Хаарыан артыыс, хаарыан талаан…

Киһи кыайан итэҕэйбэт… Алта сыл анараа өттүгэр ахсынньы 23 күнүгэр Cаха сирин биир саамай чаҕылхай эдэр артыыһа Галина Тихонова олохтон туораабыта.

Кини бэс ыйын 21 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас Табаҕатыгар күн сирин көрбүтэ. 2010 сыллааха АГИИК актерскай отделениятын бүтэрбитэ. Ол кэнниттэн Олоҥхо тыйаатырыгар артыыһынан үлэлээбитэ.

Көрөөччүлэргэ муҥура суох тапталы, истиҥ билиниини уобарастарыгар арыйара. Галина Тихонова киинэлэрин киһи сөҕө-махтайа хаста да көрүөн баҕарар. Кини оруолугар, тыйаатырга, дьоҥҥо, табаарыстарыгар сыһыана — эдэр артыыстарга үтүө холобур буолара саарбаҕа суох.

Кэнники кэмҥэ Галина Тихонова Арассыйа уонна аан дойду киинэ бырайыактарыгар үлэлэспитэ. Мин туоһулаан «Белый ягель» диэн Владимир Тумаев режиссер, онтон Владимир Меньшов продюсердаабыт киинэтин туһунан кэпсиэхпин баҕарабын. Бу киинэ улахан экрааҥҥа 2014 сыллаахха тахсыбыта, хотугу ненец омуктар тустарынан. Ненецтар (урукку аата — самоедтар) — Кольскай муора кытылыттан таймаҕа диэри хотугу Муустаах акыйаан кытылыгар олорор норуот буолаллар.

Улуу артыыс уонна оскардаах режиссер Владимир Меньшов (1939 — 2021 сс.) өссө ситиһиилээх кинопродюсер этэ диэн аҕыйах киһи билэр. Ненец омук суруйааччыта Анна Неркаги айымньытыгар олоҕуран суруллубут сценарийы Владимир Валентинович ааҕан баран интэриэһиргээн, Владимир Тумаевы режиссер быһыытынан экранизациялыырга ыҥырбыта.
Тумаев сөбүлэһэн, актердары сүүмэрдээһин саҕаланар. Ол курдук ненец тылын билэр профессиональнай киноактердар (чуолаан онно киинэ улахан өттө саҥараллар), сымнаҕастык эттэххэ, тиийбэт курдук кыһалҕа үөскээбитэ. Ол иһин сүрүн оруолларга Калмыкияттан артыыс Евгений Сангаджиев (Алеша), Бурятияттан артыыс Долин Тангатов (Алеша ийэтэ), Алтайтан артыыс Николай Шумаров (кэлин кини Тунгус ойуунун саҥа экранизациялааһыҥҥа оонньуур), ону тэҥэ биһиги Сахабыт сирин артыыстара: Галина Тихонова (Савене – Алеша кэргэнэ), Ирина Михайлова (Анико), Ефим Степанов, Петр Баснаев дьиҥнээх ненецтар курдук киинэ уһуллуутугар кытыбыттара.

«Белый ягель» киинэ ненец оҕолоро кинилэри интернат-оскуолаҕа илдьиэхтээх вертолеттан куоталларыттан саҕаланар. Төрөппүттэриттэн тэйбит кыра табаһыттар чэпчэки олох көрдүүллэрин көрөбүт. Бу улахан сиргэ үөрэнэ баран, улахан аҥара төрөөбүт дойдуларыгар төннүбэттэр. Аҕыйах ахсааннаах омуктар төрөөбүт дойдуларыгар эргиллибэттэр, үксэ куорат олоҕун талаллар.

Ол да буоллар, Алеша туундаратыгар төннүбүтэ эрээри, куоракка хаалбыт оскуола тапталын Аникону умнубатаҕа. Алеша ийэтэ дьаныһан туран уолун ойох ыларга күөйэр, тоҕо диэтэххэ, хаһаайыстыбаҕа көмө наада. Алеша бултуу сырыттаҕына ийэтэ бэйэтэ кийиити талар уонна Савене диэн кыыһы аҕалан биэрэр. Бу Савенены Галина Тихонова оонньуур. Бастаан сценарий быһыытынан Савене наһаа тутаах оруол буолбатах этэ. Ол эрэн съемка саҕана Галина хайдах курдук чаҕылхайдык оонньуурун Владимир Меньшов уонна Владимир Тумаев тута көрөн тутаах оруол оҥорон сюжет линиятын киниэхэ анаан кыратык уларыппыттар. Бу оруолу Галина наһаа чочуйан ис киирбэхтик оонньуур. Киһи итэҕэйэр, аһынар.
Ол курдук чумҥа Алеша кэлбитин кэннэ ыал буолуу малааһынын оҥороллор. Ыалдьыттар арыгыны уонна чэйи иһэллэр, бары да Алешканы таптал суох да буоллаҕына, син кэм аастаҕына туох эрэ баар буолуо диэн итэҕэтэ сатыыллар. Ол эрэн Алеша отой иннин биэрбэт. «Таптаабат киһигин кытары хайдах олоруохха сөбүй?» – диэн таптыыр кыыһын саныыр.

Сотору улахан оһол буолар: Анико диэн Алеша таптыыр кыыһын ийэтэ барахсан өлөр, ол иһин кыыһа бырастыылаһа кэлэр. Кинини кытта үлэтэ суох ненец Хасава оҕонньор кыыһа уонна уола кэлэллэр. Оҕонньор оҕолор биһиэхэ эргиллиэхтэрэ диэн эрэнэр. Ол эрээри, кинилэр ыстаада олоҕуттан тэйбиттэр: кинилэр табалары мэнээх харчы эрэ курдук көрөллөр эбит, «ненец олоҕун ис хоһооно» курдук көрбөттөр. Ол иһин оҕонньор ыстаадатын барытын өлөрөн кэбиһэр, уонна нууччаларга эт гынан атыылыыр.

Нууччалар ненецтарга арыгы атыыллыыллар. Анико куоратка төннүбүтүн кэннэ Алешка арыгылыыр буолар. Савене (Галина Тихонова) дьиэ кэргэн таптала суох олоҕуттан сылайан ийэтигэр түүннэри айанныыр. Ол айаннаан истэҕинэ бөрөҕө түбэһэр. Хата кэккэлэһэ итирик Алеша баар буолан кыылы өлөрөр. Савене Алеша кинини таптыырын билэр. Ол курдук иккиэн өлбүт кыыл аттыгар кэккэлэһэн сыта хааллаллар. Бу маннык финал көрөөччүнү толкуйга киллэрэр.

Бу киинэ Москубатааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы киинэ бэстибээлигэр «Приз зрительских симпатий» диэн номинацияны ылбыта. Аны туран Галина Тихонова Кытайга «Көмүс бөтүүк уонна сүүс сибэкки» ХХІ бэстибээл бириэмийэтин уус-уран киинэҕэ саамай биһирэнэр омук артыыһа диэн «Белый ягель» киинэҕэ артыыс быһыытынан оонньообутун иһин наҕараада ылбыта.

Биһиги Галяны хаһан да умнуохпут суоҕа. Бу киинэни көрүҥ, сэргээн диэн сүбэлиибин.

Валентина Расторгуева.