Хатырык удьуор уус Слепцовтара

…Кини талах олоппосторо былырыын күһүн ыытыллыбыт “СахаЭкспо” быыстапкаҕа ыраахтан көстөн турар буоланнар,  чуо тиийбитим.

Хаһаайын суоҕа, куонкуруска үлэлэрин көмүскүү барбыт этэ. Мин ол тэрээһин ханна буоларын билэр буолан, талах олоппос ааптарын көрдүү тиийбитим. Хата, куоттарбатах этим. Киһим  уутугар-хаарыгар киирэн, үлэлэрин билиһиннэрэ турара.

Бүгүн “Сатабыл” рубрикабыт ыалдьыта – Нам улууһун Хатырыгыттан төрүттээх эдэр удьуор уус Виталий Слепцов.

Дьылҕа бэлэҕэ – “Айыы кыһата”

– Виталий Архипович, эн, отуккун саҥардыы ааспыт киһи, номнуо үс уоллааххын, улаханыҥ быйыл оскуоланы бүтэрэр эбит. Аны дьиэҥ аттыгар мастарыскыай туттан, үс көлүөнэ эр дьон – аҕаҥ, бэйэҥ, оҕоҥ уһанан эрэҕит.  Дьэ, бу туспа айар алыпка ылларыыҥ толкуйа хаһааҥ­ҥыттан саҕаланна?

– Мин төрүт култуура учуутала үөрэхтээхпин. Оҕо сааспар Национальнай кэнсиэп­сийэ кэмин баттаспыт дьоллоох­пун. Алын сүһүөх кылааска үөрэнэрим саҕана саха тыына уһуктар кэмэ этэ. “Үрүҥ Уолан”, төрүт култуура уруоктара куппутун-сүрбүтүн бөҕөргөтөн, олох сахалыы толкуйдаах дьон буола улааппыппыт. Онон 90-с сыллар сахатыппыт киһилэрэ буолабын.  Ол да иһин буолуо, үөрэхпин бүтэрэн баран, “Айыы кыһата” оскуолаҕа 11 сыл учууталлаабыт кэмим – дьылҕам бэлэҕэ. Онно төрүт култуураны кытта “Сатабыл” уруогун биэрбитим. Айыы кыһатыгар доҕорум Николай Андреевтыын аҕа түмсүүтүн тэрийбиппит. Муҥха, куйуур, быһах оҥоруута – оскуолабыт оҕолорун илдьэ ханна-ханна тиийбэтэхпитий. Таатта Баайаҕатыгар Мандарга тиийэн уһуйуллубуппут, Өймөкөөҥҥө  “Тоноор” сылгы баазатыгар оттоон кэлбиппит.

Кырыымпа – сакааһынан

– Төрүттэргэр уус дьон баар буолан, ис кыаҕыҥ уһугуннаҕа дии? Үлэлэргиттэн билиһиннэрэ түс дуу.

– Өбүгэлэрим, Нам Хатырыгын Слепцовтара – удьуор уус дьон эбит. Иистэнньэҥнэр, туосчуттар, мас-тимир уустара, ырыаһыттар – бу бары хаан-уруу аймахтарым. Онон, баар баара өтөрө чахчы, олох кыра сааспыттан аҕам уһанарыгар батыһа сылдьарым.

Билигин кырыымпа, быһах, саха иһитин оҥоробун. Кырыымпаны – сакааһынан. Убаһа сиэлэ кылгас буолан, барсыбат. Онон улахан сылгы сиэлиттэн оҥоробун. Биирдиилээн дьон араас кырыымпаны сакаас­тыыр. Холобура, биир айдарыылаах киһи сакаастаа­быта. “Хайдах быһыылаах кырыымпаны оҥоробун?” диэн ыйыппыппар, “бэйэҥ билиэ­ҕиҥ” диэбитэ. Арай, ол сакаа­һым түүлбэр киирдэ. “Сүрэх кырыымпаны оҥоробун дуо?” диэн  ыйытабын, “суох, уот­таах оҥороор” диир. Онуоха мин “рок-мусукаан курдук буо­луоҥ дии” диибин. Онтон бэйэм кынат курдук оҥорон ойуулаан, эскииһин ыыппыппар, сөбүлээбитэ. “Кынаттаах” диэн ааттаабытым. “Ийэ алгыһа” диэн ааттаан, ийэбэр эмиэ кырыымпа оҥорон бэлэхтээбитим. Кырыымпаларбар бэйэм аат биэрэбин. Сатаан оонньообот буолан, Олоҥхо тыйаатырын артыыһа Айсен Кысылбаиковка илдьэн сүбэлэтэбин. Кини тыаһата олорон, ханан тугу көннөрөрбүн сүбэлээн биэрэр.  Барыта уонча кырыымпаны оҥордум.

Кырыымпаҕа харыйа ордук барсар. Бэс, хатыҥ эмиэ үчүгэйдик тыаһыыллар. Ойуур баһаа­ра буолбут сиригэр хаппыт мас баар буолар. Сүрүннээн, ол үчүгэй. Тирии кырыымпа тыаһа хаачыстыбалаах буолар. Сыалыһар тириитинэн хас да кырыымпаны оҥорбутум. Биир сыалыһар  тириититтэн үһү-түөрдү таһаарыахха сөп.

“Төлө биэрии”

– “Айыы кыһата” оскуо­лаҕа бэрт кэскиллээхтик үлэлии сылдьан, хайдах  “көҥүл” айар үлэҕэ баран хааллыҥ? Туспа мастарыс­кыай туттуох диэтэххэ, анал тэрил наада буолара чахчы.

– Иллэрээ сыл учууталларга көрүллэр биир сыллаах уоппус­ка ылбытым. Ол сылдьан атын эйгэни боруобалаан көрөөрү, өрөмүөн үлэтигэр сылдьыбытым. Ол эрээри “айар үлэ буол­батах эбит” диэн сөбүлээбэтэҕим. Онтон быһах, кырыымпа, мас иһит-хомуос оҥорон көрөн баран, көҥүл үлэ­лиир үчүгэйин билэн, үлэбиттэн барарга санаммытым.  Мандар Ууска уонна Баайаҕыыҥҥа үөрэнээччилэрбин кытта тэҥҥэ уһуйуллубут буолан, уһаныыга олох утаппыттыы ылларбытым. Дьокуускайдааҕы художественнай училищеҕа Роман Готовцевка тиийэн үөрэммитим. Манна кини ким баҕалааҕы (9-с кылаас кэнниттэн аттестааттаах эрэ буол) босхо үөрэтэр.

Мастарыскыайы туттуум, ону эрэ күүтэ сыппыттыы, барыта биир кэмҥэ “төлө биэрбитэ”. Социальнай ситимҥэ биир-биир олус наадалаах иһитиннэрии кэлэн испитэ. Ол курдук, Мэҥэ Хаҥалас Тиэлигититтэн быһах уһаарарга, оҥорорго аналлаах кэмпилиэк-тэрили атыылыылларын туһунан биллэриини ааҕаат, тута суруйсан барбытым. Сайын ол тэрилим барыта кэлэн, хайаан да мастарыс­кыай наада буолбута. Аҕабын, доҕотторбун кытта биир сүбэнэн тутан, ахсынньыга үлэлиир сирим – 5х6 кв м иэннээх мастарыскыайым баар буолбута. Онон, аҕабын, уолбун кытта мастарыскыайбытыгар сүүрэн тахсан күнү быһа уһанар дьоллоннубут.

Утум салҕанар

– Үһүөн араас хайысханы тэҥҥэ баһылаабыт эбиккит дии?

– Мин сүрүннээн тимиринэн уһанабын, аҕам сиэнинээн – мас уустара. Саха быһаҕар кэлиҥҥи кэмҥэ са­­каас үрдүү түстэ. Атын эрэги­йиэннэртэн кытта са­­каас киирэн эрэр. Саха быһаҕа бренд буолла. Ол курдук, тохсунньуга уонча быһаҕы оҥорон ыыттым. Дьахталлар эмиэ быһах сакаастыыллар. Кыынын оҕуруо­лаан киэргэтэбин. Саха кыыһын таҥаһын оҕуруотуттан мунньуммутум. Ийэм, кэргэним иистэнэллэр.

… Слепцовтар үлэлиир мас­тарыскыайдарын анаан тиийэн көрдүм. Мин сылдьар кэммэр эһээлэрэ Архип Слепцов күбэйэ оҥоро сылдьара. “Сакаас суох эрээри, эрдэттэн бэлэххэ оҥорон бэлэмнии­бин. Хатыҥы анаан хаһаанан уурунабын”, – диэн мастарыс­кыайыгар үлэлии туран, санаатын үллэстибитэ уус аҕа. 11-с кылааска “Айыы кыһатыгар” үөрэнэр сиэн уол Леня быһах угун оһуо­рун кыһа олороро. Аҕата Виталий Архипович “оҕом бэйэтэ туспа көрүүлээх, буочар­даах. Мин киниэхэ ороос­поппун. Эскииһин бэйэтэ толкуй­даан баран, кыспытынан барар” диэн кэпсээбитэ.

Дьэ, ити курдук үс көлүөнэ эр дьон: эһээ, аҕа, сиэн,  мастарыскыайдарыгар Саха араа­дьыйатын холбоон кэбистилэр да, иллэҥ кэмнэригэр уһаммытынан бараллар. Сотору манна икки кырачаан Слепцовтар, борбуйдарын көтөҕөөт, эмиэ кыттыһыахтара.  Утум салҕанар.