Эти-хааны уһугуннарар ньымалар

“Саас уоннуу чаас утуйдахпытына даҕаны, уубутун хамматах курдук сананабыт” диир дьон элбэх. Эмиэ даҕаны күн тыгар, таһырдьа сылаас, сырдык курдук эрээри, туох даҕаны үөрдүбэт, тугу да кэрэхсээбэттэр, сэҥээрбэттэр, утуйуохтарын эрэ баҕараллар. Тугу гынабыт?

Күннээҕи битэмиин

Уһун кыһын кэнниттэн элбэх киһи утуйа сылдьар кэриэтэ буолар. Этин-хаанын уһугуннараары, ким хайдах, тугу сатыырынан араас ньыманы туһанар.

Эт-хаан сайын, күһүн устата хаһааммыт битэмиинин кыһын устата барытын ороскуоттуур. Ол иһин ордук Саха сирин олохтоохторо битэмииннээх аһылыгы аһыырбыт суолталаах. Исписэлиистэр, битэмиин туһунан саас, эт-сиин биллэрдэҕинэ эрэ толкуйдаабакка, сылы эргиччи оҕуруот аһын, фруктаны, олохтоох аһы-үөлү сиэҥ диэн сүбэлииллэр. Аны кэлин ити битэмииним тиийбэт быһыылаах диэн сабаҕалаан, аптекаҕа сүүрэн тиийэн битэмиини ылан туох да хонтуруола суох иһэр дьон элбээтэ. Оҕолоругар тас дойду БАД-тарын сыана бөҕөҕө атыылаһан иһэрдэллэр. Быраастар, эккэ-хааҥҥа туох тиийбэтин бэрэбиэркэлэнэн эрэ баран битэмииннэри иһиҥ диэн чорботон бэлиэтииллэр.

Саас киһиэхэ апельсин, грейпфрут, мандарин, аһытыллыбыт хаппыыста, эриэхэ туһалыыр. Цитрус сыта ньиэрбэ систиэмэтин чэбдигирдэр, оттон С битэмиин эти-сиини уһугуннарар.

“Дьол битэмиинэ”

Кыһыннары-сайыннары төһө да битэмиини сиэбит, испит иһин, саас сорох дьон син биир нукаай курдук буолар. Уйулҕа үлэһиттэрэ маны, киһиэхэ “дьол битэмиинэ” тиийбэтин төрүөтэ диэн ыйаллар. Ол аата тугуй? Бастакытынан, дьиэ иһигэр куукунаҕытыттан саҕалаан утуйар хоскутугар тиийэ сырдык өҥнөрү киллэриҥ. Холобур, сырдык өҥнөөх түннүк, дьыбаан, олоппос сабыылара, түннүккэ ууруллубут сибэкки. Харах үөрэ көрдөҕүнэ, ис санаа тупсар диэн бэлиэтииллэр. Иккиһинэн, дьиэ иһигэр араас сыты таһаарыҥ. Маҕаһыыҥҥа көннөрү сыт таһаарар арыыттан саҕалаан, чүмэчигэ, оннооҕор дьиэни ыраастыыр олохтоох отторго тиийэ атыыланаллар. Балары ылан уматыҥ, туруоруҥ. Ордук апельсин, грейпфрут, мелисса барсаллар, утуйар хоско лаванда, розмарин табыгастаахтар. Бу хас күн ахсын ирдэнэр “дьол битэмииннэрэ” буолаллар.

Штирлиц ньымата уонна түргэн хаамыы

Кинигэҕэ суруйалларынан, Штирлиц бэрт түргэн туттунуулаах уонна бириэмэтин халтай ыыппакка, көдьүүстээхтик атаарар дииллэр. Саас киһи сылайбыт курдук кэмигэр бу ньыманы туһанары сүбэлииллэр: эбиэт кэнниттэн 20 мүнүүтэ нуктаан ыллахха, күн иккис аҥаарыгар мэйии үчүгэйдик үлэлиир.

Эбэтэр көрүдүөр биир уһугуттан иккис уһугар диэри түргэн хаамыы, хамсана-хамсана хаамыы эти-сиини уһугуннарар, сылайбыты аһардар. Тарбах төбөлөрүттэн саҕалаан ытыска тиийэ массаас эмиэ көмөлөһөр дииллэр.

Таһырдьа сылдьыы

Хаһыс даҕаны хаардарын санныларыгар түһэрбит анал үөрэхтээх дьон этэллэринэн, хамсаммат дьон кэмин иннигэр сааһыраллар эбит. Аныгы кэмҥэ эмиэ даҕаны доруобуйаларын, ис-тас туруктарын көрүнэр дьон бааллар эрээри, күнү быһа көмпүүтэр иннигэр олорон үлэлээһин эрдэ кырытыннарар дииллэр. Онон ордук сылаас кэмҥэ үлэҕитигэр сатыы сылдьыҥ диэн сүбэлииллэр. Кэлэ-бара киһи тулалыыр эйгэтин көрөн аралдьыйар, салгынынан тыынар. Аара маҕаһыыҥҥа сылдьан дууһаны үөрдэр туох эмэ кыра малы атыылаһыҥ диэн сүбэлииллэр.

Аны нэдиэлэҕэ биирдэ айылҕаҕа тахсан тоҥуу хаары кэһэр, мастар быыстарыгар хаартыскаҕа түһэр, тиэрмэстэн итии үүттээх чэйи сыпсырыйар бэйэтэ кыра дьол диэн бэлиэтииллэр.

Тыыннаах үүнээйи

Дьахтар аймах улахан аҥаарын сибэкки үөрдэрин быһыытынан, хаама таарыйа сибэкки атыыланар маҕаһыыннарыгар киирэн хараххытын манньытан, от-мас сытын ылан тахсыҥ дииллэр. Кыаллар буоллаҕына атыылаһан, дьиэҕэ куруук харах далыгар сылдьарын курдук ууруҥ диэн этэллэр.

“Дууһа чэйэ”

Саас дьүөгэлэри кытта көрсөн сэһэргэһэр, чэй, кофе иһэр, доҕоттору кытта бириэмэни күлэн-салан, үөрэн-көтөн атаарар туһалааҕын ыйаллар. Маны анал үөрэхтээх дьон “дууһа чэйэ” диэн ааттыыллар. Уйулҕа үлэһиттэрэ, сорох дьон кыһын устата тууйуллубут санааларын чугас дьонноругар кэпсээтэхтэринэ чэпчииллэр диэн этэллэр. Эбэтэр сүбэ-ама биэрэр анал үөрэхтээх дьоҥҥо сүбэлэтиэххэ эмиэ сөп.

Эрэсиими тутуһуу

Төһө да уһуннук утуйбуккутун, бары ирдэнэри оҥорбуккутун иһин уугутун син биир хаммат буоллаххытына, күннээҕи эрэсиимҥитин уларытыҥ. Ол инниттэн сөбүгэр, өрүү биир кэмҥэ сытар, турар үөрүйэҕи олохсутуҥ. Уонна ороҥҥо сытыаххыт икки чаас иннинэ төлөпүөҥҥүтүн араарыҥ. Ууну хана утуйартан киһи уопсай туруга, настарыанньата, үлэтэ-хамнаһа, оннооҕор дьиэ иһинээҕи дьон доруобуйата быһаччы тутулуктаах. Аныгы дьон эрдэ сыталлар эрээри, утуйуохтарын иннинэ 1-2 чаастарын уонна сарсыарда 1 чаас курдук бириэмэни төлөпүөҥҥэ атаараллар. Онон ууларын хамматтар, ситэ сынньамматтар.