ХААРТЫСКА: Уус-Маайаҕа вишня үүнэр…

Атырдьах ыйа үүнүүнэн баай, ордук отоннорунан – хаптаҕас, биэ эмиийэ, уулаах отон уо.д.а. Оттон Уус Маайа улууһугар Санаайа Апросимова тэлгэһэтигэр вишня ситэн турар. Бу туһунан «Усть-Майский вестник» ТГ-ханаала суруйар.

Саха сиригэр вишня песчаная уонна микровишня диэн көрүҥнэрэ үчүгэйдик үүнэллэр. Биологическай өттүнэн бу көрүҥ сливаҕа олус чугас, онон сороҕор кинини Бессея сливата диэн ааттыыллар. Төрүтэ Хотугу Америкаттан, Арассыыйа сиригэр-уотугар Алтайга, Сибииргэ, Ураалга үүнэр.

Дьиҥинэн, бу отонноох үүнээйи буолбатах. Бессея вишнята астаах үүнээйилэргэ киирсэр, аһа – сүмэһиннээх костянка, аһыы-минньигэс амтаннаах, араас быһыылаах, үксүн хараҥа кыһыл өҥнөөх, ыйааһына 1,5 – 2,5 г. Ол эрээри биһиги усулуобуйабытыгар үүнээйи хас да умнастаах сэппэрээк курдук буолар, үрдүгэ 1 – 1,5 м, лабаалара сиринэн 2 м диэри тэлгэнэн үүнэллэр.

Уопуттаах оҕуруотчут учаастагар вишняҕа сөптөөх миэстэни аныырга наадатын тута өйдүүр. Аны туран үстэн аҕыйаҕа суох үүнээйини бииргэ олордор наада. Песчаная вишня  кумахтаах буору ордорор. Олордорго күннээх, үрдүк сири талаллар. Үүнээйилэри бэйэ-бэйэлэриттэн 2 м тэйиччи олордоллор. Олордор буорун үүнүүлээх оҥороллор, перегнойунан байыталлар, биир сэппэрээккэ биир биэдэрэттэн итэҕэһэ суоҕу. Олордон баран толору кутан кэбиһэллэр уонна эбии перегнойунан булкуйаллар. Бу көрүҥ вишняны көрүүгэ-харайыыга сүрүнэ – күһүн, үүнүүнү хомуйан баран, лабааларын сиргэ токурутан баран охсуллубут отунан сабыллыахтаах. Хаар лабаалары бүрүйэн, тымныыттан харыстыаҕа.

Микровишня түргэнник астанарынан (бастакы үүнүүнү тахсан 2-3 сылынан эбэтэр олордон 2-с сылгытыгар ылыаххыт), элбэх үүнүүлээҕинэн, түргэнник үүнэринэн, ханнык баҕарар буору сөбүлүүрүнэн, кыстыгы тулуйуутунан, курааны тулуйумтуотунан болҕомтону тардар. Кини тэллэй ыарыыларынан (коккомикоз, монилиоз) ыалдьыбат. Сибэккилиир кэмигэр учаастаккыт уһун тычинкалаах, зонтиктыы хомуллубут үрүҥ-розовай сибэккилэринэн киэркэйиэ. Сэбирдэҕин үөһээ өттө хараҥа-күөх, килбэчигэс, аллараа өттө үрүҥнүҥү-күөх өҥнөөх. Күһүн кинини килбэчигэс хара өҥнөөх астара киэргэтэллэр. Амтаннаах, минньигэс уонна үчүгэй сыттаах астаах. Астарын сиппитин кэннэ өр кэмҥэ хомуйуохха сөп – тохтубаттар. Сэппэрээгэр хатан, өссө минньийэллэр. Астара хомпуот, барыанньа, утах, арыгы оҥорорго табыгастаахтар. Кинилэри араас отоннордоох хомпуокка, барыанньаҕa эбэллэр. Вишня астара ураты үчүгэй сыты уонна амтаны биэрэллэр.

Учаастаккытыгар песчаная вишня көрүҥүн олордуҥ, оччоҕо 10-15 сыл устата аһын хомуйуоххут, минньигэс барыанньа буһарыаххыт.