Хаартысканан уонна видеонан регистратордары туһаныы көдьүүстээх

Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Арассыыйа бөдөҥ субъегынан буолар уонна 3083523 кв. км иэннээх сиринэн тайаан сытар. Итинтэн 240428,9 тыһ гектара бултуур сиринэн буолар.

Сыл аайы атын сирдэргэ курдук, Саха сиригэр кыһыҥҥы кыылы-сүөлү ааҕыы (зимний маршрутный учет) ыытыллар.

Биллэрин курдук, үгүс сыллар тухары бултуур сирдэргэ кыһыҥҥы учуоту ыытыы анкета-ыйытык көрүҥүнэн үксүн ыытыллара. Авиа-учуоту ботуччу үбү-харчыны эрэйэринэн сибээстээн биирдэ эмэтэ туһаныллар уонна бу ньыма күн-дьыл туругуттан тутулуктаах буолан, уустук соҕус.

“Булт хаһаайыстыбатын сайдыытын федеральнай научнай-чинчийэр киинэ” федеральнай бүддьүөт тэрилтэтин 2022 с. сэтинньи 14 күнүнээҕи 74 №-дээх бирикээһинэн бултанар кыыл ахсаанын быһаарыыга саҥа ньыма (методика ) бигэргэммитэ:

1. Кыһыҥҥы ыырдарынан булт баайын ааҕыы ньымата.
2. Булт баайын тыас-уус көмөтүнэн (шумовой прогон) ааҕыы.
3. Авиа-учуот ньыматын туһаныы
4. Кыыллар түмсэр сирдэригэр ааҕыы

Кыһыҥҥы ааҕыы саҥа ньыматыгар кэккэ уларыйыылар  киирбиттэрэ уонна улахан уларыйыынан 3 пуун буолбута. Онно олоҕуран, сыһыарыллыбыт, киһи барыта бултуур сирэ уопсай кыраныыссата суох хас да учаастактан турар буоллаҕына, бултуур сир хас биирдии учаастага туһунан чинчийиллэр сир-уот быһыытынан көрүллэр.  Ол эбэтэр атын учаастактары кытта уопсай кыраныыссата суох хас биирдии бултуур учаастакка учуоттуур маршрут туспа былаана оҥоһуллар. Онон кыыл кыһыҥҥы сылдьар сиринэн ааҕыы биэдэмэһин ахсаана ааспыт сыллааҕар икки төгүл элбээбит. Тоҕо диэтэххэ, Саха сиригэр уопсай туһаныллар бултуур сирдэр улахан сиринэн-уотунан тайыыллар уонна бэйэлэрин икки ардыларыгар уопсай быысаһар сирдэрэ суох.  Өссө биир уларыйыы былааннааһыҥҥа уонна маршруту ааһыыга сыһыаннаах. Манна хас биирдии маршруту саҥа ньыма быһыытынан ааҕааччы (учуоттааччы) үс төгүл ааһар: былаанныыр кэмигэр, кыыл суолун хаарынан көмөрүгэр уонна ааҕар кэмигэр. Онон көрдөххө, кыһыҥҥы ааҕыыны ыытыы хас да туспа учаастактаах улахан сиргэ-уокка олус ороскуоттаах уонна күүһү-сэниэни эрэйэр.

Быйыл тохсунньу ый Саха сирин киин оройуоннарыгар халлаан олус тымныйан, -60 кыраадыска тиийбитэ, олунньу ый үһүс декадатыттан кулун тутар ый бүтүөр диэри тыаллаах-куустаах хойуу хаар үллүктээбитэ. Хаар халыҥа 70 см тиийбитэ. Маннык балаһыанньаҕа кыыллар сылдьалларыгар уонна аһылыктарын булуналларыгар олус ыарахан этэ.

Тохсунньу ыйтан саҕалаан нэдиэлэ аайы “Биологическай ресурсалар айылҕа ураты харыстанар сирдэрин уонна айылҕа пааркаларын департамена” тэрилтэ кыылы-сүөлү харыстааһыҥҥа, сүрүннээһиҥҥэ уонна үөскэтиигэ управлениетын исписэлиистэрэ Сибиир туртаһын кыһын уонна саас аһаппыттара уонна “Кэҥкэмэ” учаастагар кыыллар тоҕуоруйар сирдэригэр бултанар кыыл ахсаанын ааҕыы саҥа ньыматын боруобалаабыттара .

Биллэрин курдук, Нам оройуонун сиригэр-уотугар “Кэҥкэмэ” учаастага 2015 с. булт баайын үөскэтэр туһуттан тэриллибитэ. Учаастак сирэ-уота 12 тыһ. гектарга тэҥнэһэр, 11 аһатар хонуу, туус тарҕатар 5 иһит баар.

Тэрээһиннэри ыытар кэмҥэ  икки көрүҥ Stealth Cam и Hunting Trail Camera хаартыска уонна видеорегистратор туһаныллыбыта. Ону эбии аһатар 7 былаһааккаҕа туруорбуттара. Бу регистратордар биһиги тымныыбытыгар сөп түбэһэллэрэ бэлиэтэннэ.

Устууттан көстөрүнэн, туртастар күн аайы аһыы кэлэллэр эбит. 9 туртас аһыы турара көстөр. Онон “Кэҥкэмэ” учаастакка 12000 гектар сиргэ 41 туртас баара билиннэ.

Көтө сылдьан устуу туртастар аһыыр сирдэриттэн улаханнык тэйбэттэрин көрдөрдө.

Бу ыытыллыбыт биотэхиньиичэскэй тэрээһиннэр Уһук Хоту дойду усулуобуйатыгар булт баайын харыстааһыҥҥа уонна үөскэтиигэ улахан оруоллаахтараа билиннэ.