Хаартыска: 2ГИС
Бүлүүлүүр федеральнай суол Ньурба уонна Сунтаар икки ардыгар суолга «Toyota Hiace» микроавтобус суоппара Сэмэн хаһыс да чааһын массыынатын анныгар сытар. Генератор подшибнига ыһыллан, массыынатын уота сүппүт. Солуон иһигэр Дьокуускайга эмтэнэ баран иһэр кырдьаҕас эмээхсин уонна икки устудьуон олороллор. Сибээс суох. Ааһар массыыналары кэтэһэллэригэр тиийдилэр…
Сэмэн төбөтүгэр биир эрэ санаа эргийэр: «Бу подшибнигы хантан булабын? Ньурбаҕа баар үһү дуо? Суох буоллаҕына, Дьокуускайтан хайдах сакаастыыбын? Таксыынан дуу, буостанан дуу? Хас күн манна турарбыт буолуой?». Бу кыра, ытыска батар тимир — билигин киниэхэ да, пассажирдарыгар да дьылҕаны быһаарар кэриҥнээх.
Маннык түгэн Саха сирин хас биирдии суоппарын таарыйбыта буолуо. Тыйыс килиимэттээх Саха сиригэр кыра саппаас чаас көннөрү табаар буолбатах. Бу — олох хаачыстыбатын, үлэ кыаҕын, сороҕор олох-дьаһах куттала суох буолуутун көрдөрүүтэ. Оччотугар саппаас чаас хайдах тыһыынчанан биэрэстэни уҥуордаан, суоппарга тиийэрий? Интэриниэттэн сакаастаан эбэтэр маҕаһыынтан атыылаһыыга хайата ордугуй, туох куттал баарый? Бүгүн саппаас чаас логистикатын туһунан суруйарга сананным. Улуустар олохтоохторун, суоппардарын, урбаанньыттарын санааларыгар олоҕуран, бу атыы-эргиэн хайдах үлэлиирин уонна туохха олоҕурарын ырытыахпыт.
Ханнык баҕарар тимир көлө саппаас чааһын Саха сиригэр айана Дьокуускайтан саҕаланар. Киин куорат — бүтүн өрөспүүбүлүкэни хааччыйар сүрүн эргиэн-логистика киинэ. Манна дойдубут араас муннуктарыттан — Владивостоктан, Новосибирскайтан, Благовещенскайтан — саппаас чаастар түмүллэн тарҕаналлар.
Дьокуускайга баар бөдөҥ ыскылаат менеджерэ Анатолий Васильев кэпсиир: «Биһиги үлэбит хас да хайысхалаах. Бастакытынан, Дьокуускай куорат маҕаһыыннарын уонна автосервистарын хааччыйыы. Иккиһинэн, улуустарга ыытыы. Биһиэхэ хас биирдии улуустан урбаанньыттар бааллар, ким кууһунан сакаастыыр, ким биирдиилээн сакааһынан ылар. Биһиги табаарбыт сыанатыгар кэлбит айанын ороскуота киирэр. Тимир суол тарыыба, Аллараа Бэстээхтэн поруомунан туоратыы… Ол барыта сыанаҕа эбиллэр. Холобур, Новосибирскайга 1000 солк. саппаас чаас биһиэхэ 1500–1600 буолар. Ити өссө биһиги барыспытын киллэрбэккэ туран».
Киин куоракка тимир көлө саппаас чааһын булар быдан судургу. Тустаах маҕаһыыннар, разбордар, автосервистар элбэхтэр. Сыананы тэҥнээн көрөн, талан, төһө баҕарар, аатыылаһыахха сөп. Ол эрээри, Дьокуускайтан ырааттыҥ да, хартыына тосту уларыйар.
Улуус олохтооҕо тимир көлөтүгэр саппаас чааһы хантан булара буолуой? Бастакынан, саамай түргэн уонна тарҕаммыт ньыманан Дьокуускайга баар билэр дьонуҥ, аймахтарыҥ көмөлөрө буолар.
Мэҥэ Хаҥалас улууһун Майа сэлиэнньэтин олохтооҕо, пиэрмэр Гаврил Петров: «Кыһын от тиэйэ сырыттахпына, «раздаткам» алдьанан хаалла. Майаҕа көрдөөтүм, мэлигир. Дьокуускайга уолбар эрийдим. Уолум «Колми» аттыгар баар разбортан булан, таксыыга биэрэн ыытта. Икки чааһынан саппаас чааһым кэллэ. Таксыыга 1000 солк. биэрдим. Маҕаһыынтан сакаастаабытым буоллар, хас да хонук кэтэһиэ эбиппин. Биһиэхэ, тыа сиригэр, таксыы суоппардара абырыыллар».
«Норуот логистиката» диэн ааттыахха сөптөөх эргинии бүтүн Саха сирин улуустарын хабар. Киин улуустарга (Хаҥалас, Мэҥэ Хаҥалас, Нам, Горнай, Чурапчы, Таатта, Уус Алдан) күн аайы сылдьар таксыылар сүрүн тиэрдээччинэн буолаллар. Сыаната ырааҕыттан тутулуктаах, 500–2000 солк. иһинэн. Маны таһынан Дьокуускайга киирэр-тахсар киһинэн туттаран ыытыы саамай итэҕэллээх ньыма диэххэ сөп. Аны туран, соцситимнэргэ «Суоппардар», «Улуус таксыылара» диэн бөлөхтөргө «Дьокуускайтан саппаас чаас наада, ким аҕалар?» диэн биллэрии күн аайы тахсар. Биллэн турар, маннык эргинии хас да өрүттээх. Билбэт таксыыҥ суоппарыгар харчыгын ыытан биэрэр кутталлаах. Албыннатыы түбэлтэтэ баар буолар. Таксыы суоппара таһаҕаһы сүтэрдэҕинэ, алдьаттаҕына, ким да эппиэттээбэт. Ону кытта улахан кээмэйдээх, ыарахан ыйааһыннаах табаары ыларга бу ньыманы туһаммаккын. Түргэн наадаҕа, кыра саппаас чаастарга эрэ табыгастаах. Оттон улахан өрөмүөҥҥэ, эрдэттэн былаанныырга атын суоллары көрдүүргэ күһэллэҕин.
Хас биирдии улуус киинигэр саппаас чаас маҕаһыына хайаатар да баар. Олохтоохторго саамай чугас, тутан-хабан көрөн атыылаһар кыаҕы биэрэр. Арай, сыаната үрдүк. Амма олохтооҕо, эдэр суоппар Айсен Егоров соцситимнэргэ суруйар: «Массыынам амортизатора алдьаммыт. Дьокуускайга биир устууката 4500 солк. турар. Биһиги маҕаһыыммытыгар киирэн ыйыппытым, 6500 солк. диэтилэр. Хайдах итинник буолуон сөбүй? Икки төгүл кэриҥэ ыарахан. Атыыһыттарбыт аһара байа сатыыллар быһыылаах».
Ити курдук, үгүс дьон урбаанньыттар аһара барыстанан байа-тайа сатыыллар дии саныыллар. Онуоха хоруйа быдан атын. Ол туһунан Бүлүү куоракка саппаас чаастары атыылыыр маҕаһыыннаах Петр Николаев санаатын билсиҥ.
Кэнники сылларга Ozon, Exist, Emex курдук интэриниэт-маҕаһыыннар улуустарга тиийэ үлэлиир буоллулар. Кинилэр биир сүрүн уратылара — сыаната быдан чэпчэки. Уус Ньара олохтооҕо Виталий: «Мин «Subaru» тимир көлөбөр ступичнай подшибник наада этэ. Дьокуускайга 5000 солк., оттон олохтоох маҕаһыыҥҥа суох. «Emex»-тэн 2800 солк. сакаастаатым, буостанан тиэрдиитэ 500 солк. курдук буолла. Үс нэдиэлэнэн кэллэ. Кэтэһэр кыахтаах буоллахха, олус барыстаах эбит. Мин билигин наадыйарбын эрдэттэн, сайынын сакаастаан хаһаанабын».
Соторутааҕыта Wildberries хампаанньа Эргэ Табаҕаҕа ыскылаат тутары былаанныырын туһунан сонун тилийэ тарҕаммыта өссө биир кыаҕы арыйар. Wildberries бастаан Саха сиригэр үлэтин саҕалаабытыгар, дьон сэрэнэн, сүрүннээн таҥас-сап, кыра мал сакаастыыра. Оттон билигин сыыйа саппаас чаас баар буолбут. Бу суоппардарга саҥа ааны арыйар. Холобур, маркетплейс нөҥүө биир нэдиэлэ иһигэр 20–40% чэпчэки сыаналаах араас мааркалаах тырааныспар саппаас чааһын сакаастыахха сөп эбит.
Чахчы интэриниэт нөҥүө сакаастыыр барыһа элбэх, ол иһигэр сыаната намыһах. Ханнык баҕарар тимир көлөҕө, ханнык баҕарар оҥорооччуттан утарынан атыылаһыахха сөп. Оригинал, аналог — барыта баар. Оттон мэтээл иккис өрүтэ — Саха сиригэр айаннаан кэлэрэ, ортотунан, 2–4 нэдиэлэ. Хотугу улуустарга ыйтан ордук буолуон сөп. Тиэхиньикэ алдьанан, тохтоон турдаҕына, маннык ньыма барсыбат. Ити курдук, интэриниэт күүһүнэн сакаастаан, эрдэттэн былааннаан, кэтэһэр кыахтаах, саппаас чаас нүөмэрин чуолкай билэр киһиэхэ барыстаах. Оттон ыксалга туһата суоҕун кэриэтэ.
Ити ньымалартан хайатын да тал, Саха сирин олохтооҕо саппаас чаас сыанатын эрэ буолбакка, тиэйэн аҕалыллыбыт айан суолун ороскуотун — логистикатын эмиэ уйунарыгар тиийэр. Ити сотору уларыйыа. Тимир көлө араас саппаас чааһын айана биэрэстэнэн буолбакка, мегабайтынан кээмэйдэнэр кэмэ атын ньыманы сайыннарыа турдаҕа. Маны кэлин ырытан суруйуохпут.
Петр Николаев, Бүлүү куоракка саппаас чаастары атыылыыр маҕаһыыннаах:
— Үгүс дьон биһигини «спекуляннар» дии саныыллар. Кинилэр саппаас чаас айанын ороскуотун билбэттэр. Мин табаарбын Дьокуускайтан аҕалабын. «Газель» массыынанан бэйэм Дьокуускайга тиийэн, ыскылааттары кэрийэбин. Онно 2–3 хонобун. Гостиница, аһылык — барыта ороскуот. Табаарбын 300–400 тыһ. солк. ылабын. Ону тиэйэн баран, 600 км сири айаннаан тиийэбин. Бүлүүлүүр суол хайдаҕын бары билэҕит. Хас эриэйсэ кэннэ массыынам туга эрэ алдьанар — рессора, амортизатор, көлүөһэ… Ол барыта сыанаҕа эбиллэр. Онтон кэлэн, маҕаһыын арыандатын, уотун, түһээнин, атыыһыт хамнаһын төлүүбүн. Түмүгэр Дьокуускайдааҕы сыанаттан икки төгүл үрдүүр. Чэпчэкитик атыылаатахпына, барыһым суох.
Хотугу сахалар бу кэмҥэ бултууллар, ол иһин бу ыйы ох ыйа дииллэр. Олоҥхоттон сэтинньигэ уруу…
Алтынньы 30 күнүгэр В.И. Малышкин аатынан куорат 23 №-дээх оскуолатыгар муусука учууталларын “Музыкальнай палитра” II…
Саха сиригэр көҕүлээһини өйөөн, аборт оҥорорго лицензиятын төннөрбүт бастакы чааһынай килииньикэнэн «Яннамед» буолла. Бу быһаарыыны…
Сэтинньи 4 күнүгэр Арассыыйаҕа Норуот сомоҕолоһуутун күнүн бэлиэтииллэр. Бу – норуот сомоҕолоһуутун, хардарыта көмөлөһүүтүн уонна…
Өрөспүүбүлүкэ киинигэр сэтинньи 8-9 күннэригэр күрэхтэһэр пилота суох көтөр аппарааттарга Саха сирин Куубага ыытыллара былааннанар.…
Норуот сомоҕолоһуутун күнүнэн, Саха сирин национальнай аһын-үөлүн «сүрэҕэр» – «Тыгын Дархан» эрэстэрээҥҥэ дойду нэһилиэстибэтигэр анаммыт…