Хамандыыр «Торг»: «Итэҕэллээх киһи санаата бөҕөх»

Бу күннэргэ Саха сириттэн байыаннай дьайыыга байыаннай сулууспалаахтар бөлөхтөрө көттө. Кинилэр ортолоругар түөртэ бааһырыыны ылбыт  «Торг» позывнойдаах, байыаннай дьайыы бэтэрээнэ,  «Эр санаа» икки уордьанын кавалера Павел Торговкин эмиэ баар. Инники кирбиигэ Павел Торговкин отделение хамандыырынан, взвод хамандыырынан, ол кэннэ рота хамандыырын солбуйааччынан буолбута. Кини бүгүн саха уолаттарын дьоруойдуу быһыыларын, бойобуой сырыыларын, итэҕэл, туһунан кэпсиир.

Олох кэрчиктэрэ

– Мин ойор-тэбэр оҕо сааһым Чурапчы улууһун Болтоҥотугар эбээлээх эһээбэр ааспыта. Аҕам Николай Егорович Өлүөхүмэттэн төрүттээх, анестезиолог быраас, ийэм Татьяна Павловна Чурапчы Болтоҥотуттан төрүттээх, эмиэ быраас. Мин төрүүрбэр дьонум устудьуон буоланнар, биир ыйдаахпыттан Болтоҥоҕо эбээ­лээх эһээбэр иитиллибитим. Эбээм сарсыарда аайы тугу түһээтиҥ диэн ыйытара уонна кэпсээтэхпинэ тойонноон биэрэрэ. Уопсайынан, олохпор интэриэһинэй түгэн элбэх. Кэргэннээхпин, үс оҕолоохпун, уолаттарым иккиэн мин төрөөбүт күммэр, алтынньы 9 күнүгэр төрөөбүттэрэ, онон дьиэ кэргэммитигэр үс киһи биир күн төрөөбүт күннүүр. Өр сылларга ИДьМ салаатыгар үлэлээбитим, онтон 2017 сыллаах­ха биэнсийэҕэ тахсыбытым. Милицияҕа үлэлиир эрдэхпинэ, Чечняҕа, Дагестаҥҥа хаста даҕаны командировкалана сылдьыбытым.

Байыаннай дьайыы

– Байыаннай дьайыы саҕаламмытыгар, 2022 сыллаахха бастакынан тылланан бэйэм баҕабынан «Барс-2» этэрээти кытта барбытым. Саха сириттэн бастакы хамандыырынан буолбутум уонна «Эр санаа» уордьанын аан бастакынан миэхэ биэрбиттэрэ. Балаҕан ыйын 11 күнүгэр Харьков аннынан кимэн киирии саҕаламмыта, кырыктаах кыргыһыы буолбута, онно биһиги чугуруйбуппут. Ол кэннэ, туспа биригээдэнэн киллэрбиттэрэ. Онно Двуречье диэн сэлиэнньэни ылыахтааххыт диэн сорудах кэлбитэ. Второй Лиман диэн сири ылбыппыт, оттон Двуречьены ситэ ылбатахпыт. Ол кэннэ муостаны суох гыныҥ диэн бири­кээс кэлбитэ. Ол муос­таҕа тиийээт утары өстөөхтөрү көрсүбүппүт. Күүстээх утарыта турсуу саҕаламмыта, хата кыраныыссаттан чугас буолан, артиллерия ыҥыран, корректировка­лаан, өстөөхтөрү уонна муостаны тоҕута ыппыта. Биһиги биригээдэбит онно хорсуннук киирсэн миэхэ «Эр санаа» уордьанын, оттон «Барс-2» сылдьыбыт уолаттарбар барыларыгар «Хорсунун иһин» мэтээл биэрбиттэрэ. Бу уоппускабар кэлиэм иннинэ 1 сыл «Барс-7» штурмовой этэрээккэ рота хамандыырынан сылдьыбытым. Билигин «Кубань» спецназ этэрээтин взводун хамандыырынан бардым. Бу сырыыбар Орехово уонна Работино сэлиэн­ньэлэр туһаайыыларынан барабын.

Дойду туһугар

– Эр дьон буолан баран, дойдубутун көмүскүөхпүтүн наада. Бу үс сылга түөртэ бааһырдым. Биллэн турар, дьонум долгуйаллар, айманаллар. Биһиги харчы туһа диэн буолбакка, патриотическай өйүнэн-санаанан салайтаран, дойдубут иннигэр ытык иэспитин төлүүбүт. Сахалар итинник ураты тыыҥҥа иитиллибит эбиппит. Элбэх дьоруойданныбыт, ити биллэринэн-көстөрүнэн эрэ буоллаҕа. Оттон анараа дьоруой­дуу быһыыны оҥорбут саха элбэх, ол эрээри биллибэккэ-көстүбэккэ хаалаллар. Кистээбэккэ эттэххэ, элбэх киһи суох буолла, дьиҥнээх дьоруой­дар – кинилэр. Хамандыыр быһыытынан, сахам уолаттарынан киэн туттабын, дойдуларын туһугар өлөллөрүн да кэрэйбэт дьиҥнээх патриоттар.

Итэҕэл уонна харысхал

– Мин оҕо эрдэхпиттэн тулалыыр эйгэҕэ ураты күүс баарын итэҕэйэбин. Саха итэҕэлэ диэн олус күүстээх эбит. Оҕо сылдьан чөчүөккэни көрбүттээхпин. Арай, биирдэ ампаарга киирэн кэлбитим, бу турар эбит. Онтон кэлин ийэм, эн кэлэргэр эрдэттэн «звонок» эбэтэр матасыыкыл тыаһыыр диир. Байыаннай дьайыыга тиийэн баран ыараханнык бааһыран, соҕотох ордон тахсыбытым. Онно эмиэ араҥаччылыыр күүс баарын итэҕэйбитим. Ханна да сырыттарбын, баарын биллэрэр. Айылҕалаах дьону кытары көрсө сылдьыбытым, олор кэннигэр эйигин араҥаччылыы, харыстыы сылдьар икки сүдү киһи баар диэбиттэрэ. Эрдэ Күннэй Кардашевская ийэтин кытары кэпсэтэ сылдьыбытым. Онно өлөр-тиллэр икки ардынан сылдьаҕын диэбитэ, этиҥ маһыттан оҥоһуллубут харысхалы биэрбитэ. Оруобуна оннук буолбута, иккиһин нэһии­лэ тыыннаах тахсыбытым.

Биһиги харысхалбыт эмиэ ураты суолталаах. Мин хас даҕаны харысхаллаахпын. Бу, бу төрөөбүт Чурапчым буорун баайа сылдьабын, оттон бу кириэһи бастаан бааһырбыппар госпитальга биэрбиттэрэ, бу төгүрүгү бииргэ төрөөбүт быраатым биэрбитэ, оттон бу болтоҥолорум биэрбиттэрэ уонна бу кэргэним аҕата биэрбит дьөлөҕөстөөх тааһа (көрдөрөн кэпсиир – С.Л.). Итэҕэллээх киһи санаата бөҕөх, инникигэ эрэлэ күүстээх буолар. Киһи итэҕэйиэхтээх, саха итэҕэлэ олус күүстээх. Түүл-бит диэн баар, биһиги, сахалар эрэ түһүүбүт. Биир түгэни кэпсиим. Арай биирдэ, күнүс, ороммор сыттахпына, долбуурга турбуткыра гаас оһох үрдүбэр түстэ. Блиндаж иһэ хабыс-хараҥа, нуучча уолбун кытары туох эрэ буолаары гынна быһыылаах диэт, таска куотан таҕыстыбыт. 10-ча мүнүүтэ буолаат, ол сирбитин тааҥка тоҕу ытан кэбиспитэ. Ону мин, араҥаччыларым эрдэттэн сэрэтэн быыһаабыттар дии саныыбын.

Саха быһаҕа – «бренд»

– Саха быһаҕа уруккуттан даҕаны «бренд». 90-с сыллар бүтүүлэригэр Чечняҕа сылдьан, олус элбэх киһи быыһыттан саханы быһаҕынан билэрбит. Оччолорго уолаттар эмиэ быһахтарын өттүктэригэр иилинэ сылдьааччылар. Саха быһаҕа ураты тыыннаах, хаһаа­йынын араҥаччылыыр, харыс­тыыр диэни итэҕэйэбин. Мин эмиэ мэлдьи быһахпын өттүкпэр илдьэ сылдьабын, наада буоллаҕына, илии­нэн киирсиигэ да туһанабыт. Сарсын көтөөрү сылдьабын, бэйэбин кытары 8-9 саха быһаҕын илдьэ баран эрэбин. Саха быһаҕа байыастары быыһаабыт түгэнэ элбэх. Билигин атын омук уолаттара кытары биһиги быһахпытын үлэһэллэр.

Бар дьоҥҥо махтаныы

– Чурапчым улууһун салалтата, дьоно-сэргэтэ олус күүскэ өйүүр. Ааспыт сылга мин көрдөһүүбүнэн мөлүйүөнтэн тахса суумалаах көмөнү оҥордулар. Генераторы, дрону суулларар сааны, БПЛА-ны, таҥаһы-сабы, дойдум балыгын, этин, куһун ыыта тураллар. Бу күннэргэ улууһум баһылыга Степан Саргыдаев 120 тыһ. солк. тепловизор биэрдэ.

Түгэнинэн туһанан, Чурапчым дьонугар-сэргэтигэр барҕа махталбын тиэрдэбин. Хамандыыр буоламмын, миэхэ улахан болҕомтону уураллар. Атын омуктарга туох даҕаны көмө кэлбэт, миэхэ кэллэҕинэ соһуйаллар, бачча ыарахан сыаналааҕы атыылаһан ылаҕын дуо диэн ардыгар соһуйаллар. Ону дойдум, Сахам сирэ көмөлөһөр диэтэхпинэ сөҕөллөр ахан.

Саҥа барааччыларга сүбэ

– Билигин хантараагынан бара сатыыр дьоҥҥо сүбэ­лиэм этэ. Барар буоллаххытына, хантараагынан буолбакка, бэ­­йэҕит баҕа өттүгүтүнэн (доброволец) бараргыт ордук. Элбэх киһи тиийэн баран кэмсинэр, оннук буолбатын курдук, бэйэҕит тиийэн, онтон төннөр дуу, хаалар дуу туһунан толкуйданыаххытын сөп. Оттон хантараагынан бардаххытына, оннук толкуйданар кыах суох, бүтүөр диэри сылдьаҕыт. Билигин Саха сириттэн барбыттар бары инники кирбиигэ, штурмҥа киирэ тураллар. Ол иһин баҕа өттүнэн «Боотур», «Барс» этэрээттэринэн баран, бэ­­йэҕитин тургутан көрүөххүтүн наада. Ол кэннэ бойобуой тыыннаахпын дии санаатахпытына, ханта­раак баттаһар ордук.

Билиҥҥи киирсии олох атын. 2022 сыллаахха бастаан тиийэрбитигэр разведчик биир дрон көтөн кэлэрэ. 2023 сылга бааһыран баран төннөн тиийбитим, хастыы да дрон көтөр буолбут этэ. Оттон 2024 сылга ыҥырыа уйатын тоҕу тарпыт курдук элбэх дрон буолбута. Мин бааһыран икки ый сынньанан баран төннөн эрэбин. Билигин тиийдэхпинэ, туох баар буолбута биллибэт.