Ид Дархан нэдиэлэтэ: Алтынньы 3-9 күннэрэ

Хаһааҥҥытааҕар да элбэх суол оҥоһулунна

Саха сирин этиилэрин өйүүллэр

Алтынньы 3 күнэ. Айсен Ни­ко­лаев Федерация Сэбиэтигэр кэлэр үс сыллааҕы федеральнай бүддьүөт барылын дьүүллэһэр парламент истиитигэр кыттыыны ылла уонна тыл эттэ. Бэйэтин этиитигэр Ил Дархан Саха сиригэр онкологическай диспансер тутуутун 2023 сылга түмүктүүргэ федеральнай киинтэн үбүлээһини көрөргө туруоруста. Сааҥсыйанан уонна мэдиссиинискэй тэрил сыаната ыараабытынан, саҥа эби­йиэги киллэрэргэ эбии 2 млрд солк. ирдэнэр. Федерация Сэбиэтин Бэрэссэдээтэлэ Валентина Матвиенко Ил Дархан этиитин Федерация Сэбиэтэ өйүүрүн биллэрдэ.

Айсен Николаев 2023 сылга Уһук Илин эрэгийиэннэригэр бүддьүөттэн көрүллэр көмө үп кээмэйин 2022 сыл таһымынан хаалларары туруоруста. Быйыл Үп министиэристибэтэ субъектарга үбү тыырыы методикатыгар уларытыылары киллэрэр. Ол түмүгэр Уһук Илин эрэгийиэннэрэ балачча сууманы сүтэриэхтэрин сөбө. Онуоха өрөспүүбүлүкэ баһылыгын этиитин РФ үбүн миниистирэ Антон Силуанов истэн баран сөпсөстө, методика уларыйбытын да үрдүнэн, дотация кээмэйин былырыыҥҥы таһымынан хаалларары өйөөтө.

ДНӨ уонна ЛНӨ

Алтынньы 4 күнэ. Бу күн Федерация Сэбиэтэ Донецкай уонна Луганскай норуодунай өрөспүүбүлүкэлэри, Запорожскай уонна Херсонскай уобаластары Арассыыйа састаабыгар киллэрэр туһунан дуогабардары ратификациялаата.

«Арассыыйа Федерациятыгар түөрт саҥа субъект киириитэ – бэлиэ суолталаах түгэн. Бу тыа хаһаайыстыбата сайдыбыт, бөдөҥ бырамыысыланнастаах, муораҕа тахсар суоллардаах эрэги­йиэннэр мөлүөйүөнүнэн олох­тоохторо Арассыыйаны бэйэлэрин дойдуларынан ааҕынар буол­лулар. Дойдубут нэһилиэнньэтэ 150 мөл. киһиэхэ тиийдэ!» – диэтэ өрөспүүбүлүкэ баһылыга.

Ытык киһибит алгыһынан

Алтынньы 4 күнэ. Айсен Николаев Москваҕа сырыытын кэмигэр өрөспүүбүлүкэ бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаевы кытта көрүстэ. Учууталлар уонна педагогическай уопсастыбаннас сийиэстэрин иннинэ буолан, үөрэх тиһигин сайдыытын тула кэпсэттилэр. Маны сэргэ тыа хаһаайыстыбатын, кыстыкка бэлэмнэнии, сүөһү аһылыгын бэлэмнээһин боппуруостарын ырыттылар. Эрэгийиэн салайааччыта Михаил Ефимовичка Саха сирин олохтоохторун аатыттан кытаанах доруобуйаны баҕарда.

Учууталлар сийиэстэрэ

Алтынньы 5 күнэ. 2023 сылга Саха сирин бастыҥ 36 педагог-настаабынньыгар 100 тыһ. солк. Ил Дархан бириэмийэтин олохтуур туһунан Айсен Николаев Саха сирин учууталларын уонна педагогическай уопсастыбаннаһын XIV сийиэһин пленарнай мунньаҕар иһитиннэрдэ.

Өрөспүүбүлүкэ баһылыга үөрэхтээһин тиһигин биир сүрүн соругунан патриотическай иитии буоларын, «Юнармия» курдук үөрэнээччилэр уопсастыбаннай түмсүүлэрин, байыаннай-патриотическай кулууптар ситимнэрин үлэлэрин салгыы сайыннарар туһунан эттэ. Сыыппара эйгэтигэр иитигэ сыһыаран Ил Дархан оҕолорго, ыччакка саха тэлэ­биидэнньэтэ, олохтоох киинэ хампаанньалара анимацияттан саҕалаан, видеоонньуулары, үөрэтэр ресурсалары, араас көрүҥнээх контены оҥороллоругар сорудахтаата.  Муниципальнай тэриллиилэр баһылыктарыгар туһаайан педагогтары миэстэтигэр олорор ­дьиэнэн хааччыйыыга болҕомтоҕо ылалларыгар эттэ.

Төрөппүт сүбэтэ

Алтынньы 5 күнэ. Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэтээҕи Төрөппүт сүбэтин бастакы мунньаҕын ыытта. Сүбэ чилиэннэрэ оҕону үөрэтии уонна иитии суолталаах боппуруостарын дьүүл­лэстилэр, сүбэ 2022-2023 сылларга үлэтин былаанын бигэргэттилэр, биирдиилээн хайысхаларынан эппиэтинэстээхтэри анаатылар.

Ил Дархан үөрэх тэрилтэлэригэр төрөппүт хонтуруолун са­­йыннарары ыйда. Бу аҥаардас итэҕэһи-быһаҕаһы булууга эрэ буолбакка, икки өттүттэн хардарыта итэҕэйсиилээх сыһыан, тыын суолталаах боппуруостары быһаарыыга төрөппүттэр көмөлөрө наадатын эттэ.

Национальнай бырайыактар

Алтынньы 6 күнэ. Айсен Нико­лаев өрөспүүбүлүкэҕэ национальнай бырайыактарынан уонна судаарыстыбаннай бырагыраамаларынан эбийиэктэри тутууну уонна саҥардыыны сүрүннүүр суһал ыстаап мунньаҕын ыытта. Дьокуускайга 210 миэстэлээх онкологическай киини, Бүлүү куоракка 73 миэстэлээх балыыһа комплексын, Муома улууһун Хонуутугар 104 киһи күннэтэ көрдөрөр поликлиникалаах, 22 куойкалаах балыыһа комплексын, Уус Маайа бөһүөлэгэр 104 киһи көрдөрөр поликлиникалаах, 45 куойкалаах балыыһа комплексын, Уус Алдан Бороҕонугар спортивнай комплекс тутуутун хаамыытын көрдүлэр.

Мунньахха этиллибитинэн, Бороҕоҥҥо тутулла турар спортивнай эбийиэк графиктан хаалан иһэр, ол да үрдүнэн Ил Дархан комплексы төрдүс кыбартаалга ситэрэри сорудахтаата, болдьоҕу көһөрөр туһунан боппуруос туруо суох­таах. Онкологическай киин тутуута 79,7% бэлэм, манна сүүстэн тахса киһи үлэлии сылдьар.

Суол-иис тупсар

Алтынньы 7 күнэ. «Куттала суох хаачыстыбалаах суоллар» национальнай быра­йыак көмөтүнэн «Нам» массыына суолун 7 км учаастага түөрт балаһалаах гына саҥардылынна. Суолу өрөмүөннээһин үлэтэ 2021 сылтан саҕаламмыта. Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ Айсен Николаев: «Федеральнай бүддьүөт өйөбүлүнэн суолу тутааччыларбыт бу учаастагы болдьоҕун биир сыл иннинэ бүтэрдилэр. Саха сиригэр кэнники сылларга  500-түү  км муниципальнай, эрэгийиэннээҕи уонна федеральнай суоллар тутуллаллара  бу аата дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин  көҕүлээбит  национальнай бырайыага көдьүүстээхтик үлэ­лиирин көрдөрөр», — диэтэ.

Алтынньы 7 күнэ. Аллараа Бэс­тээхтэн Чурапчыга диэ­ри «Халыма» федеральнай суол аспаалланан бүттэ. «Өрөспүүбүлүкэбит устуору­йатыгар умнуллубат күн буолла. Аллараа Бэстээхтэн Чурапчыга диэри өр күүтүллүбүт суол бүгүн үлэҕэ киирдэ. Салгыы бу суол 2025 сылга диэри Ытык Күөлгэ тиийиэхтээх. Онтон 2030 сылга диэри Хаандыгаҕа диэри оҥоһуллуоҕа, Алдан өрүһү туоруур улахан муоста тутуллуоҕа. Кэлиҥҥи сылларга биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр хаһааҥҥытааҕар да элбэх суол оҥоһулунна», — диэн Ил Дархан үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ бэлиэтээн эттэ.

Роспотребнадзор 100 сыла

Алтынньы 7 күнэ. П.А. Ойуу­нускай аатынан Саха тыйаатырыгар Арассыыйаҕа судаарыстыбаннай санитарнай-эпидемиологическай сулууспа төрүттэммитэ 100 сылыгар бэлиэ тэрээһин буолла.

«Икки сыл устата күннэтэ эһиги хайдах курдук тэрээһиннээх үлэни ыыппыккытын, улахан эппиэтинэһи сүкпүккүтүн билэбит. Кутталлаах ыарыыттан нэһилиэнньэни көмүскүүргэ, аччыгый биисинэһи, экэниэмикэни, олоҕу хааччыйыыны өйөөһүҥҥэ сөптөөх быһаарыылар ылыллалларыгар Роспотребнадзор управлениета бигэ тирэх буолла», – диэтэ Айсен Николаев эҕэрдэтигэр.

Хомуур

Алтынньы 8 күнэ.  Айсен Ни­ко­лаев байыаннай сулууспа­лаахтар уонна РФ Сэбилэниилээх Күүстэрин кэккэтигэр сулууспалыы сылдьар гражданнар дьиэ кэргэттэрин өйүүр дьаһаллар тустарынан мунньаҕы ыытта. Кини этэринэн, өрөспүүбүлүкэҕэ байыаннай ытык иэстэрин толоро сылдьар дьон дьиэ кэргэттэрэ социальнай өттүнэн көмүскэллээх буолууларыгар суһаллык быһаарыылар ылыллыбыттара. Ол эрээри билигин да кэккэ боппуруос киирэ турар.

Холобур, сэлиэнньэлэргэ дьиэ кэргэттэртэн сулууспалаах туһунан ыспыраапканы ирдии олороллор, уһуйааннарга уонна ос­­куолаҕа итии аһылыгынан хааччыйыыга төлөбүр сууматын тута, ааҕа олороллор. Дьиҥэр, нэһилиэктэн ким сулууспалыы барбытын билэ-көрө олороллор. Бу маннык бюрократическай түгэннэр тахсыа суохтаахтарын Ил Дархан эттэ. Көмөнү оҥоруу болдьоҕо тардыллыа, уһуо суох­таах.

Айсен Николаев Бырабыы­талыстыбаҕа сулууспалыы барбыт дьон дьиэ кэргэттэригэр көмөнү оҥорууга эбии дьаһаллары ыларга сорудахтаата. Холобур, федеральнай миэрэлэри кэтэспэккэ, тыа хаһаайыстыбатыгар дьарыктана сылдьан мобилизацияҕа барбыттарга көмө оҥоһулларын ирдээтэ.

Алтынньы 9 күнэ. Ил Дархан Саха сирэ бүттүүн мобилизацияҕа барбыт биир дойдулаахтарбытыгар өйөбүл буоларын бэ­­лиэтиир. Өрөспүүбүлүкэттэн сүрүннүүр киин нөҥүө ыҥырыллыбыт байыаннай сулууспалаахтар эбии экипировканы, сулууспаҕа наадалаах  малы-салы ылаллар. Ону атыылаһарга үп 80% өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн киирэр. Сорох чааһа түмсүүлэр, тэрилтэлэр уонна дьон ыыппыт харчыларынан ылыллар.

Айсен Николаев ордук чуолаан Далбар хотуттарга быстах хомуурга ыҥырыллыбыт дойдулаахтарын өйөөн, ис сүрэхтэриттэн кыһаллалларын иһин махтанна. «Өрөспүүбүлүкэбит сэ­­лиэнньэлэриттэн, куораттарыттан уран тарбахтаахтар ис сүрэхтэриттэн, дууһаларыттан кыһанан туран утуйар спальниктары, бэргэһэлэри, былааттары, эмкэ-томко аналлаах суумкалары тигэллэр. Кинилэр дойдулаахтарбыт бойобуой санааларыгар ха­­йаан да тирэх буоларыгар эрэнэллэр. Эһиги мындыр өйгүт, эрэлгит, итэҕэлгит уонна кыһамньыгыт кинилэргэ бигэ тирэх буоларынан эһиэхэ сүгүрүйэбин», — диэн Ил Дархан бэлиэтиир.

Афанасий Ноев,

Ил Дархан пресс-сэкирэтээрэ.