«Этэҥҥэ сырыт, байыас!»

Байыаннай дьайыы сиригэр-уотугар сылдьар кэммитигэр, Угледар хайысханан сылдьар “Шмель” диэн позывнойдаах байыаһы көрсөн кэпсэппиппит. Кини волонтердар баазаларыгар кэлэн, байыаннай таҥас-сап, Саха сириттэн кэлбит баһыылкалары ылан, хомунан салгыы чааһыгар бараары сылдьара. Онон бэрт тиэтэллээх соҕустук аҕыйах тылы кэпсэтэн хаалбыппыт.

Хантараагынан сулууспалыы барыы 

– Хантан төрүттээхпин кыратык сэгэтэр буоллахха, Эдьигээнтэн сылдьабын. Оскуола кэнниттэн ДьГТХА туттарсан киирэн үөрэммитим. Салгыы Хабаровскайга
аармыйаҕа сулууспалыы барбытым. Этэҥҥэ сулууспалаан кэлэн баран, эмиэ үөрэххэ киирбитим да миэнэ буолбатах эбит диэн тохтообутум. Бырамыысыланнаска баахтанан үлэҕэ дуу, сулууспалыы барабын дуу диэн толкуйдуу түһэн баран, биир сарсыарда байаҥкамаакка тиийбитим. “Наадабын дуо?” диэбиппэр, “Олох наадаҕын” диэн хоруйдаабыттара. Докумуоннарбын туттаран мэдиссиинискэй көрүүнү этэҥҥэ ааһан, хантараак түһэрсибитим. Дьокуускайтан икки буолан ыраах Сахалиҥҥа көппүппүт. Тиийээппитин кытта тута
арыыга ыыппыттара. Онно тиийбиппэр, арай, вакантнай миэстэ суох диэн соһуттулар. Тута төннөр эбиппин диэн санаалар киирбиттэрэ. Ол сырыттахпына, арыыга баар
чааска сулууспалыы сылдьар саха киһитэ рота хамандыырын кытта быһаарсыам диэн эрэннэрбитэ. Барыта этэҥҥэ быһаарыллан, хаалан икки аҥаар сыл хантараагынан
сулууспалаабытым. Салгыы Сахалиҥҥа көһөрбүттэрэ, Елань диэн куоракка баар байыаннай чааска сылдьыбытым. Салгыы биир сылга хантараакпын уһаппытым.

Эрдэттэн биллэн бартыта 

– Саҥа дьыл иннинэ хас даҕаны саллааты эмискэ командировкаҕа ыыппыттара. Олортон сорохторбут ыраах Белгородка эҥин тиийбиттэрэ. Тустаах куурус-үөрэҕи
ааспыттара. Онтон олунньу саҕаланыыта аны Доннааҕы Ростов, Белгород, Белоруссия диэки барарга араапар суруйан бардыбыт. Дьэ туох эрэ буолаары гынна диэн үксүбүт
дьиксиммитэ, сэрэхэдийбитэ. Олунньу 25 күнэ буолар түүнүгэр эмискэ биһигини ыҥырбыттара. Олунньу 26 күнүгэр полигоҥҥа тиийбиппит. Бэлэмнэнии кууруһун ааспыппыт. Салгыы Белгородка кэлбиппит. Бары өттүнэн байыаннай бэлэмнэниини ааспыппыт. Ол кэнниттэн Харьковскай хайысхатынан киирбиппит. Салгыы Изюм куоракка тиийбиппит, онно холуоннабыт улахан ытыалааһыҥҥа түбэспитэ. Куорат иһигэр тарҕаныы буолбута. Онуоха хамандыырдарбыт быһаччы тэрийиилэринэн ыһыллыбыт холуоннаны хат түмэн, барыта син орун-оннугар буолбута. Эдьиийдээхпин уонна балтылаахпын. Ийэбин-аҕабын кытта сибээс баар буолла да
даҕаны билсиһэ олоробун. Хайдах-туох сылдьарбын биллэрэ турабын.

Бастана утаа 

– Бастаан утаа тугун-ханныгын үчүгэйдик билбэт буолан арыый да атын соҕус өйдөбүллээх этибит. Күлүү-салыы да баара. Окуопа хаһан бэлэмнэнэн тахсарбыт, ытыалааһын диэҥҥэ өссө түбэһэ илик этибит. Онтон дьэ барыта саҕаланна ээ. Араас балаһыанньалар буолуталаан барбыттара. Инники кирбиигэ киирбиппит. Киһи куттанарын хайдах да гыммат, куттаммат киһи диэн суоҕа буолуо. Биллэн турар, киһиттэн бэйэтиттэн улахан тутулуктаах. Киһи киһи атын буоллаҕа. Билигин Угледар хайысханан баарбын.

Бүлүмүөтчүкпүн

– Пехота ротатыгар 39-с биригээдэҕэ бүлүмүөтчүкпүн. Өстөөҕү уонна чэпчэки тиэхиньикэлэри суоһарарга бэртээхэй сэрии-сэбэ. Билигин үксүн оборуонаҕа, көмүскэниигэ баарбыт. Хамнаһым кэмигэр кэлэ турар. Бааһырбыппар, 3 мөл. солк. кэлбитэ. Барыта холбоон, ый аайы 190-200 тыһ. солк. хамнас быһыытынан ылабын. Бу ыстандаарт дэниллэр хамнас. Снаряд үлтүркэйэ атахпар түһэн бааһырбытым. Бастаан утаа Санкт-Петербурга баар госпитальга эмтэммитим. Салгыы Читаҕа баар госпитальга тиийбитим. Уопсайа ыйтан ордук эмтэммитим. Икки нэдиэлэлээх уоппускабын кулун тутарга ылбытым, дойдубар баран кэлбитим. Эдьигээҥҥэ күн-дьыл туруга мөлтөөн, сөмөлүөт көппөккө дьоммор кыайан тиийбэтэҕим.

Улахан аҥаарбыт нууччалар 

– Сылдьар ыырым аттыгар саха уола баар диэбиттэрэ да кыайан көрсүбэккэ сылдьабын (күлэр). Улахан аҥаарбыт нууччалар. Аҥаардас сахалар эрэ сэриилэһэллэр диэн этэллэрэ сымыйа, оннук буолбатах. Олус хорсун, бо­йобуой тыыннаах нуучча дьоно элбэхтэр. Аны азиаттар нууччалыы билбэттэр эҥин диэн баһааҕырдалларыттан киһи кыһыйар. Билигин урукку буолбатах буоллаҕа.Нууччалыы бары билэбит. Бары орто үөрэҕи бүтэрэн, үгүстэр үөрэхтээх, идэни ылбыт буоллахтара.

Дьэ бу курдук бэрт ыксаллаахтык кэпсэттибит. Байыаһы илдьиэхтээх тимир көлө кэлэн, байыаннай таһаҕаһын, Саха сириттэн кэлбит баһыылкаларын сүгээт, массыына диэки сүүрэ турда. “Этэҥҥэ сырыт, байыас!” диэн ботугураатым уонна үөһэ мэҥэ халлаан диэки хайыстым…