Халадаай туһунан өссө биирдэ

Төрүт таҥаспытын таҥнар буолбуппут сылтан сыл аайы элбээн иһэрэ кэрэхсэбиллээх, кэрэ көстүү, омук быһыытынан уратыбытын көрдөрөр бэлиэбит, киэн туттуубут буолар.

Отучча сыллааҕыта халадаай былааччыйаны сөргүтэн тиктэн кэтэн саҕалаабыт буоллахпытына, сотору кэһиэччиги эмиэ эбэн биэрбиппит. Сотору бастыҥа, илин-кэлин кэбиһэр, бөҕөх эмиэ кэтиллэр буолан барбыта, араас матырыйаалтан оҥорор уустар, иистэнньэҥнэр элбээбиттэрэ. Мельхиор, үрүҥ көмүс, оҕуруо арааһыттан оҥоһуллубут киэргэллэри дэлэйдик кэтэн барбыппыт. Оттон былыргы хаартыскаларга көрдөххө, илин-кэлин кэбиһэри мааны сон таһынан кэтэллэрэ биллэр. Чэ, ол буоллун даҕаны. Халадаай туһунан кэпсиэхпин, санаа үллэстиэхпин баҕарабын.

2022 сыл ыам ыйын 19 күнүгэр “Саха сирэ” хаһыат 19 №-гэр “Саха дьахтарын халадаайа байбаралаах этэ дуо?” диэн суруйуум бэчээттэммитэ. Ону таһынан ханна сылдьарым тухары (сэминээрдэргэ, маастар-кылаас кэмигэр) быыс булан кэпсии сатыыбын, халадаайбытын сөпкө тиктэн, тиктэрэн кэтиэҕиҥ диэн. Сэбиэскэй кэмҥэ өбүгэ таҥаһа кэтиллибэт буолан умнууга хаалбыта, онтон арааһа, 1980-с сылларга саха үҥкүүтэ сайдар-тупсар кэмэ кэлэн, бэркэ тэлээрийэрин туһугар халадаайы тупсардахтара буолан байбаралаан тигэллэр. Аны ыһыахтар былыргылыы ыытыллаллара сөргүтүллэн барбытыгар (национальнай кэнсиэпсийэ киирбит кэмигэр) оскуола оҕотуттан саҕалаан далбар хотуттар кытта байбаралаах халадаайы хото кэтэн барбыттара. Өссө байбаратын үмүрү тардан түннүк сабыытын курдук дэлэйдик иҥэрэ тиктэрэллэр, тигэллэр (рюшь). Инньэ гынан, өбүгэ үгэһиттэн олох чиэски быһыылаах-таһаалаах былааччыйалаах саха кырачаан, эдэркээн  кыргыттара, дьахталлара хаамсаллар. Уруккуну, үгэһи умнуу – кэһиигэ тиэртэҕэ ити. Буруй буолбата буолуо эрээри, умнуллубуту үтүктээйи быһыытынан тиктии, тиктэрии салҕанан бара турар. Саха тылын улахан, быһаарыылаах тылдьытыгар көрөбүт: “Халадаай. Саха дьахтарын таҥаһа: түөһүттэн ыла туспа быһыллан, кэҥээн түһэр гына тигиллибит былаачыйа. Род широкого женского национального платья на пелеринке, с рукавами на кокетке, халадай. Көрөрбүт курдук байбаралаах диэбэтэхтэр.

Эттэхпинэ, сэрэнэн кэпсэттэхпинэ – дьахталлар барахсаттар этэллэр: “Оо, оттон тиктэрэн кэтэ сылдьабыт дии, хайдах гыныахпытый?” – дииллэр. Онуоха сүбэлиибин: байбараны көтүрү тардан баран, иҥэриитин халадаай киэҥин саҕа кыччатан салгыы тигиҥ, уонна холбообут сииккитин саба куруһуба тигэн кэбиһиҥ. Оччоҕо чахчы 19-с үйэҕэ кэтиллибит халадаай буолар. Өссө ол куруһуба тикпит сииккитигэр диэри халадаай аллараа эҥээригэр ис өттүнэн хулуопак таҥаһынан биэтэс тигэн биэрэҕит. Түмэллэргэ былыргы дьахталлар халадаайдарын көрдөххүтүнэ оннук. Оччотугар халадаай атахха эриллэ сылдьыбат, ыраах тэбэ сылдьар, көрөргө олус бэрт көстүүлээх буолар. Эбэтэр ис ырбаахыларын байбаралыыр буолаллар эбит, эмиэ атахха эриллэ сылдьыбатын, халадаай кэрэтик көстөрүн туһуттан.

Ыһыахтар чугаһаатылар, халадаай кэтиллэр кэмэ сүрүннээн сайын… Сүбэни ылынан өбүгэ таҥныбыт мааны таҥаһын сөпкө тиктэн, тиктэрэн, үгэс буолбут, омук быһыытынан уратыбытын көрдөрөр халадаайбытын сайгыччы кэтиэҕиҥ!

Наталья МОРДОВСКАЯ, төрүт култуура учуутала.