Ходууну хомуйан

Быйылгы курдук халааҥҥа түбэспит, сорох сиргэ ардаан, сорохторго аһыҥа сатыылаан, кыайан оттооботох хаһаайыстыбаларга сүөһүнү-сылгыны кыстатыы уустук боппуруос. Онно Анатолий Петров сүбэтин таһаарабыт.   

Күһүн уу тоҥон, муус туран, киһини уйар буоларын кытта уу отун – ходууну муус үрдүнэн урут хото хомуйаллара. Ити биһиэхэ үксүн алтынньы ый бастакы күннэригэр түбэһэрэ.

“Ходуу” диэн монгол тыла. Оччоҕуна – онно алтыспыт өбүгэлэрбит бэрт өртөн муус отун эбинэн, ходуйан, сүөһүлэрин сылы таһаарар эбиттэр. Күөл күөх оттоох кытыы кыламанын – ходууну сылгы хаһан кыстыырыттан сылыктаатахха, сүөһүгэ да сирдэрбэт аһылык эбит.

Муус отун аллараа өттүгэр күөҕэ ордук элбэх. Онон хаар чарааһыгар эрэ ходууну бэлэмнэнэр. Анал хомуйардаах хотуурунан мустаран охсор ордук. Хотуур биитин арыый да өндөйөр охторуулаах оҥостон, муус оллурун-боллурун, хаарын хаптарбакка охсоҕун. Охтубут оту туспа үс-түөрт салаалаах атырдьаҕынан хомуйан ылар, төһө кыалларынан утары тиэйэр ордук. Оччоҕо  от хаарга хам тоҥмот. Оттон ходуу бугулун мууска өр хааллардахха – хаар да баттыыр. Аны кыра тыалга килиэ мууска тибии тибэр.

Муус халыҥын кэмнээн, көрөн ходууга сэрэнэн сылдьыллар. Элбэх киһи биир сиргэ – мууска мустубат. Муус тосторун, тыаһыырын истэн, хотойорун билгэлиир. Хойуу өт төрдө, мас-буор таһа, хаар типпитэ, андаатар уйата тоҥмокко сытааччы. Мууһа чараас буоларын иһин ити сирдэргэ ордук сэрэниллэр. Урут ходуу кэмигэр ууга түспүт, атаҕар ууну баспыт үгүс буолааччы.

Ходууну ынах сүөһүгэ аҥардастыы биэрдэххэ ходууллуур, ол аата сиэбэт. Онон үчүгэй күөх оту кытта буккуйан аһатыллар. Ол ынах сүөһү кэбинэригэр туһалаах. Хара маҥнайгыттан ходууну кыбыыга таһаараат, охсуллубутунан күөх чыыбаайы, кэнчээри эбэтэр оҕуруот аһын күөх сэбирдэхтэрин, отторун кытта холбуу бугулланар.

“Ходуу” диэн тоҥоруу кэнниттэн муус, сир үрдүгэр хомуллубут бары от көрүҥүн ааттыахха сөп. Холобурга, 1997 сыллаахха бэс ыйын бүтүүтүттэн самыыр сайын устата утуу-субуу  тохтообокко түспүтэ. Оннооҕор “дьахтар күһүҥҥү күннэрин” да бэлиэтээбэтэҕэ.

Онон айылҕа чахчы “уу сутун” аҕалбыта. Онон маннык уустук, сут дьылга ууга барыы сайыныгар ситэ оттоммотох ходуһа быйылгы отун хаар чарааһыгар да хомуллубатаҕа. Хадьымал саҕатыгар охсуллубакка турбутунан хаалбыт ходуһа ото, ол ууга тимирбит “уу аһа” – хонуу отунааҕар ордук ис састааптаах.

Ол дьыл аны алтынньы 14 күнүгэр “Бокуруопка” ситэ тоҥорботоҕо. Онон тиэхиньикэҕэ, бадарааҥҥа батыллар этэ. Маннык ходуйар киһи эмиэ сэрэниэхтээх. Кута сиэлин холуйарга олус сэрэхтээх.

Сорох соруйан күөх ыһыытын хойутаан, сир дөйө тоҥмутун кэннэ хомуйар. Ону сүөһүгэ кыһын сиэтээри. Маны биһиэхэ “Күүлэт” сопхуоска 80-с сылларга боруобаламмыта. Сүөһүгэ ходуу отун кытта холбоон аһатаҕын. “Криокорм” диэн кэлин тупсаран ааттанна. Бу биир бастыҥ аһылык буолара дакаастанна.

Анатолий Петров-Уу Туолата, РФ үтүөлээх мелиоратора, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ.

Хаартыска: Суордаах (Дьааҥы) дьаһалтатын архыыбыттан