Хаачыстыбалаахтык үөрэтии уонна каадыры иитии

Саха сирэ быйыл саҥа киирбит национальнай бырайыактартан 12-гэр кыттар. Олортон биирдэстэрэ “Ыччат уонна оҕолор” диэн ааттаах. Манна үөрэхтээһин эйгэтин сайыннарар, өйүүр тоҕус федеральнай бырайыак киирэр.

Ил Дархан Айсен Николаев Туһаайан этиитигэр дойду туруктаах сайдыытын, технологическай суверенитетын идэлэрин үрдүктүк баһылаабыт каадырдар хааччыйаллар диэн туран, профильнай үөрэтиигэ болҕомтону туһаайбыта. Балаһыанньа тосту уларыйбата да, аҕыйах сылынан экэниэмикэ сүрүн хайысхаларыгар каадыра суох хаалар кутталлаахпыт диэбитэ.

“Олохтоох салайыныы уорганнара профессиональнай үөрэхтээһин салайааччыларын кытта бэйэлэрин оройуоннарын уонна куораттарын экэнэмиичэскэй уратыларын учуоттаан, анал үөрэхтээһин систиэмэтин үөскэтиигэ үлэлииллэригэр ыҥырабын. Улахан бырамыысыланнай тэрилтэлэри кытта маннык бииргэ үлэлээһин уопута баар. Ол курдук атын салааларга, тыа хаһаайыстыбатыгар буоллун, IT салаатыгар буоллун, тэрилтэлэри кытта каадырдары бэлэмниир уопсай траекторияны оҥоруохха наада” (Ил Дархан туһаайан этиититтэн).

“Земскэй учуутал” кытыы оскуолаларга наадалаах

2025 сыл тохсунньу 1 күнүттэн “Земскэй учуутал” бырагыраама “Ыччат уонна оҕолор” нацбырайыак иһинэн “Педагогтар уонна настаабынньыктар” федеральнай бырайыакка киирбитэ.

“Земскэй учуутал” бырагыраама квалифицированнай учууталлары тыа оскуолаларыгар үлэлэтэргэ туһаайыллар. Кинилэр бу оскуолаҕа биэс сыл үлэлииллэр итиэннэ
2 мөл. солк. кээмэйдээх үбүнэн толуйууну ылаллар. Сүрүнэ — оҕолорго хаачыстыбалаах үөрэҕи биэриэхтээхтэр.

Ол курдук, 2020–2024 сылларга өрөспүүбүлүкэ оскуолаларыгар бу бырагырааманан ахсаан уонна информатика 2 учуутала, ахсаан уонна физика 5 учуутала, физика уонна информатика 6 учуутала, ахсаан 22 учуутала, нуучча тылын уонна литэрэтиирэтин 15 учуутала, биология уонна химия 16 учуутала, английскай тыл 10 учуутала, физика 5 учуутала, устуоруйа уонна обществознание 3 учуутала, алын кылаастарга 1 учуутал үлэҕэ ыытыллыбыттара.

Бу кэм устатыгар Булуҥ, Өлөөн, Орто Халыма, Мииринэй, Нерюнгри, Өлүөхүмэ, Уус Алдан, Уус Маайа, Үөһээ Бүлүү, Ньурба улуустарыгар үстүү учуутал ыытыллыбыт. Иккилии учуутал Абый, Аллайыаха, Анаабыр, Үөһээ Халыма, Үөһээ Дьааҥы, Муома, Эдьигээн, Усуйаана, Алдан, Бүлүү, Горнай, Кэбээйи, Ленскэй, Сунтаар, Таатта, Томпо, Чурапчы улуустарыгар үлэлии барбыттар. Биирдии учуутал Аллараа Халыма, Өймөкөөн, Эбээн Бытантай, Хаҥалас, Амма, Нам, о. д.а. улуустарынан ыытыллыбыттар.

Дьаарбаҥкаҕа 476 үлэ биэрээччи кытынна, олор истэригэр АЛРОСА, “ЯТЭК” ПАУо, “Полиметалл”, Nordgold, “Хотугу сир аэропортара” ФКП, Саха сиринээҕи ИДьМ, “Сбербаан” ПАУо, ВТБ, Дьокуускайдааҕы килиэп кэмбинээтэ, “ЯПАК” МУП курдук бөдөҥ тэрилтэлэр бааллар.

Оскуолалар бары икки сылга биирдэ уоппускаҕа төлөбүрдээх айаны, сыллааҕы 80 күннээх уоппусканы уйуналлар, хомунаалынай өҥөнү төлүүллэр, сылга босхо мэдисиинискэй көрдөрүүнү ыыталлар уонна биэс сылга биирдэ тэрилтэ суотугар квалификациятын үрдэтинэригэр фундаментальнай куурустарга ыыталлар.

Тэпилииссэлээхтэр

Дьокуускайга Н. И. Шарин аатынан 39 №-дээх оскуолаҕа уопуту оҥорор-эспэримиэнниир тэпилииссэ аһыллыбытын туһунан Ил Дархан, бырабыыталыстыба саайтыгар суруллубут. Манна оҕолор төгүрүк сылы быһа инникилээн иһэр агротехнологиялары үөрэтэллэр, оҕуруот аһын үүннэрэллэр, билим чинчийиилэрин ыыталлар. Бу өрөспүүбүлүкэ агробырамыысыланнай комплексыгар анаан каадырдары бэлэмниир биир дьоһун хардыы буолар.

“Оҕолор билии эрэ ылбаттар, ону таһынан, ону быраактыкаҕа тутталлар. Бырайыак атын үөрэх кыһаларыгар холбур буоларыгар эрэнэбит”, — диэн кэпсээтэ тыа хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ бэлиитикэтин миниистирин солбуйааччы Сахаяна Павлова.

855 киһи үлэ булла

“Каадырдар” национальнай бырайыак сыалын-соругун толорор сыалтан, ааспыт сыл алтынньытыттан өрөспүүбүлүкэҕэ “Үлэһит Саха сирэ. Каадырдар” бырайыак саҕаламмыта. Бырайыак сыала — 2028 с???? 20????. ????? ???ылга 20 тыһ. тахса киһини үлэнэн хааччыйыы.

Муус устар 21 күнүгэр Дьокуускайга “Арассыыйаҕа үлэ. Кыах бэриллэр кэмэ” Бүтүн Арассыыйатааҕы үлэҕэ ылыы дьаарбаҥкатын эрэгийиэннээҕи түһүмэҕэ буолла. Манна өрөспүүбүлүкэ 855 олохтооҕо үлэҕэ ылылларын туһунан ыҥырыыны тутта, диэн иһитиннэрдилэр СӨ Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун судаарыстыбаннай кэмитиэтигэр.

Дьаарбаҥкаҕа социальнай эйгэ, тырааныспар, суол хаһаайыстыбатын, ОДьКХ уонна энэргиэтикэ, бырамыысыланнас тэрилтэлэрэ уонна да атын инники күөҥҥэ турар экэниэмикэ салаалара 8 тыһыынчаттан тахса үлэ миэстэтэ баарын биллэрдилэр. Олор Дьокуускайга уонна улуустарга 49 былаһаакканан көрдөрүүгэ турдулар.

Дьаарбаҥкаҕа 476 үлэ биэрээччи кытынна, олор истэригэр АЛРОСА, “ЯТЭК” ПАУо, “Полиметалл”, Nordgold, “Хотугу сир аэропортара” ФКП, Саха сиринээҕи ИДьМ, “Сбербаан” ПАУо, ВТБ, Дьокуускайдааҕы килиэп кэмбинээтэ, “ЯПАК” МУП курдук бөдөҥ тэрилтэлэр бааллар.

“Үлэҕэ ылыы дьаарбаҥкатыгар 4538 киһи — устудьуоннар, эдэр исписэлиистэр, уопуттаах идэлээх үлэһиттэр сырыттылар. Бастыҥ үөрэх кыһалара ыыппыт 50 маастар-кылаастарыгар 920 киһи кытынна”, — диэн кэпсээтэ кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Светлана Горюшинская.

“Анаабыр алмаастара” АУо, “Нерюнгри Металлик” ХЭУо, “Эльгауголь”, ону тэҥэ СӨ Үөрэххэ министиэристибэтэ, Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ каадырдарга аһаҕас онлайн-талан ылыыны ыыттылар.

СӨ Дьарыктаах буолуу судаарыстыбаннай кэмитиэтигэр иһитиннэрбиттэринэн, бу күн дьону үлэҕэ киллэрэр тэрээһиннэри бииргэ ыытар туһунан үлэ биэрээччи уонна министиэристибэлэр икки ардыларыгар 54 үс өрүттээх сөбүлэһии түһэрсилиннэ.

Бу дьаарбаҥка дойду үрдүнэн ыытыллар уонна үлэ көрдөөччүнү уонна үлэ биэрээччини тиксиһиннэрэр ураты былаһаакканан буолар. Туох саҥа үлэлэр баалларын көрдөрөр, саҥа саҕахтары арыйар. 2025 сылтан Бүтүн Арассыыйатааҕы үлэҕэ ылыы дьаарбаҥката –“Каадырдар” национальнай бырайыак ыытар тэрээһининэн буолла.

САНААЛАР

Сардаана Данилова, С. Н. Донской- II аатынан СӨ Үөрэҕи уонна билими сайыннарар институт координатора:

— Бу “Земскэй учуутал” бырагыраамаҕа СӨ Үөрэххэ, билимҥэ министиэристибэтэ СӨ ситэриилээх уорганын боломуочунайын, оттон биһиги институппут эрэгийиэннээҕи эпэрээтэр быһыытынан үлэлиибит.

Билигин 33 улууска 81 учуутал үлэлии сылдьар, ол иһигэр 75 дьахтар уонна 6 эр киһи. Кинилэртэн 15 педагог 35‑гэр диэри саастаах. 47 педагог РФ атын эрэгийиэннэриттэн кэлбит дьон буолаллар: Тыва, Алтай, Бурятия, Башкортостан Өрөспүүбүлүкэлэриттэн, Хабаровскай кыраайтан, Алтайскай кыраайтан, Амурскай уобаластан, о. д.а.

Муус устар 15 күнүнэн сайаапкалары ылан бүттүбүт. “Земскэй учуутал” бырагыраама порталыгар быйыл 165 сайаапка Саха сириттэн, Тываттан, Башкортостантан, Дагестантан, Алтайскай кыраайтан, Амурскай, Ростовскай, Иркутскай уобаластартан, Москваттан, Ханты-Мансийскай автономнай уокуруктан, о. д.а. киирбитэ. Өскөтө ханнык эрэ суолталаах докумуонун ситэ ыыппатах буоллаҕына, бу киһи куонкуруска киирбэт. Онон 165 сайаапкаттан 62 эрэ киһи докумуонун толору ыытан, куонкурустаһар буолла. Саха сириттэн — 23, Тываттан — 17, Камчаткаттан — 3, Томскай уобаластан — 2, Иркутскай уобаластан — 2, Ханты-Мансийскай автономнай уокуруктан — 2, Москваттан, Московскай уобаластан, Алтай, Башкортостан, Бурятия, Дагестан, Чувашия Өрөспүүбүлүкэлэриттэн, Амурскай, Волгоградскай, Омскай, Ростовскай уобаластартан, Хабаровскай кыраайтан биирдии киһи.

Куонкурус түмүгүнэн саҥа үөрэх дьылыгар өрөспүүбүлүкэ ыраах, кытыы сытар нэһилиэктэрин оскуолаларыгар 11 саҥа учуутал үлэлии тиийиэҕэ.

ХААРТЫСКАНЫ С.Н. ДОНСКОЙ- II ААТЫНАН СӨ ҮӨРЭҔИ УОННА БИЛИМИ САЙЫННАРАР ИНСТИТУТУН КООРДИНАТОРА САРДААНА ДАНИЛОВА ТИКСЭРДЭ