Хатаска «Ийэбиниин бииргэ» дьиэ кэргэн бэстибээлэ тохсус төгүлүн ыытылынна

СӨ Бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев 1993 сыллааҕы ыйааҕынан, алтынньы үһүс баскыһыанньатыгар Ийэ күнэ бэлиэтэнэр. Онон быйыл бу бэлиэ күнү 32-с төгүлүн дойду үрдүнэн киэҥник бэлиэтээтибит. Бу сыллар тухары Ийэҕэ болҕомто ууруллан, араас таһымнаах тэрээһиннэр, аахсыйалар ыытыллаллар.

Хатастааҕы “Тускул” КК “Сиэрдээх ыал” бырагырааматын чэрчитинэн  “Ийэбиниин бииргэ” бырайыагынан дьиэ-кэргэн бэстибээлэ 9 төгүлүн ыытта. Бэстибээл дьиэ-кэргэҥҥэ иитии-үөрэтии, көлүөнэ ситимин быстыбат ситимин суолтатын үрдэтиигэ, ийэ буолар үрдүк чиэһи дьоһуннук сүгүүгэ ананар. Бырайыак бу сыллар тухары олус ситиһиилээхтик, таһаарыылаахтык уонна үтүө түмүктэрдээх үлэлээн кэллэ. Бырайыак “Тускул” КК биир тарбахха баттанар, кэтэһиилээх-күүтүүлээх, күүстээх бэлэмнэниилээх тэрээһиннэриттэн биирдэстэрэ буолар. Хаһан даҕаны буоларын курдук бэстибээл кыттыылаахтара өбүгэ дьоммут үтүө үгэстэринэн былааннаан-торумнаан биһигини тэрийээччилэри кытта ситэрэн-хоторон, тупсаран баран уопсай дьүүлгэ таһаараллар. Быйыл кимнээх уонна ханнык хайысхаҕа кыттыбыттарын сырдатыахпын баҕардым.

“Тускулбут” фойетыгар 3 быыстапка турда. Камера нөҥүө дьон-сэргэ ис – туругун, дьиэ-кэргэн сылаас тыынын, ийэ оҕотунуун сыһыанын сырдык сыдьаайын кэпсиир “Салгын кутум салайарынан, ийэ кутум сипсийэринэн..” диэн ааттаах хаартысканан тиэрдэр сыаллаах быыстапканы Сардаана Сосина туруорда. Дьэ, кырдьыга даҕаны, хамсаабат күлүктэринэн киһи туругун көрдөрөргө, ону дьоҥҥо тиэрдэргэ дьоҕур-талаан куйаар ситимиттэн кэлэрин чаҕылхай туоһута диэн сыаналаатылар көрөөччүлэр. Сардаана Алексеевна эдэркээн икки оҕолоох ийэ, бэйэтин талан ылбыт уонна бэриниилээхтик үлэлии сылдьар идэтэ ускуустубаттан ыраах хайысха буолар. Ол курдук, кини Хатастааҕы 8 нүөмэрдээх баһаарынай чааһын баһаары утары сэрэтии үлэтин ыытар исписэлиис буолар. Ол эрэн, кини кыра эрдэҕиттэн айар-тутар, кэрэни кэрэхсиир эйгэҕэ иитиллибитэ, буспута-хаппыта. Хатастааҕы оҕо ускуустубаларын оскуолатын үҥкүү кылааһын бүтэрбитэ, “Оҕо саас” үҥкүү ансаамбылынан элбэхтэ кэлбитэ-барбыта, эбээтэ бу оскуолаҕа өр сылларга үлэлээбитэ, ийэтинэн эһээтэ СӨ тарбахха баттанар талааннаах баяниһа уо.д.а.

Өссө биир көрбүт дьон бары кэрэхсээһинин ылбыт быыстапка ийэ уонна төрөппүт кыргыттар үлэлэрэ буолла. Хатастааҕы оҕо ускуустубаларын оскуолатын ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустуба кылааһын уһуйааччылара  Светлана Макарова,  Екатерина Егорова төрөппүт кыргыттарын живописька, графикаҕа үлэлэрэ турда. Светлана Михайловна төрөппүт кыргыттара — Санкт-Петербург куоракка Александр Людвигович Штиглиц аатынан художественнай-бырамыысыланнай академиятин бүтэрэн графическай дизайнер идэтин баһылаабыт Сайыына уонна Дьокуускай куорат 12 нүөмэрдээх оскуолатын үөрэнээччитэ Сардаана Макаровалар уонна кини бэйтин үлэлэрэ бааллар. Екатерина Павловна кыыһа Камила П.П.Романов аатынан Дьокуускайдааҕы художественнай училище бастыҥ уонна элбэҕи эрэннэрэр устудьуоҥката Камила Егорова үлэлэрэ эмиэ сүрдээх интэриэһинэйдэр, өҥ-дьүһүн дьүөрэлэһиитигэр элбэҕи кэпсииллэр.

Онтон үһүс быыстапкабыт бу тоҕус сыл тухары “Ийэбиниин бииргэ” бырайыак эрэллээх аргыһа “Ийэлэр оҕо хараҕынан” диэн Хатастааҕы оҕо ускуустубатын оскуолатын ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубаҕа уһуйуллар 9 – 14 саастаах оҕолор ийэлэрин, эбээлэрин мэтириэттэринэн буолар. Быйылгы сылга биэс уонча оҕо кыттыбыт.

Ити курдук ааны аһан киириэхтэн истиҥ-иһирэх санааҕа киирэн баран көрөөччү саалатыгар киирэн бэстибээлбит иккис чааһыгар – кэнсиэргэ киирдибит. Быыс аһыллаатын кытта дойду тэбэр сүрэҕэр Москва куоракка ыытыллыбыт аан дойдутааҕы “Добровидение” бэстибээл кыттыылааҕа, үгүс элбэх көрүүлэр, күрэстэр кыайыылаахтара, быйыл 10 сылын айар-тутар Кэрэ Куо вокальнай ансаамбыл ырыаһыттара-ийэлэр оҕолорун кытта Ийэ мичээрэ ырыаны бэлэхтээтилэр. Ансаамбыл салайааччыта СӨ култууратын туйгуна, “Көмүс дорҕоон” оҕо образцовай вокальнай устуудьуйатын салайааччыта Татьяна Окорокова.

Ол кэннэ бииртэн биир көхтөөх, олоххо тардыһыылаах ийэлэр тахсан истилэр. Зинаида Ефремова бу бэстибээл үтүө өрүтүн этэргэ дылы этинэн-хаанынан, өйүнэн-санаатынан билэр уонна оннук түгэни мүлчү туппакка оҕолорун кытта бииргэ буолар. Бу сырыыга Зинаида уолаттарыныын, Борис уонна Кирилл Петровтары кытта, “Тиллэн чөлгө түһүөххэ” диэн ырыаны бэлэх ууннулар. Кини кэнниттэн ырыа ыллыгынан ыал ылбаҕай эйгэтэ аһыллар диэн санаалаах “Арчылаана” вокальнай ансаамбыл ырыаһыта, элбэх оҕолоох далбар Елена Лугинова бэйэ дьарыктаах буолуутун аанын арыйан араас интэриэһинэй дьарыктаах. Елена кыра кыыһа кыыһын “Оҕом сүрэх үөрүүтэ” диэн ырыаны бэркэ кыайа-хото тутан толордулар. Элбэх оҕолоох ыал түбүгэ үтүө түмүктэнэрэ оҕо дьарыктаах буолуутуттан быһаччы тутулуктааҕын өйдөөн олоххо көхтөөх, тулуурдаах-дьулуурдаах Лилия Николаевна оҕолорун кыра эрдэхтэриттэн араас куруһуоктарга, түмсүүлэргэ сырыттыннарар.

Лилия Герасимованы оҕолорун Айсены, Айгылааны, Айтаны кытта Төрөөбүт тылбыт туһунан ырыаны норуодунай үнүстүрүмүөннэринэн доҕуһуоллаан толорон көрөөччү биһирэбилин ылыахтарын ыллылар. Сайдар-үүнэр аартыгы норуот уус-уран айымньытын нөҥүө арыйа сылдьар Надежда Тюляхова оҥорон-тутан, тигэн Хатаспыт аатын элбэхтэ ааттатта. Сүрдээх сэргэх, эйэҕэс-сайаҕас буолан билэрэ-көрөрө, сатыыра элбэх. Кини кыра кыыһынаан Надина Андреевалыын “Харалдьыктан иэйиилэр” диэн айымньыны бэрт сэргэхтик биир тыынынан ыллаатылар. Хатас дьоно-сэргэтэ урут-уруккаттан үгэс курдук атын алаас оҕото диэн атыҥыраабаттар, туспа улуус оҕото диэн туора туппаттар. Инньэ гынан олохсуйардыы сананан кэлбит дьон бэрт түргэнник оннуларын-олохторун булан үлэлээн-хамсаан,арыллан-аһыллан бэйэлэрин көрдөрөн бараллар. Ол курдук, И.И.Захаров аатынан Хатастааҕы 7 спортивнай оскуолаҕа үлэлитир Александра Николаевна Герасимова күн бүгүн бу улахан кэлэктиип биир баар суох сэргэх, туругас-олоругас, толоругас исписэлиистэрэ буолар. Бу тэрээһиҥҥэ кыыһынан Олесялыын — Сахам сирэ диэн ырыаны бэрт ылбаҕайдык, сырдыктык толордулар. Бэйэ дьыалатын арынан дьоҥҥо олус туһалаах хайысхаҕа ылсаннар күүскэ үлэлии-хамсыы сылдьар Заровняевтар дьиэ – кэргэн ийэлэрэ Январина Алексеевна түбүктээх үлэ быыһагар быысапкалаан да сыыйыан сөп, эбэтэр киэһэтин кэлэн ырыа ылбаҕай эйгэтигэр киирэн дьүрүл абылаҥар куустарыан сөп. Кини уолунаан Сашалыын- хоһоон хонуутугар хоһууннук хаамтылар. Бу истиҥ иһирэх, дууһа кыланыылаах толорууну истибит-көрбүт эрэ барыта хантан кэлбитэ биллибэт харахтарын уутун кистээтилэр.

Татьяна Анатольевна уонна Олеся Старковалар ырыа эйгэтигэр куруутун чугастар. Олеся уһуйааҥҥа сылдьыаҕыттан сэргэх, сырдыкка-кэрэҕэ сыстаҕас, туругас-олоругас. Дьиэ-кэргэн олоҕун ис тутулугар ырыа иитэр-үөрэтэр, ыҥырар-угуйар күүһүн өйдүүр-өйүүр Татьяна Старкова кыыһынаан Олесялыын “Дьикти түгэн” диэн ырыаны иэйэн-куойан ыллаабыттара кырдьыктыы даҕаны дьикти түгэн буолла. Санаан, ырытан-ыраҥалаан көрдөххө бүгүҥҥү тэрээһиммит ийэлэрэ бары даҕаны олох оргуйар үөһүн тыгыалас тымырын тута сылдьар сэргэх, сүрэхтээх, олохторун булуммут дьон буолаллар. Оҕолорун туһугар, кинилэри кытта бииргэ буолаары, долгуйар, үөрэр-көтөр, табыллара-табыллыбат түгэннэри барытын тэҥҥэ үллэстэн буһуу-хатыы оскуолатын бииргэ ааһаллар. Акулина Ивановна Пестерева диэтэххэ хараххар индийскэй үҥкүү, сахалыы саймаархай ырыа, түөлбэнэн күрэхтэр көстөн кэлэллэр. Ол да иһин кини кыыһынаан Зариналыын ырыалара үҥкүү тэтимнээх буолан үҥкүү доҕуһуоллаах буолбута чахчыта даҕаны чэмэлкэй буолла. Түмүккэ дьиэ-кэргэн биир санааланыытын, түмсүүтүн, сомоҕолоһуутун ырыа нөҥүө илдьэ сылдьар Татьяна Окорокова оҕолорунаан Айуолу, Сергейи, Любаны кытта бу күннээҕи тэрээһиҥҥэ олус бэркэ эппиэттэһэр “Сүрэхтэн тахсар тылларым” ырыаны өрө көтөҕүллүүлээхтик толороннор бука бары биир тыыҥҥа киирдибит. Маны таһынан кыттааччыларга көмө буолан “Көмүс дорҕоон” ырыа устуудьуйатын алын сүһүөх бөлөҕө, устуудьуйа биир сүрүн солистката Лилиана Мыреева, ырыа эйгэтигэр буһа-хата, үүүнэ-сайда сылдьар Амелия Петрова ырыа-тойук бэлэхтээтилэр. Биир олус истиҥ түгэни Н.В.Протасов устуудьуйатын уһуйуллааччыта, “Чэлгийэ” вокальнай ансаамбыл солистката, «Киин Куорат» хаһыат эрэдээктэрэ, Хатас олохтооҕо Галина Спиридонова эстрада сулуһа Олимпия тылларыгар, дьүрүлүгэр “Кыргыттарыам” диэн ырыанан тириэртэ.

Санаата сандаархай,
Алаадьыта саһархай,
Сэргэх сэбэрэлээх,
Айанын аартыга арылхай
Истиҥ иһирэх Ийэ баар.

— диэн туран аныгыс көрсүһүөххэ диэри дэһэн тарҕастыбыт. Хас биирдии кыттааччы тэрийээччилэртэн “Туоһу суругу”, аймах-билэ, доҕор-атас дьонноруттан, бииргэ үлэлиир дьонноруттан бэлэх туттулар.

Наталья Руфова