Хайа инженерэ, учуонай, учуутал

Егор Николаевич муус устар 22 күнүгэр Горнай улууhун Кэптинигэр Маалтааны нэhилиэгэр күн сирин көрбүтэ. Аҕата байанайдаах булчут буолан, сэрии сылларыгар дьон бөҕөнү хоргуйууттан быыһаабыта. Кинини, бултаатын диэннэр, сэриигэ ыыппатахтар. Онон дьон-сэргэ махтанар, ытыктыыр киhитэ этэ. Оттон ийэтэ күнү-күннүктээн холкуоска үлэлээбитэ.

Егор Николаевич Чемезов – бэрэпиэссэр, тиэхиньиичэскэй билим дуоктара, Арассыыйа хайа билимин академиятын академига, Аан дойдутааҕы экология уонна куттал суох буолуутун, Информатизация академия­ларын дьиҥнээх чилиэ­нэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх горняга, Саха Өрөспүүбүлүкэтин наукаҕа уонна тиэхиньикэҕэ судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата.

Yөрэх кэмнэрэ

Егор Кэптиҥҥэ 7 кылаа­hы кырааматалаах бүтэрэн, Бэрдьигэстээххэ тиийэн, орто үөрэҕи онно ылбыта. Оскуола кэнниттэн Саха судаарыс­тыбаннай университетыгар хайа инженерин бэлэмниир үөрэххэ киирбитэ.  Оччотооҕу тыа сирин ыала хантан харчылаах-үптээх буолуой? Ол иhин Егор бэйэтэ бэйэтин хааччынарга быhаарыммыта. 8-с кылаастан ыла ол-бу кыра үлэни үлэлиир буолбута.

Устудьуоннуу сылдьан Алдан, Эhэ Хайа рудниктарыгар быраактыкаланара уонна онно хаалан үлэлиирэ. Кэнники дьонугар харчынан көмөлөһөр буолбута. Университекка ситиһиилээхтик үөрэнэн, эк­­сээмэннэрин туйгуннук туттаран үрдүк истипиэндьийэни ылара.

Хайа инженерэ

Университеты бүтэрэн баран, 1963-1970 сс. таас чохтоох Хаҥаласка, үлэтин оробуо­чайтан саҕалаабыта. Онтон хайа маастарынан, начаалынньыгынан, кылаабынай инженер солбуйааччытынан үлэлээбитэ. Үчүгэй исписэ­лиис буолууһу диэн, «Якутуголь» тириэс­кэ отдел начаалынньыгынан анаабыттара. Ол кэнниттэн Дьабарыкы Хайа шахтатыгар начаалынньыгы солбуйааччынан анаммыта.

Егор хайа  тэрилтэлэригэр ис сүрэҕиттэн үтүө суобастаах­тык, уонча сыл ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Ол иhин дьон кинини ытыктыыллара. Шахта дириэктэринэн аныыр былаан­наахтар этэ. Ол эрээри, төһө даҕаны хайа үлэтин сөбүлээтэр, дьиэ кэргэнин быһаарыныытын ылынан, Дьокуускайга көһөргө күһэллибитэ.

Билим

Егор Николаевич билимҥэ үлэтин 1970 сыллаахтан Хотугу сир физика-тиэхиньиичэс­кэй проблемаларын үөрэтэр институттан саҕалаабыта. Хоту дойдуга шахтердар үлэлэрэ чэпчии­рин, усулуобуйалара тупсарын туһугар, быылы, салгыны ыраастыырга, ыарыыны, өлүүнү-сүтүүнү кыччатарга элбэх үлэни тэрийэн ыыппыта.  Кини ССРС-ка чох хостуур улахан эрэгийиэннэргэ – Донбасска, Кузбасска сылдьан, дойду чулуу испи­сэлиистэрин кытары алтыhан, биллэр-көстөр бөдөҥ учуонай буола үүммүтэ.

1974 сыллаахха хандьыдаат, 1998 сыллаахха дуоктар дэссэр­тээссийэлэрин ситиhиилээхтик көмүскээбитэ. 2000 сыллаах­ха РФ хайа билимин академигын аатын ылбыта. Научнай үлэтигэр улахан ситиhиилэрин бэ­­лиэтээн 1983 с. Сэбиэскэй Сойуус бырамыысыланнаhа уонна Билим сэбиэтэ аныыр А.А. Ско­чинскай аатынан бириэ­мийэ лауреата буолбута. Егор Чемезов 320 научнай үлэлээх. Кини салайар үлэҕэ уhун кэмҥэ ситиhиилээхтик үлэлээбитэ. Лабаратыарыйа сэбиэдиссэ­йинэн, Хотугу сир хайа дьыалатын үөрэтэр институтун дириэк­тэрин наукаҕа солбуйааччынан үлэлээбитэ.

Миниистир

1992-1994 сс. Егор Нико­лаевич Саха Өрөспүүбүлүкэтин экологияҕа уонна айылҕа баа­йын туhаныыга бастакы ми­­ниистиринэн ситиhиилээхтик үлэлээбитэ.

Саҥа тэриллибит министиэ­ристибэ докумуоннарын оҥорорго, материальнай-тиэхиньиичэскэй баазатын тэрийэргэ улахан үлэ түргэнник уонна хаачыстыбалаахтык барбыта. Айылҕаны харыстыыр тэрил­тэлэри барыларын бииргэ холбоон, үлэлэрин улаханнык тупсарбыта.

Экологическай билими туhаныыга, саҥа харыстанар сирдэри тэрийиигэ ситимнээх, ситиhиилээх үлэ ыытыллыбыта.

1994-1997 сс. Егор Нико­лаевиhы бырамыысылан­нас миниистирин бастакы солбу­йааччынан анаабыттара. Бэйэтин идэтинэн, туоннанан чох хостуур хайысханы салайбыта. Ордук кыра разрезтар үлэлэригэр болҕомтотун уурбута, кинилэр инники сайдыыларыгар анаммыт научнай отчуоту оҥорбута. Саха сиригэр чоҕу хостуур тэрилтэлэр сайдар суолларыгар анаммыт кэнсиэпсийэни бэлэмнээбитэ. Бу үлэтин астыммакка, Егор Николаевич бэйэтэ көрдөһөн, үөрэммит университетыгар көспүтэ.

Университет

1997 с. Е.Н. Чемезов хайа факультетын бэрэпиэссэринэн үлэтин саҕалаабыта. Онтон саҥа хаапыдыра аһан үс саамай тыын суолталаах исписээ­линэстэри аспыта: «Защита в чрезвычайных ситуациях», «Безопасность технологических процессов и производств», «Пожарная безопасность». Ол кэнниттэн магистратураны, аспирантураны тэрийбитэ. 1000-тан тахса исписэлиистэри бэлэмнээтэ. Устудьуоннарга элбэх  мэтэдиичэскэй, үөрэтэр босуобуйалары бэлэмнээтэ. Онтон иккитэ Арассыыйа таhымнаах – Москватааҕы уонна Санкт-Петербурдааҕы  университеттарга  тиийэ туhаналлар.

Онон Егор Николаевич биhиги университеппытыгар техносфераҕа куттал суох буолуутугар саҥа хайысханы аhан, исписэлиистэри бэлэмнээн, өрөспүүбүлүкэҕэ улахан суолу арыйда.

Элбэх сыл устата ситиhии­лээхтик үлэлээбитин бэлиэ­тээн, 2009 с. киниэхэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин билимин уонна техникатын эйгэтигэр судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреатын аатын иҥэрбиттэрэ улахан ситиhиинэн буолар.

Уопсастыбаннай үлэ

Өрөспүүбүлүкэ хаhыаттарыгар, араадьыйанан, тэлэбии­дэнньэнэн Егор Николаевич мэлдьи сүбэ-ама биэрэр. Араас түгэннэргэ, дьүүллэһии­гэ кыттааччы. Саха сирин Уопсастыбаннай палаататыгар чилиэн буолан, Дьокуускай куорат сэбиэтигэр дьокутааттаан олорон айылҕа харыстабылын уонна да атын боппуруостары быhаарсыбыта.

Арассыыйа хайа академиятын Саха сиринэҕи салаатын тэрийэн үлэлэппитэ. Аан дойдутааҕы айылҕаны харыстыыр академия филиалын салайбыта.

Саха сиригэр исписэлиистэри үлэҕэ куттал суох буолуутугар үөрэтэр киин дириэктэринэн үлэлээбитэ. Сэбиэскэй кэмҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ уопсас­тыбаннай лиэктэринэн үлэлээбитэ.

Дьиэ кэргэнэ

Кэргэннээх, икки кыыс­таах, биэс сиэннээх, икки хос сиэннээх. Кэргэнэ, Светлана Семеновна, геолого-минералогическай билим хандьыдаата, университекка Химическэй салааҕа үлэлээбитэ, бэрэпиэссэр.

Кыргыттара аҕаларын суолун батан, эмиэ үлэҕэ куттал суох буолуутун хааччы­йар эйгэҕэ үлэлииллэр. Улахан кыыhа, Светлана Егоровна, хайа бырамыысыланнаhыгар куттал суох буолуутун эйгэтин салайар, кыра кыыс, Татьяна Егоровна, Үлэ харыстабылыгар эбии үөрэхтээһин үөрэтэр-мэтэдиичэскэй киинин дириэктэрин солбуйааччы. Улахан сиэнэ, Егор Викторович, Дьокуускай куорат  дьаһалтатын отделын салайааччыта.

Бу күннэргэ Егор Нико­лаевич 85 сааhын туолла. Ытыктыыр киһибитин истиҥник эҕэрдэлиибит, дьолу-соргуну, чэгиэн-чэбдик доруобу­йаны, уhун дьоллоох олоҕу баҕарабыт!

 С. Захарова, РФ үөрэҕин бочуоттаах үлэhитэ,

СӨ үөрэҕириитин туйгуна, геолого-минералогическай наука хандьыдаата.