«Хас биирдии оҕо санаатын истээри”

«Талаан хас биирдии оҕоҕо баар, ону булуохха уонна арыйыахха наада” диэн этии  СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата ыытар тэрээһиннэригэр куруук этиллэр. Оҕолору үөрэтэргэ уонна сайыннарарга хайысхаламмыт бырайыактартан биирдэстэринэн “Оҕо саас лабораторията” буолар.

Бу бырайыак устуоруйата 2019 сылтан, ол эбэтэр Саха сирин бастакы бэрэсидьиэ­нэ Михаил Николаев оҕолору уонна кинилэр доруобуйаларын туругун чинчийэр институту тэрийэр туһунан  этиэҕиттэн саҕаламмыта. Институт баар чахчыларга олоҕуран, оҕолор олорор сирдэрин уонна тус биирдии уратыларын учуот­таан, кинилэр  доруобуйаларын чэбдигирдэр уонна сайыннарар  бырагыраамалары оҥоруох­тааҕа. Ол курдук, Ил Дархан Айсен Николаев өйөбүлүнэн үс хос бырайыактан  (“Саха сирин кытары улаатабыт”, ”Оҕо уһулуччу сайдыытын эко-систиэ­мэтэ” уонна “Эрдэттэн көмө”)  турар “Оҕо саас лабораторията” бырагыраама оҥоһуллубута. Бырагыраама оҕо төрүөҕүттэн ыла эйгэтин барытын хабар. Бырайыак туһунан сиһилии “Оҕо саас лабораторията” оҕону дьүөрэлээн сайыннарар автономнай кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ дириэктэрэ Юрий Иванович Семенов сиһилии кэпсээтэ.

«Биһиги киэҥ хабааннаах бырайыакпыт оскуола иннинээҕи саастаах оҕолор  доруобуйаларын туругун чинчийэргэ уонна сайыннарарга, онно дьайар чахчылары (ол иһигэр, сыыппара­лаах технологиялары) үөрэтэргэ хайысхаланар. Бырайыак сүрүн соругунан өрөспүүбүлүкэ оҕолоро  дьүөрэлээн сайдалларыгар көдьүүстээх үстүрүмүөннэри уонна мэхэньиисимнэри билимҥэ олоҕуран (дойду сүрүн учуонайдарын кытыннаран) оҥоруу уонна олоххо киллэрии буолаллар.

Биһиги хас биирдии оҕо саҥатын истиэхтээхпит уонна билим чахчыларыгар олоҕуран оҕолору тус сыаллаах са­­йыннарыынан дьарыктаныахтаахпыт. Онуоха биһиэ­хэ АЛРОСА хампаанньа көмөлөһөр – быра­йыакпыт  хампаанньа Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатыгар биэрэр үбүнэн олоххо киллэриллэр”, – диэтэ Юрий Семенов.

Саха сирин кытары улаатабыт

“Саха сирин кытары улаа­табыт” бырайыак оскуола иннинээҕи саастаах оҕолор доруобуйаларыгар уонна уопсай сайдыыларыгар анаан билим биир кэлим чинчийиитин ыытар учуонайдары уонна педагогтары түмэр.

«Биһиги 2021 сылтан сыл аайы 3000-тан тахса оҕону чинчийэбит. Ол  оскуола иннинээҕи саастаах оҕолор доруобу­йаларын туругар уонна уйулҕа өттүнэн  сайдыыларыгар аҕыс баазаны оҥорорго уонна оҕо аныгы мэтириэтин ойуулуурга, доруобуйаларын бөҕөргөтөргө мэтэдиичэскэй этиилэри киллэрэргэ  көмөлөстө. Холобур, кыра оҕолорго йод тиийбэтэ биллибитэ. Онно олоҕуран, йоду эрэ буолбакка, доруобу­йаҕа наадалаах микро-элэмиэннэри толорор аһылыгы сөпкө таларга  дьаһаллар комплекстара оҥоһуллубута”, – диэн Юрий Иванович бэлиэтээн эттэ.

Кырачааннар уйулҕаларын туруга  эмиэ болҕомто таһыгар хаалбат. Сахалыы саҥарар оскуола иннинээҕи саас­таах оҕолор нууччалыы тылынан тестэри өйдөөбөттөрүнэн, уйулҕа  диагностиката  сыыһа  быһаарыллыбыт буо­луон сөп. Ити кыһалҕаны быһаа­рарга «Оскуола иннинээҕи саастаах оҕо уйулҕатын сайдыытын таһымын быһаарыы» диэн сахалыы тылынан бастакы мэтэдиичэскэй босуо­буйа бэчээттэниитэ оскуола иннинээҕи саастаах оҕолорго диагностиканы оҥоруу үлэтин чэпчэтэр.

Оҕо уһулуччу сайдарын сайыннарар эко-систиэмэ

Бырайыак алын кылаас үөрэнээччилэрин  дьоҕурдарын арыйыыга уонна сайыннарыыга  инновация бырагыраамаларын уонна оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору үөрэтии методикаларын оҥорорго уонна олоххо киллэрэргэ хайысхаланар. Төһө да сонун курдугун иһин, үөрэтии итинник систиэмэтин уруоктара ФГОС  ирдэбиллэригэр сөп түбэһэл­лэр. Бу систиэмэ хайыы үйэ өрөспүүбүлүкэ сэттэ оскуолатыгар уонна Н.Г. Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи  педагогическай кэллиэскэ киллэрилиннэ.

“Дьиссипилиинэлэр икки ардыларынааҕы үөрэх технологиятын киллэрэр учууталлар үлэлэрин түмүктэрин оскуолалар  учууталларын, психологтарын кытары бииргэ ыытыллар социальнай-психологическай мониторинг нөҥүө көрүөххэ сөп. Учууталлар бэлиэтииллэринэн, оҕолор матыры­йаалы билиигэ үчүгэй түмүктэри уонна дьарыктарга интэриэстээхтэрин көрдөрөллөр”, – диэн “Оҕо саас лабораторията”  бырайыак педагог-психолога Саргылаана Андреева кэпсээтэ.

Эрдэттэн көмө

Биир кэлим көмөнү эрдэттэн оҥоруу оҕолор доруобу­йаларыгар уонна сайдыыларыгар көмөлөһөргө быһаарыы­лаах оруолу ылар. Ол да иһин,  Үүнэр көлүөнэ пуондата доруобуйаларыгар хааччахтаах уонна обургу саастаах оҕолорго аналлаах Доруобуйаны чөлүгэр түһэрэр өрөспүүбүлүкэтээҕи киини кытары “Эрдэттэн көмө” бырайыагы олоххо киллэриини саҕалаабыта.

«2021 сылтан 2000 тыһыынчаттан тахса дьиэ кэргэн көмө ылла. Киэҥник  хабарга Саха сирин улуустарыгар “Эрдэттэн көмө” сэттэ боруобалыыр былаһааккатын тэрийэргэ быһаарыы ылыллыбыта. Үүнэр көлүөнэ пуондата 3 сыл иһигэр өрөспүүбүлүкэҕэ эрдэттэн көмөлөһөр  21 ресурснай-мэтэдиичэскэй оройуоннааҕы киини тэрийэргэ көмөлөстө. Ону таһынан Горнай, Дьааҥы, Чурапчы, Бүлүү, Өлүөхүмэ, Ленскэй улуустарыгар оҕону үөрэтэр тэрилтэлэр баазаларыгар эрдэттэн көмө сэттэ сулуус­пата тэриллэн, наада­лаах тэриллэринэн сэбилэннэ”, – диэн Юрий Иванович кэпсээтэ.

Ону таһынан, оҕолор доруобуйаларыгар кэһиллиини, хааччахтааһыннары суһаллык булар туһугар өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар көһө сылдьар биригээ­дэлэр тэриллибиттэрэ. Санатан эттэххэ, АЛРОСА оҕолору уонна ыччаты өйүүр быра­йыактарга улахан болҕомтотун уурар. Өрөспүүбүлүкэҕэ хампаанньа үбүнэн доруобу­йаны чөлүгэр түһэрэр уонна са­­йыннарар кииннэри туталлар, балыыһаларга оҕо отделениеларын наадалаах тэриллэринэн хааччы­йаллар,  АЛРОСА уһу­йааннары уонна оскуолалары өйүүр, сайыҥҥы лааҕырдары үбүлүүр. Хампаанньа сыл аайы 2 мил­­лиард кэриҥэ солкуобайы ийэни уонна оҕо аймаҕы өйүүр бырайыактарга биэрэр.

Төрөппүттэр бырайыак туһунан

Лена Попова:

– Биһигини  Доруобуйаны чөлүгэр түһэрэр кииҥҥэ ­учаастактааҕы  педиатр-быраас ыыппыта. Билиилээх-көрүүлээх  исписэлиистэр эрдэттэн көмө отделениетыгар ылбыттара. Үс ый устата биирдиилээн сиэссийэлэргэ сырыттыбыт  уонна исписэлииспит  Анастасия көмөтүнэн сайдыыбытыгар киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук эбилиннибит, дорҕоону аан бастаан үтүктэр буоллубут, оҕобут бэйэтэ таҥнар уонна үчүгэйдик өйдүүр буолан эрэр. Мин төрөппүт быһыытынан, оҕону кытары сөптөөх хардарыта сыһыаҥҥа үөрэнним.

Людмила Захарова:

– Дьарыктартан толору астынным, оҕом иннин диэки хардыылаабыта көстөр. Биһиги бөлөҕүнэн көрсүһүүлэргэ сырыттыбыт, тоҕо диэтэххэ, оҕобут биир саастаахтарын кытары кыайан алтыспат этэ. Дьарыктар кэннилэриттэн атын оҕолорго чугаһаан, бииргэ оонньуур буолан барбыта. Эрдэттэн көмө исписэлиистэригэр олус махтанабын, билигин уолбут дьарыктарга үөрэ-көтө сылдьар.

Яна Мандарова:

– Диагностика кэнниттэн оҕобут сайдыытыгар  уустуктар баалларын өйдөөбүппүт, биһигини биирдиилээн сиэссийэлэргэ суруйбуттара. Исписэлиис оҕобут туругун курдаттыы билэрин олус сөбүлээтибит. Оҕобут арыый билэ-көрө сатыыр, ыс­­каабы,  түүбүктэри арыйа сатыыр буолла. Оонньуурдары наардыырын сөбүлээтэ.

Евдокия Соркомова:

– Уолбут майгыта холкутуйда, киһи хараҕын утары көрөр. Толору кэпсэтэр киһи курдук, ону-маны саҥарар буолан эрэр. Дьиэбитигэр оонньуу нымаларын хатылыыбыт, ыллыыбыт, уруһуйдуубут. Биһиги кэлэктииби сөбүлээтибит. Кыһамньыгыт иһин улахан махтал.

Руслан ШИЛОВ суруйуутуттан тылбаас