дьиҥэ, бы­лыр-­бы­лыр­гыттан ха­ра ис эт сыа­на­тыт­тан икки тө­гүл чэп­чэ­ки буо­лан, араас дойду­лар­га “дьа­да­ҥы­лар ас­та­ра” диэн ула­хаҥ­ҥа уурул­лу­бат ас этэ эбээт. Хо­ло­бур, Бу­ря­тия­ҕа бы­лырыын ынах иһин 1 кии­лэ­тин сыа­на­та 150 сол­куо­бай­га тэҥ­нэһэ­рэ. От­тон би­һиэ­хэ, аны­гы үйэҕэ ис да, хаан да “де­ли­ка­тес” буолан, дьон ха­ма­ҕа­тык атыы­ла­һалла­рын иһин, сыа­на­тын тал­бытта­ры­нан эбэн эр­дэх­тэ­рэ. Сыл­гы иһин ту­һу­нан этэ да бар­бак­кын.
Ол эрээ­ри, ба­ры сыа­на­ны бас-­бат­тах ыытар буол­ба­тахтар. «Caxa сүө­һү­тэ» ге­но­пуонда тэ­рил­тэ­тэ са­ха ына­ҕын этин атыы­лыырдьаар­баҥ­ка­ны сылга биир­дэ – сэ­тин­ньи 2 кү­нү­гэр
ыытар эбит. Ол он­но са­ха сүөһү­түн этин кии­лэ­тэ 900 солк. са­ҕа­лаан, хаан, быар, сү­рэх – 600 солк., арыы – 1500 солк. бы­һыллы­быт.
Сун­таар Ки­риэс­тээ­ҕин “Үрдэл” ха­һаа­йыс­ты­ба­та ынах этин 700-­850 солк., иһин – 600 солк., си­лии­ни – 350 солк., миин но­буо­рун – 400 солк., ха­ла­дьыас оҥо­рор­го но­буо­ру – 330 солк.
атыы­лыыр.
Ман­тан көс­тө­рү­нэн, эт, ис сыа­на­тын “син биир ылыах­та­ра, хан­на ба­рыах­та­рай” диэн, куо­тала­һа-­куо­та­ла­һа үр­дэп­пэк­кэ, син туох­ха эрэ оло­ҕу­ран, бы­һыах­ха сөп эбит. Са­ха сүө­һү­түн этэ өс­сө ту­һа­лаах, мин­ньи­гэс буол­ла­ҕа.
Са­ха си­ри­гэр “Мяс­ной” ма­ҕаһыын эт бо­ро­дуук­су­йа­тын хо­то атыы­лыыр. Үк­сүн өрөс­пүү­бү­лүкэ тас өт­түт­тэн аҕа­лар. Сыа­на­лара: Но­во­си­бирскай ына­ҕын этэ – 675-­940 солк., уҥуох­таах эт – 590 солк. Ма­ны тэ­ҥэ, олох­тоох эти эмиэ атыы­лыыл­лар – 1250 солкуо­бай­га.
Дьо­куус­кай олох­тоох­то­ро Ал­таай, Но­во­си­бирскай этит­тэн ор­до­рон, сыа­на­та чэп­чэ­ки­тин уон­на сым­на­ҕа­һын иһин, Бу­рятия этин ха­ма­ҕа­тык атыы­ла­һаллар. Со­то­ру­таа­ҕы­та 600-­670 солкуо­бай­даах эк­кэ ула­хан уоча­рат буол­бу­тун туо­һу­луур ви­део тарҕам­мы­та. Дьик­ти ээ, ыраах сиртэн тиэ­йил­лэр орос­куо­та эбиллэн, дьи­ҥэ, ол эт сыа­на­та ыарахан буо­луох­таах этэ… Ол эрээ­ри, бу күн­нэр­гэ ыаллыы Бу­ря­тия­ҕа пас­те­рел­лёз диэн кут­тал­лаах ыарыы­ны бут­тар. Бу ки­һиэ­хэ бэ­рил­лиэн сөп­төөх ыара­хан бак­те­риальнай ин­пиэк­си­йэ. Онон За­байкальскай кы­раа­йы кыт­та кы­раныыс­са­ла­һа сы­тар ал­та оройуоҥ­ҥа үр­дүк бэ­лэм­нээх буо­луу эрэ­сии­мин кил­лэр­бит­тэр. “Россельхоз­над­зор” За­бай­кальет­тан сүө­һү­нү, си­биин­ньэ­ни, ону тэ­ҥэ,
сүө­һү этит­тэн бо­ро­дуук­су­йа­ла­ры кил­лэ­рэ­ри боп­пут.

УРУТ ХАЙДАХ ЭТЭЙ?

Эт сыа­на­та ор­дук кү­һүҥ­ҥү кэм­ҥэ, өрүс суо­ла са­был­лы­быты­нан, идэ­һэ кэ­мэ са­ҥа са­ҕала­нан эрэ­ри­нэн, үр­дүк буо­лар. Бы­лы­рыыҥ­ҥы­ны кыт­та тэҥ­нээн көр­дөх­хө, 2024 сыл­лаах­ха кү­һүҥҥү дьаар­баҥ­ка­ҕа ынах этин биир кии­лэ­тэ 800-­1000 солк., ынах ты­ла — 950 солк., ис — 400 солк., хаан — 700 солк., си­биинньэ этэ — 500 солк., ба­раан этэ — 980 солк. атыы­лам­мыт.

2023 сыл кү­һү­нү­гэр убаһа этэ 2 тыһ. солк. тии­йэ сылдьы­быт, идэ­һэ кэ­ми­гэр сыа­на­та арыый тү­һэн, 800 солк. са­ҕа­лаан 1800 сол­куо­бай­га диэ­ри атыылам­мыт. Уба­һа хаа­на 1800-­2000
солк., хар­та кии­лэ­тэ 1500 солк. эбит. Ынах этэ 650-­1000 солк. атыы­лам­мыт. Өрүс суо­ла аһылын­на­ҕы­на, идэ­һэ эл­бээ­тэ­ҕи­нэ, сыа­на арыый тү­һэр. Чаа­һы­най дьон ата­ҕы­нан арыый чэпчэ­ки­гэ атыы­лыыл­лар.

ӨРӨСПҮҮБҮЛҮКЭ БЭЙЭТИН ЭТИНЭН 28% ХААЧЧЫНАР

Сүө­һү иитии­ти­гэр уоп­сай ба­ла­һыан­ньа­ны ылан кө­рүө­ҕүҥ. Тыа ха­һаа­йыс­ты­ба­тын ми­ниисти­рэ Ар­тем Алек­сандров иһитин­нэр­би­ти­нэн, бы­йыл пиэрмэр­дэр 200 ты­һыын­ча кэ­ри­ҥэ
сүө­һү­нү уон­на 241 ты­һыын­ча сыл­гы­ны иитэл­лэр. Идэ­һэ­лэ­нии кэн­нит­тэн, 160 ты­һыын­ча кэ­риҥэ сүө­һү, 170 ты­һыын­ча кэ­ри­ҥэ сыл­гы хаа­лыах­таах.
Өрөс­пүү­бү­лү­кэ бэ­йэ оҥо­рон та­һаа­рар эти­нэн 28%, үүт бо­родуук­су­йа­ты­нан 55%, хор­туоп­пуйу­нан 60%, оҕу­руот аһы­нан 28% хаач­чы­нан оло­рор. Сүө­һү, сылгы аһын бэ­лэм­нээ­һин бы­йыл
ха­һааҥ­ҥы­таа­ҕар да үр­дүк көрдө­рүү­лээх. Ол эбэ­тэр, эт 72%-­на тас­тан аҕа­лыл­лар эбит.
Олох­тоох оҥо­рон та­һаараач­чы­лар­га суб­вен­ция тө­лөнөр, бы­йыл улуус­тар­га суб­венция хар­чы­та 4,6 млрд сол­куо­бай, ол эбэ­тэр, 60,5% тиэр­дил­ли­би­тэ.
Бы­йыл­гыт­тан улуус­тар­га суб­сидия бы­һыы­ты­нан су­даа­рыс­тыба кө­мө­түн бэ­йэ­лэ­рэ та­лан, үл­лэрэл­лэ­ри­гэр кыах бэ­рил­ли­би­тэ. “Суб­вен­ция­ны тиэр­дии өрөспүү­бү­лү­кэ бүд­дьүө­тү­гэр дохуот кии­рэ­рит­тэн уон­на үбү­лээ­һин му­ҥу­туур кээ­мэ­йит­тэн ту­ту­луктаах”, — диэн этэр Ар­тем Александров.

Он­тон Ил Тү­мэн дьо­ку­таатта­ра өрөс­пүү­бү­лү­кэ 2026 (2027-2028) сыл­лаах бүд­дьүө­түн ылынал­ла­ры­гар, «Раз­ви­тие сельского хо­зяй­ства и ре­гу­ли­ро­вание рын­ков сельско­хо­зяй­ственной про­дук­ции, сырья и продо­вольствия» су­даа­рыс­ты­баннай бы­ра­гы­раа­ма­ны үбү­лээ­һин кээ­мэ­йин он­ну­нан хаал­ла­рар­га бы­һаа­рыы ылым­мыт­та­ра.
Онон 2026 сыл­га бы­йыл­гы үбү­лээ­һин кээ­мэ­йэ он­ну­нан хаалар. 2025 сыл­га бу бы­ра­гы­раа­ма үбү­лээ­һи­нэ 14,5 млрд солк. тэҥнэс­пи­тэ. “2026 сыл­га тыа ха­һаайыс­ты­ба­тын са­йын­на­рыы бы­рагы­раа­ма­тын “оп­ти­ми­за­ция” күүтэр, ор­дук кө­дьүүс­тээх бы­райыак­тар­га бол­ҕом­то­ну ууруу, фе­де­ральнай кыт­ты­гас үбү­лээһи­ни көр­дөө­һүн буо­луо­ҕа”, — диэн үп ми­ниис­ти­рин э.т. Иван Алек­сеев бэ­лиэ­тээ­би­тэ.
Сү­рүн кө­мө сүө­һү­нү, сыл­гыны иитии­гэ, аг­роп­ро­мыш­леннай комплекс үлэ­тин са­йын­нарыы­га, бэ­тэ­ри­нээ­ри­нэй су­лууспа­ла­ры өйүүр­гэ ыытыл­лыа­ҕа.
Улуус­тар тыа ха­һаа­йыс­ты­ба­тыгар бо­ло­муо­чу­йа­ла­рын кэ­ҥэтэн, бу ха­йыс­ха­нан су­даа­рыс­тыба кө­мө­тө 8,9 млрд солк. тэҥ­нэстэ. Бу бы­лы­рыыҥ­ҥы­таа­ҕар 17%-нан эл­бэх.

ДЬИҤ ТӨРҮӨТЭ ТУГУЙ?

Эт сыа­на­та үр­дүү­рү­гэр буойу­на өҥө­тө, ума­тык, от, уот сыана­та, ырыы­нак куор­та­ма, аҕа­лар орос­куот­та­ра, атыы­һыт хам­на­һа ба­ры­та кии­рэр. Оҥо­рон та­һаараач­чы­лар сыа­на­ла­рын судаарыс­ты­ба хаач­чах­таа­бат. Уһук Хо­ту дой­ду эрэ­ги­йиэ­ни­гэр бы­рабыы­та­лыс­ты­ба со­циаль­най суолта­лаах та­баар­дар­га эби­лик­тэ­ри (над­бав­ка) олох­туур, сыа­на­тын хон­ту­руол­луур. Бу эби­лик эр­гиэн эрэ тэ­рил­тэ­лэ­ри­гэр ту­һа­ныл­лар, оҥо­рон та­һаа­раач­чы­лар­га буолба­тах. Эт бу со­циаль­най суол­талаах бо­ро­дуук­та­лар ис­пии­һэк­тэри­гэр киир­бэ­тэ­ҕэ. Онон су­даарыс­ты­ба эт сыа­на­тын хай­дах да хон­ту­руол­лаа­бат. Арай, сүө­һү тө­бө­тү­гэр суб­си­дия биэ­рэн, чэпчэ­тии оҥор­то­руох­та­рын сөп.
Чаа­һы­най ки­һи биир сүөһүт­тэн тө­һө ба­ры­һы­ра­рый? Чэ, биир сүө­һү этэ, ор­то­ту­нан, 200 кии­лэ буол­лун, ону 1000-­лыы солк. атыы­лаа­та­ҕы­на, 200 тыһ. солк. буо­лар. Ман­на иһэ, атах­тара, тө­бө­тө эбил­лэр. Би­ли­гин от, ума­тык эрэ баар буол­лар, эл­бэх сүө­һү­нү иитэр ба­рыс­таах дииллэр.
1928 сыл­га диэ­ри Са­ха си­ригэр 500 ты­һыын­ча тө­бө сүө­һү баа­ра диэн су­ру­йал­лар. Эл­бэх туон­на эти, арыы­ны өрөс­пүү­бүлү­кэ тас өт­тү­гэр та­һаа­ран, эр­гинэл­лэ­рэ. Аны­гы үйэ­ҕэ сүө­һүбүт, сыл­гы­быт аҕы­йыы ту­руох кэ­риҥ­нээх, то­ҕо диэ­тэр, сүө­һү кө­рөр дьон ах­саа­на сыл­ла­та аҕыйаан иһэр. Бу ула­хан кы­һал­ҕа.
Сүө­һү, сыл­гы ах­саа­на тө­һөнөн аҕы­йыыр да – олох­тоох эт, үүт, арыы сыа­на­та өс­сө үр­дээн иһиэ­ҕэ. Оч­чо­ту­гар үйэ­лэ­рин ту­ха­ры баа­йыл­лан ту­ран, комби­куор­ма­нан аһаа­быт, ан­тибио­ти­гы­нан укуол­лам­мыт, кый ыраах сир­тэн аҕа­лыл­лы­быт сүөһү этин атыы­ла­һар­га кү­һэл­лиэхпит. Ол да со­то­ру­нан кэ­лэ­рэ буолуо. Дьиҥэ, би­һи­ги баар-­суох баай­быт – до­руо­бу­йа­быт буоллаҕа, но­руот до­руо­бай буо­ла­ры­гар олох­тоох эт, ба­лык, үрүҥ ас дэ­лэйиэн наада.

Ма­рия, Дьо­куус­кай олох­тоо­ҕо:
— ­Куо­рат иһит­тэн эт атыы­ла­һар эрэ­би­лэ суох буол­бут, ол курдук кэ­лии эти бэ­йэ­бит дой­ду­бут этин кыт­та бул­ку­йа атыы­лыыллар. Онон улуус­тан би­лэр дьоҥ­ҥут­тан са­йаап­ка­ла­һан атыы­лас­пыт бы­дан ор­дук. Мин улуус­тан эр­дэ са­йаап­ка биэ­рэн, ата­ҕы­нан ылабын. Та­ба этин эмиэ ылан, ха­һаа­на­бын. Олох­тоох эт сыа­на­та сыл аайы үр­дүүр, он­но туох баар орос­куот­тара, кө­рүү­тэ-­ис­тии­тэ киирэ­ри­нэн си­бээс­тээн, сөп дии са­ныы­бын.