Харчы сүгүн олордубат, тыына да ыарахан

Эмиэрикэҕэ Махтал күнэ ааста, Трамп олохтуу сатаабыт эйэтин дуогабара олохтоммото. Ол да буоллар ытырбытын ыһыктыбат, олох табыллыбат балаһыанньаҕа тахсан барыам диэн куттуур – ол хайа да өрүккэ табыгаһа суох. Европаҕа да уһаабыт иирсээнтэн сылайыы-элэйии баран эрэр: Украинаны үбүлүү турарга харчы да суох, билэллэрэ эрэ диэн Арассыыйа “тоҥоруллубут” үбүн суотугар кирэдьиити биэрии айдаана; хааччахтыыр эрэсиимнэриттэн сылтаан хайдыһыы да тахсыах курдук. Эбиитин кэтэхтэригэр Украина “уолаттара” харчыларын көрүлэтэ олорбуттара биллэн таҕыста. 

 Ким өттүгэр охтор?

Ааспыт күннэргэ икки улахан кэпсэтии буолан ааста. Сэтинньи 30 күнүгэр АХШ уонна Украина дэлэгээссийэлэрэ Флоридаҕа көрсөн, Арассыыйаны кытта кыраныыссалара ханан ааһыахтааҕын быһаарса сатаатылар да, кыһалҕа быһаарыллыбата, АХШ өттүттэн Украинаҕа куттал суох буолуутун мэктиэлээһинэ эмиэ оннук салгыҥҥа ыйанна.

Ахсынньы 2 күнүгэр анал бэрэстэбиитэл Стивен Уиткофф уонна бизнесмен, Трамп күтүөтэ Джаред Кушнер Москваҕа уочараттаах кэпсэтиилэргэ көтөн кэллилэр. Владимир Путин кинилэри кытта көрсүһүүтүн түмүгүн сэкирэтээрэ Песков, былаан сорох чааһа ылылынна, сороҕо табыллыбат быһыынан сыаналанна, сүрүнэ туһалаах кэпсэтии буолла диэбит. Онон икки дойду лиидэрдэрэ сирэй көрсөн кэпсэтиилэрэ эмиэ уһаабыт. Трамп хорохоотторун сырыытын “балачча үчүгэйинэн” сыаналаабыта иһиллэр.

Хорохооттор аара Зеленскэйи көрсөн ааһыахтаахтар эбит, ол эрээри үргүлдьү Вашингтоҥҥа көтө турбуттар, киһилэрэ ыт атаҕын тутан хаалбыт.

Онон кэпсэтиилэр түмүктэринэн Дональд Трамп ким өттүгэр охтуоҕун, Киевкэ сэриитин сэбин биэрэрин-биэрбэтин бириэмэ көрдөрүө.

Төһө харчыны көрүлэппиттэрий?

Өрөбүл күн НАБУ уонна САП үлэһиттэрэ Зеленскэй аллар атаһыгар, офиһын баһылыгар Андрей Ермакка тиийдилэр. Олорор кыбартыыратын киирэн чүүччэйдилэр, ол гынан баран хоруупсуйаҕа кыттыһыыга буруйдуу иликтэр. Ермак бэйэтэ үтүө көҥүлүнэн уурайарын, “чиэһинэй киһи” быһыытынан сэриилэһэ инники кирбиигэ барарын биллэрдэ. НАБУ туруорсуутунан, кинини дойдуттан тахсарын боптулар, онон дьыалата тиһиллэ турар буолуохтаах. Урут кэпсэтиилэргэ Украина дэлэгээссийэтин Ермак баһылаан-көһүлээн илдьэ сылдьар эбит буоллаҕына, билигин бу чиэс СНБО баһылыгар Рустем Умеровка бэрилиннэ. Оттон Зеленскэй, былааска хаалыаххын баҕардаххына, сөптөөх кэмҥэ доҕотторгуттан уонна союзниктаргыттан араҕыс диэн суруллубатах быраабыланы тутуста. Ол эрээри оннук да гынан төһө ыраатар үһү диэн түүйээччи элбэх.

Джонс Хопкинс университетын экэнэмииһэ Стив Ханке аахпытынан, 2022 сылтан Украинаҕа 360 млрд. дуоллар көмө киирбит. Ол онтон Зеленскэй эргимтэтэ 100 млрд. дуоллары кыбан ылбыт буолуохтаах диэн кини социальнай ситимнэргэ суруйбут. “Мин ааҕарбынан, куорҕаллааччылар бэриллибит уопсай көмөттөн 15–30 бырыһыаны апчарыйбыттар. Ол аата 54‑тэн 105 млрд. дуоллар кэриҥэ харчы кинилэр хармааннарыгар киирбит”, — диэн экэнэмиис эппитин “Российская газета” суруйбут.

Оттон Үрдүкү Рада дьокутаата Александр Дубинскай этэринэн, Зеленскэй уонна кини хамаандата 2024 сыллаахха мүнүүтэҕэ 36 тыһ. дуоллары өлөрөллөр эбит. Онтукалара
18 млрд. 973,4 мөл. дуолларга тиийэн, Зеленскэй Илон Масктааҕар да баай буолла дииллэр эбит.

“Тоҥоруллубут” үп сүгүн олордубат

Арассыыйа “тоҥоруллубут” үбэ Европа баһылыктарын түлүк ууларын аймаабыта ыраатта. Ордук Франция бэрэсидьиэнэ Макрон дьорҕойор. Ол Украинаны абырыыр санаатыттан буолбатах, ол дойдуга кирэдьиит быһыытынан ити “тоҥорулла” сытар үптэн кэлиэхтээх дохуоту абаансанан биэрэ олорбуттара тохтоору, бүддьүөтүгэр улахан хайаҕас тахсаары гыммытыттан ыксыыр. Дьиҥэр, Арассыыйа үбэ Бельгияҕа эрэ баар буолбатах, ол гынан баран сонуннарга Брюссель эрэ утарсан мөҕүллэрэ-этиллэрэ иһиллэр. Кини да үтүө санааттан өчөспөт, Арассыыйаны утары хааччахтар уһуллар түгэннэригэр үбү төннөрүөн наада дии. Бельгия Euroclear депозитарийыгар 193 млрд. евро Арассыыйа “тоҥоруллубут” үбэ сытар, ол онтон 180 млрд. еврота Арассыыйа Киин Баанын киэнэ диэн Le Monde хаһыакка Euroclear баһылыга Валери Урбен этэн турар.

Financial Times суруйарынан, Евросойуус Украинаны 140 млрд. евро кирэдьиитинэн хааччыйарга Арассыыйа үбүн туһанар дуогабарын кыайан оҥостубатаҕына, Европа дойдулара сыл аайы 5,6 млрд. евроны бырыһыан төлөбүрүн быһыытынан толуйуохтаахтар. Онтукалара аны төһө сыл устата салҕаныа биллибэт. Ол иһин Бельгия премьер-миниистирэ Барт де Вевер “ким да Европаҕа Арассыыйа хотторорун итэҕэйбэт” диэн туран, Евросойуустан 185 млрд. € суумалаах «юридическай мэктиэни” биэрэрин ирдиир. Оттон Euroclear баһылыга ЕС “тоҥоруллубут” үбү былдьыырга уонна депозитарийы «биэр» диэн күһэйдэҕинэ, суукка үҥсүөм диир. Москваны утары биллэриллибит хааччахтар хаһан эмэ көтүрүллүөхтэрэ, оччоҕо 140 млрд. евроны ким биһиэхэ төннөрүөй диэн дьаахханара эмиэ да сөп курдук.

Биллэринэн, Бельгия Euroclear депозитарийыгар 320 млрд. евроттан 193‑һэ эрэ сытар. Онтон атына атын дойдуларга: Францияҕа, Люксембурга, Германияҕа, Швейцарияҕа, Великобританияҕа, АХШ-ка, Канадаҕа, Японияҕа уонна Австралияҕа бааллара биллэр. Euronews “харчы ханнаный?” диэн ыйытыытыгар Люксембургтан уонна Швейцарияттан уратылар эппиэттииртэн аккаастаммыттар. Макрон тоҕо эрэ ити үп арылларын аһара утарсарыттан көрдөххө, былыр үйэҕэ “түүлээх илиитин” уган олорор да буоллаҕына көҥүлэ. Украинаҕа бэриллибит үбү НАБУ уонна САП бэрэбиэркэлээн айдааны таһаарбыттарын курдук, Арассыыйа «тоҥоруллубут» үбүн аан дойду хонтуруолунан бэрэбиэркэлэтэр түгэҥҥэ өссө туох көр таска тахсыа биллибэт.

Ол иһин Politico суруйарынан, ахсынньы 18 күнүгэр буолар саммикка Евросойуус Бельгияны муннукка хаайан туран, Украинаҕа «репарационный кирэдьиити» биэрэргэ сөбүлэһиннэрэ охсор баҕалаах.

Күрдьүөтэһии

Наркотик контрабаандатыттан сылтаан АХШ уонна Венесуэла баһылыктара күрдьүөтэһэллэрин тохтоппоттор. Трамп Мадуроны, дьиэ кэргэҥҥин ылан ханна баҕарар дьүгэлий диэн ыгар. Мадуро да си дьүгээр олорон биэрбэт, туруорсуута хара баһаам. Онтон кыыһыран Трамп “бар” диэн биир нэдиэлэни биэрбит болдьоҕо сэтинньи 28 күнүгэр бүппүтэ. Сарсыныгар Вашингтон Венесуэла салгынынан сылдьыһыытын саппыта, былааскын үтүөнэн туран биэрбэт буоллаххына, былдьаан ылыам диэн саанар. Ол эрээри эспиэрдэр АХШ наһаа сэриинэн саба түһүө суоҕа диэн сылыктыыллар, оччотугар “олбуорун” кэтэҕэр иккис Вьетнамы, Афганистаны аһарыгар тиийэр. Ол иһин быйылгы Эйэ бириэмийэтин ылбыт М. К. Мачодону туһанан Венесуэла утарсар күүстэрин өрө туруоран, гражданскай сэриини оҥорторо сатыан сөп. Мадуро былааһын суох оҥорон, Трамп Латинскай Эмиэрикэҕэ ким “хаһаайын” буоларын көрдөрүөн баҕарар. Ол гынан баран наркотрафигы тохтоторо уустук буолуо дииллэр. Наркомафия Бразилия джунглиларынан, Колумбиянан киирэр-тахсар сирэ элбэх.

Трамп Колумбия туһунан этэн ааһарыгар, наркотик контрабаандатынан дьарыктанар хайа баҕарар дойдуга саба түһүөм диэбитин Reuters суруйар. Онно хардаран Колумбия бэрэсидьиэнэ Густаво Петро “аракыатата да суох 18400 нарко-лабаратыарыйаны суох оҥордум. Бэйэбит баспытын бэйэбит билинэн олорорбутун тыытыма, ягуары уһугуннарыма” диэн илдьиттээбит. Оттон Вашингтон хараҕар наркотигынан сылтахтанан, ити дойдулар баай ньиэптээх сирдэрэ элэҥниир буолуохтаахтар.