Хоһооҥҥут хонуута кэҥээтин

Муус устар 26 күнүгэр Суотту модельнай бибилэтиэкэтигэр олохтоох ааптардар: Анастасия Егоровна Степанова-Тускулаана «Ахтылҕан тойуга» хоһооннорун хомуурунньуга уонна «Кустук» уһуйаан иитээччитэ Капиталина Романовна Заровняева оҕолорго аналлаах «Тыл сайдыыта», «Сир симэҕэ» кинигэлэрин сүрэхтэниитэ үрдүк таһымҥа ааста.

Икки ааптар кинигэлэрин тэрийэн ыытар киһиэхэ төһө да уустугун иһин, киин бибилэтиэкэ сэбиэдиссэйэ Раиса Николаевна Черкашина хайаларын да өрө туппакка, намтата сатаабакка тус-туһунан ис хоһоонноох кинигэлэри биир тэҥник тутан, биир эйгэҕэ киллэрэн иилээн-саҕалаан ыытта.
Кыргыттар иккиэн — Суотту кийииттэрэ, дьоһун ыаллар. Оҕо-уруу, сиэн дэлэй дьоно. Горнайтан төрүттээх А. Степанова-Тускулаана 1975 сыллаахха «Лена» сопхуоска буҕаалтырынан ананан кэлбитэ уонна олохтоох уолга Александр Степановка кэргэн тахсан алаһа дьиэ туттан, аал уот оттон, оҕо-уруу төрөтөн күн күбэй ийэ, эйэҕэс эбээ буолан олорор. Суоттуга кэлиэҕиттэн Уус Алдаҥҥа бастакынан тэриллибит вокальнай-инструментальнай ансаамбылга ырыаһытынан биллэн, олохтоохтор куттарын туппута. Дьэ, ити кэмтэн сыанаттан түспэт ырыаһыт буолан киэҥ араҥаҕа биллибитэ. Билигин төһө да бочуоттаах сынньалаҥҥа олордор, олох үөһүгэр сылдьар. Ол курдук, «Түһүлгэ» СК киинин иһинэн тэриллибит «Илгэ» фольклор ансаамбылын тутаах ырыаһыта. Аны Анастасия Степанова-Тускулаана төрөөбүт дойдутугар, Горнай Маалтаанатыгар анаан суруйбут хоһоонугар Алексей Калининскай-Луҥха Өлөксөй өрөгөй ырыатын матыыбын айан, ааспыт нэдиэлэҕэ Бэрдьигэстээххэ Маалтааны гииминин сүрэхтэниитэ буолан, Тускулаана дойдутугар өлбөт-сүппэт, өлбөөдүйбэт сүдү бэлэх оҥорон, өрөгөйө үрдээтэ. Маны этэн эрдэхтэрэ, «ситиһиилэр сиэттиһиилэрэ» диэн. Оччону истибит дьон, биһиги сыыска түһэриэхпит дуо? Аны Суотту гииминин тылларын суруйан, Луҥха Өлөксөйгө оҥоттороругар сорудах биэрдибит. Анастасия Егоровна «Илгэ» ансаамбыл тэбэр сүрэҕэ буоларын, кинигэ сүрэхтэниитигэр эҕэрдэлии кэлбит, бииргэ ыллыыр дьахталлара үрдүк сыананы быспыттарыттан көстөр. Бары биир киһи курдук, «Настя бэлэмҥэ кэллэҕинэ ансаамбыл тиллэ түһэр» дииллэр.

Капиталина Романовна Заровняева Таатта Чычымаҕыттан төрүттээх буолан, тыл сүмэтин, сүөгэйин этигэр-хааныгар иҥэрбит киһи буоллаҕа. Оҕолорго аналлаах «Сир симэҕэ» уонна «Тыл сайдыыта» диэн кинигэлэрэ күн сирин көрөннөр чыычаахтыы чыбыгырастылар, сааскы күннүү сандаардылар. Бу Капиталина Романовна уһуйааҥҥа өр сыллаах үлэтин түмүгэ буолар. Биир идэлээхтэрэ Елизавета Васильева уонна Ксения Местникова өҥнөөх кыраасканан уруһуйдаан киэргэппиттэрэ оҕо дьоҕустук өйдүүрүгэр төһүү күүс буоларын тоһоҕолоон бэлиэтээтилэр. Иккис кылаас үөрэнээччилэрэ (салайааччы Ксения Копырина) хоһооннору хомоҕойдук ааҕан, муус чопчулары ыйаатылар, таммахтары саккыратан күлүмүрдэтэ оонньоттулар. Ксения Ивановна бэлиэр бу кинигэлэри уруокка туттарын, оҕолор дэбигис өйдүүллэрин, билиҥҥи оҕолорго олус туһалааҕын чорботон эттэ. Билигин хаһыаттарга суруйалларынан, араас иһитиннэриигэ иһиттэххэ, оҕоҕо аналлаах суруйуулар, айымньылар татымнар. Онон култуура дьаһалтата Капиталина Заровняеваны болҕомтоҕо ылан, күүс-көмө тирэх буолаллара буоллар диэн баҕа санаалаахпын.

Уһуйааҥҥа үлэлиир биир идэлээхтэрэ этэллэринэн, Капа наһаа килбик, сэмэй эбит. Кыыс килбигэ тас көрүҥүттэн, саҥатыттан-иҥэтиттэн, тутта-хапта сылдьарыттан да көстөр. Биир бэйэм Капиталина сахалыы сэмэйин ытыктыы, убаастыы санаатым. Үөһэттэн айдарыллан кэлбит айылҕалаах дьон сэмэй буолаллар быһыылаах… Манна даҕатан эттэххэ, кэнники сылларга сыылкаларга киирэн куоластааһын наһаа элбээтэ. Онно көрдөххө, киириилээх-тахсыылаах, билсиилээх-көрсүүлээх киһи куолас бөҕө хомуйан «сулус» буолара мэлдьэх буолбатах. Бу маннык күндээрбит киһи өр сандаарбат.

Олохтоох ааптардарбыт Анастасия Степанова-Тускулаана, Капиталина Заровняева кинигэлэрин биир санааҕа киирэн истиҥник, иһирэхтик бэлиэтээтибит, алгыс бастыҥын этэн тарҕастыбыт.

«Суоттубут дьоҕурдаах кийииттэрэ,
Суруйар идэлээх кыргыттара,
Айар кут аартыга арылыннын,
Алгыстаах суолунан дыргылыннын.

Хоһооҥҥут хонуута кэҥээтин,
Сибэкки кэрэтин симээтин,
Суугунас хатыҥныы киэркэннин
Сайыҥҥы сиэдэрэй өҥүнэн».

Иннокентий ПОПОВ-ОҔУРУОТТААХ