Хаттык таҥас арааһын билэҕин дуо?

Кыһыммыт кэлэн, сотору бытарҕан тымныылар түһүөхтэрэ. Сылаас таҥастаах эрэ буоллаххына, улахан тымныыны тулуйаҕын. Өбүгэлэрбит хаттык таҥаска улахан болҕомтолорун уураллара. Хаттык таҥас арааһын билэҕин дуо?

Хаттык таҥас киһи кэбирэх сирдэрин — моонньун, муннун, бэгэччэгин, атаҕын, сиһин, кулгааҕын, тарбаҕын, сүүһүн, уо.д.а. харыстыыр. Бу сирдэрэ куруук тоҥор-хатар буоллахтарына, ыарыы үөскүүр, олохсуйар, ол иһин харыстаналлара. Маны тэҥэ, хаттык таҥас куһаҕан тыыннартан эмиэ харыстыыр диэн итэҕэйэллэрэ.

Мандар Уус хаттык таҥас арааһын маннык ааҕар:

1. Моойторук — ханнык баҕарар сымнаҕас түүлээхтэн аттарыллар (саарпык).
2. Хобо моойторук — көп, сымнаҕас түүлээх кыыл кутуругун хоботун (ол аата кутуругун уһугар баар маҥана) мунньан, киһини санныттан хараҕар диэри сэттэҕэ тиийэ эргийэр уһуннаах гына тигэллэрэ үһү.
3. Сүүс таҥаһа — кулгаах сабардаах, кэтэххэ бааныллар (налобник).
4. Мурун сабыыта, хаата — сымнаҕас түүлээх (наносник).
5. Эрбэх, тарбах хаалара — тарбаххын эчэппиттээх буоллаххына, онтуҥ кыһын олус тоҥуй буолар, ону хаххалаан тиктэллэр (напальчник).
6. Бэлэпчи — ытыс көхсүн хаххата, тарбахха кэтиллэр хайаҕастардаах, харыга бааныллар быалаах. Куобах, тииҥ, маттаҕа (уу күтэрэ) тириититтэн тигэллэр. Аныгылыы өйдөөтөххө, ытыс көхсүн харыстыыр түүлээх браслет буолар.
7. Хабах таҥаһа — куобах тириитэ, ордук ыҥыырга айанныыр дьон кэтэрэ.
8. Бааччы — сиһи, хабаҕы харыстыыр, куобах, тииҥ өрөҕөтө (бандаж).
9. Бэгэччэк таҥаһа — сон сиэҕин, үтүлүк иһинэн бааналлара (меховой браслет).
10. Түһүлүк — кыыс оҕо, дьахтар түөскэ кэтэр түһүлүгэ олус сиэдэрэй ойуулаах буолар (нагрудник). Холо баанар түһүлүк — судургу тирии, таҥас буолар, эмиэ бэлэпчи диэн эмиэ ааттыыллар.

Оттон сыалдьа (натазник) арааһа 14 көрүҥэ, сутуруо (наколенник) 5 көрүҥэ, кээнчэ 7 көрүҥэ, атах таҥаһын 28 көрүҥэ баар эбит. Бу барыта тобук, сис, атах, ууһуур уорганнар харысхаллаах буолалларын туһугар кэтиллэр. 

Мандар Уус «Саха ойуута-бичигэ» кинигэтиттэн.