Фастфудтан аккаастаныахха сөп дуо?

Фастфуд — түргэнник бэлэмнэнэр аһылык диэн суолталаах. Фастфуд буортутун, киһи доруобуйатыгар дьайыытын туһунан үгүс киһи билэр эрээри, маннык аһылыгы атыылыыр туочукаларга халыҥ уочарат хаһан даҕаны аччаабат.

Ааспыт сыллааҕы дааннайынан, аан дойду үрдүнэн бу аһылык ырыынага 863,7 млрд дуолларга тиийэ үрдээбит. Тоҕо гамбургер, пицца, хот-дог биһиги оҕолорбутугар улахан суолтаны ыларый? Фастфуд бириэмэни харыстыырга туһалаах, ханна баҕарар тута сылдьан сиэххэ сөп. Минньигэс уонна тотоойу. Ол эрээри бириэмэни харыстаан, доруобуйабытын сүтэриэхпит суоҕа дуо?

Уопсастыба биһириир аһылыга

Арассыыйаҕа фастфуд аһылык киэҥник тарҕаныытын сүрүн оруола дьиэҕэ тиэрдэн биэрии өҥөтүгэр сытарын Арассыыйа Ресторатордарын уонна отельердарын федерациятын бэрэсидьиэнэ Игорь Бухаров быһаарар. Билигин үгүс маҕаһыыннарга, маркеттарга бэлэм, салапааҥҥа сууламмыт түргэн аһылыктар дьон болҕомтотун эмиэ тардаллар. Ол курдук, Арассыыйа улахан куораттарыгар маннык аһылыгы тиэрдэр туочукалар ахсааннара икки сыл иһигэр 2.4 төгүл үрдээбит. Дьон-сэргэ бу аһылыгы тоҕо биһириирий? 2000 сыллар ортолоруттан эмискэ тарҕаммыт түргэн аһылык ордук ыччат ортотугар биһирэбили ылбыта. Урукку курдук устудьуоннар уопсай куукунаҕа ас астаныылара аччаабыта. Ол түмүгэр бэйэ икки ардыгар алтыһыы, сэргэх кэпсэтии эмиэ кыччаа-

бытын туһунан эспиэртэр бэлиэтииллэр. Оҕолор бэйэмсэх буола улаатыыларыгар эмиэ дьайыылааҕа бэлиэтэммит. Бэйэтигэр эрэ анаан сакаастаабыт аһылыгын оҕо уопсай хоһун муннугар олорон соҕотох сиир. Кини уопсастыбаҕа наадыйбат. Төлөпүөнэ уонна фастфуд баар буолла даҕаны, киниэхэ онтон атын наадата суох.

Аныгы төрөппүт тоҕо таларый?

Билигин хас бырааһынньык, тэрээһин бу аһылыга суох ыытыллыбат. Төрөппүттэр оҕо төрөөбүт күнүгэр, айылҕаҕа тахсарыгар хайаан да сакаастаан оҕолорун үөрдэргэ дьулуһаллар. Пиццата уонна гамбургера суох оҕо бырааһынньыга ыытыллыбат. Оттон бу аатырар, үгүс дьон таптаан сиир түргэн аһылыга, аатыгар да этиллэрин курдук, түргэнник буһарыллар. Кини син биир полуфабрикат курдук түргэнник буһарыллар туһуттан улахан бэлэмнээһини ааһар. Бу түргэн, тотоойу аһылыкка пицца, гамбургер, чизбургер, хот-дог, наггетс, фри хортуоппуй, шаурма, панировочнай суухаралаах КF куурусса кыната, буута киирэр. Биирдэ амсайбыт киһи хайаан да иккистээн сиэн, амсайыан баҕарар. Киһи өйүгэр умнуллубат минньигэс амтан өйдөбүлүн хаалларар эбит. Ол да иһин кыра саастаах оҕолорго төрөппүттэр амсаттахтарына, оҕолор куруук сиэхтэрин баҕараллар.

60‑c сылларга АХШ-га фастфуд эмискэ үөдүйүүтүгэр эмис оҕо ахсаана биирдэ өрө охсон тахсыбыт. Дьон дьиэҕэ ас астанарын сүрэҕэлдьиир буолбут. Ону таһынан, түргэнник буһарыллар, бэлэмнэниллэр аһылык буолан, киһи аҕыйахта ыстаан кэбиһэр, топпутун да топпотоҕун да билбэт эбит. Ол түмүгэр бу аһылыгынан аһары үлүһүйбүт дьон биэстии-алталыы гамбургерга тиийэ сиир буолаллар эбит. Бу этиллибит түргэн аһылыктартан арай кыра буортулааҕынан шаурма буолуон сөп. Ол эрээри манна кутуллар соуһа уксуустаах буолан, киһи доруобуйатыгар куһаҕаннык дьайыан сөп. Элбэх консерваннаах, минньигэс сыты таһаарар ароматизатордаах, амтан тупсарар глутомат натриялаах. Биһиги эппитигэр-сииммитигэр сөбө суох элбэх саахар, туус кутуллар. Маны таһынан, чэпчэки сыаналаах пальма арыыта элбэхтик туһаныллар. Аһылыгы итии уокка астыырга бу арыыттан трансжирдар тахсаллар. Бу сыа-арыы сүрэх-тымыр ситимигэр холестерины үрдэтэр. Ол түмүгэр тымыр атеросклероһа үөскүөн сөп.

Хармааҥҥа эмиэ охсор

Маны сэргэ, фастфуд сыаната сыл ахсын үрдүүр. Билигин биир гамбургер ортотунан сыаната 400 солк.саҕаланар. Үс оҕолоох ийэ үс гамбургерга 1500 тыһ. солк. кэриҥин барыыр. Пицца сыаната, ортотунан, 500 солк. саҕаланар. 230 г фри хортуоппуй 150 солк. бу дьиэҕэ тиэрдэн биэрии өҥөтүн суоттаатахха, оттон кафеларга, рестораҥҥа фастфуд сыаната мантан 10–15% үрдүүр. Онон фастфуд аһылык доруобуйаҕа эрэ буолбакка, киһи хармааныгар эмиэ ботуччу охсор эбит. Эспиэртэр быһааралларынан, фастфудтан аккаастаныы син биир табаҕы быраҕыыга тэҥнээх эбит. Тоҕо диэтэххэ, бу аһылыкка кутуллар эбиликтэр киһи этин-сиинин үөрэтэн кэбиһэллэр диэн быһаарбыттар.

Буортута уонна туһата

Аныгы төрөппүттэр бириэмэлэрэ туохха да тиийбэт дииллэр. Ол түмүгэр кинилэр оскуолаттан үөрэнэн кэлбит оҕолорун фастфуд сакаастаан эбэтэр атыылаһан аһатар идэлээхтэр. Билиитэ иннигэр туран астаныллыбатах түргэн аһылык оҕо куртаҕар эрэ буолбакка, мэйиитигэр эмиэ куһаҕаннык дьайар эбит. Учуонайдар быһаарбыттарынан, түргэн аһылык оҕо умнуган, ылбыт билиитин иҥэринэн хаалбатыгар дьайар эбит. Ол курдук, учуонайдар маны быһаарар туһуттан улахан уопуту кутуйахтарга оҥорбуттар. Онно биллибитинэн, нэдиэлэ устата фастфудунан аһаабыт кутуйахтарга мэйии-

лэригэр уларыйыылар тахсыбыттар. Оттон дьоҥҥо бу аһылык дьайыыта Альцгеймер диэн ыарыыга тиэрдиэн сөбүн бэлиэтээбиттэр. Аһылык куртахха киирэн уһуннук буспакка эрэйдиир эбит. Консерваннар, амтаны тупсарар саахара, тууһа киһи этигэр-сиинигэр киирэн олус түргэнник тарҕанар уонна метаболизмы бытаардар эбит. Ол түмүгэр киһи этин-сиинин саахара үрдүүр, мэйии үлэтин бытаардар.

Глутамат натрия Е621 диэн фастфуд ахсын туттуллар, сүрүн амтаны биэрэр. Бу киһи ньиэрбэтигэр олус куһаҕаннык дьайар эбит. Маны таһынан, кэлиҥҥи фастфуд аһылыктарга умами диэн саҥа амтан үөскээбит. Кураанах, битэмиинэ суох аһылыкка белок амтанын биэрэр эбит. Бу албын аһылык киһи мэйиитигэр сөптөөх аминокислоталары ыллым диэн өйдөбүлү биэриэн сөп. Фастфуд сиэн баран оҕо миин, торуой сиэн баҕарбат буолар. Кини тута сылдьан аһыырга үөрэнэр. Маны таһынан, эт-сиин өттүнэн бэйэтин кыанарыгар эмиэ харгыстары үөскэтэр эбит. Киһи сытыан-олоруон эрэ баҕарар буолар. Оҕону сүрэҕэ уонна олоххо көҕө суох оҥорор түргэн аһылыктан төрөппүт аккаастаныахтаах.