Холбоһуктаах Штаттар: алдьархайтан ас таһаарыы 50 хонуктаах болдьох

АХШ бэрэсидьиэнэ Дональд Трамп идэтинэн бэрт эрдэттэн Арассыыйаҕа сыһыаннаах “сюрпризтааҕын” туһунан “этэн” кэбиһэн, ааспыт күннэргэ аан дойду эмиэ ону кэтээтэ. Ол гынан аарыгыран-сураҕыран этэрин эттэ эрээри, эспиэрдэр этэллэринэн, оннук ынырык буолбатах эбит. Уопсай ис хоһооно маннык: Холбоһуктаах Штаттар Арассыыйаҕа иирсээни муоһалыырыгар 50 күнү биэрэллэр. Ону истибэтэҕинэ, Москваҕа уонна кинини кытта эргинэр судаарыстыбаларга 100 бырыһыаннаах “вторичнай” түһээни түһэриэм, ону кытта сааҥсыйа киллэриэм диэн суоһурҕанна. Ол гынан баран туохха сааҥсыйа киллэрэрэ биллибэт, Эмиэрикэни кытта эргинии суох.    

Ону кытта Украинаҕа сэриитин сэбин ыытар былааннааҕын иһитиннэрдэ. Урут да биэрэ олорбуттара гынан баран, бу сырыыга биэрэр мэхэньиисимнэрэ уларыйбыт. Ол эбэтэр, АХШ сэрии сэбин оҥорор, ону Европа атыылаһар, оттон НАТО түҥэтээччи буолар. Трамп сайабылыанньатыгар миллиардынан дуоллардаах тиэхиньикэ уонна “олус улахан” сөбүлэһии туһунан этиллэр. НАТО генеральнай сэкирэтээрэ Марк Рюттены кытта көрсөрүгэр, Украинаҕа сотору кэминэн 17 ПВО систиэмэтэ барыаҕа диэбитэ. Ол гынан баран, батарыайатын дуу, ытар установкатын дуу, аракыататын дуу — тугу ылан эрэрин Киев бэйэтэ да өйдөөбөккө олорор. Ыраах тэбэр аракыаталарын Трамп биэрэр санаам суох диэбитин, “Ведомости” суруйар.

Дьэ онон 50 хонук бу күннэргэ саҕаланна, Украина хонуутугар сайыҥҥы кимэн киирии ол болдьох бүтүүтэ бэйэтэ да түмүктэнэ сыһыахтаах. Вашингтон да, Москва да бука “сүүс сүүскэ” утары турсартан куотуна сатыахтара, буруйдаах Моттойонон Европа буолара буолуо. Трамп бэйэтэ этэринэн, ким да диэки буолбат, иирсээн эрэ бүтүөҕүн баҕарара иһиллэр. Оччо баҕарар буоллаҕына, тоҕо сэриитин сэбин биэрэ олорор диэн утары-таары ыйытыылар үөскүүллэр. Трамп сайабылыанньатын кэнниттэн АХШ Сената Арассыыйаны утары сааҥсыйаны биллэрэр туһунан Линдси Грэм (РФ-га террористар уонна экстремистэр испииһэктэригэр сылдьар) сокуонун бырайыагын онуоха-маныаха диэри дьалты уурда.

Кириэмилгэ бириэмэ наада

РФ тас дьыалаларга миниистирэ Сергей Лавров Украина туһунан АХШ бэрэсидьиэнэ туох диэбитин быһаарарыгар, Трамп ЕС уонна НАТО ыгыытыгар сылдьарын эттэ. Олор Зеленскэй тугу көрдөөбүтүн биэрэн иһэргэ дьулуһаллар, бэйэлэрин түһээн төлөөччүлэрин интэриэһин аахсыбаттар. Миниистир, Украина салалтата Стамбуллааҕы кэпсэтиилэри аны уруккулуу киэбинэн барбаттар диэн эппитин, бэйэтин гражданнарыгар “силлээбиккэ тэҥнээх сыһыанынан” ааттаата.

Оттон РФ бэрэсидьиэнин пресс-сэкирэтээрэ Дмитрий Песков, Трамп сайабылыанньата оҕо оонньуута буолбатах, Кириэмил ырытан көрөрүгэр бириэмэ наада диэтэ. Өскөтө Владимир Путин наадалааҕынан аахтаҕына, АХШ бэрэсидьиэнин сайабылыанньатыгар быһаарыы биэриэ.

Маны таһынан, пресс-сэкирэтээр Вашингтон уонна НАТО биэрэр сэрии сэптэрин Киев эйэлэһиигэ бэлиэ быһыытынан буолбакка, сэриини салгыыр курдук өйдүүрүн эттэ. Вашингтон Москва уонна Киев кэпсэтиилэрин көрүөн баҕарар, оттон Европа, тыллаһарыттан көрдөххө, Украинаҕа иирсээн өссө да салҕаныан баҕарар. Москва Киеви кытта быһаччы кэпсэтэргэ бэлэм, оттон Киев урукку кэпсэтиилэри баһылаан илдьэ сылдьыбыт оборуонатын миниистирин Рустем Умеровы ууратта. Зеленскэй урукку салалтатын оннугар былааска АХШ диэки көрүүлээх дьону аҕалтаан эрэр.

Пентагон Кытай диэки кыҥыыр

«Уолл-стрит джорнал» хаһыат суруйарынан, Пентагон чунуобунньуга Элбридж Колби АХШ сэриитин сэбин Кытайы утары туһаайыан баҕарар. Бэс ыйын саҕаланыыта кини оборуона миниистиригэр суруйбуттаах эбит, Украина наадатыгар “онто суох чарааһаабыт саппааспытын барытын бүтэрэн эрэҕит” диэн.

Бу этиини Пентагон Украинаҕа сэриитин сэбин биэрэрин тохтоторугар учуоттаан турар.

Бу Колби диэн киһи АХШ байыаннай позициятын Тиихэй акыйаан арҕаа өттүгэр бөҕөргөтө сатыыр. Оннооҕор Кытай Тайбааҥҥа саба түһэр түгэнигэр, эһиги ханнык байыаннай быһаарыныыны ылыныаххыт этэй диэн Японияны уонна Австралияны ыган-түүрэн турардаах.

Азия дойдулара Кытай тула түмсэллэр

Атырдьах ыйа буолара чугаһаата, били Трамп түһээнэ ситэн сиирэ бу кэллэ. АХШ көдьүүстээх менеджерэ Марко Рубио Соҕуруулуу-илин Азия дойдуларын кытта барыстаах эргиэн сөбүлэһиилэрин түһэрсэ сатаан бырда быстар буолла. Саатар арыый да табыллыах курдук буолан истэҕинэ, кэтэҕэр тойоно адьас атыны туойан барар.

Онон түһээнтэн сылтаан ити эрэгийиэн дойдулара Кытайы кытта үлэлииллэрин ордорон эрэллэр. Суһаллык бу күннэргэ Кытай уонна АСЕАН дойдулара (Индонезия, Малайзия, Сингапур, Таиланд, Филиппиннэр, Бруней-Даруссалам, Вьетнам, Лаос, Мьянма, Камбоджа. Кэтээн көрөөччү статустаах Папуа-Саҥа Гвинея уонна Илиҥҥи Тимор) бэйэлэрэ көҥүл атыы-эргиэн зонатын оҥорор, онно бырамыысыланнас эбии салааларын киллэрэр туһунан кэпсэтиилэри түмүктүү охсуохтаахтар. Дьэ итинник Пекин бэйэтин эрэллээх партнер быһыытынан көрдөрбүт кэмигэр, Вашингтон “киэһэ аһыырдаах киһи кыттыспат киһитигэр” кубулуйан эрэр.

Токио 25%-наах түһээҥҥэ хабыллан, эрэммит эрэлэ таах сиргэ-буорга тэпсилиннэ. Онон бу дойдуга, Холбоһуктаах Штаттартан атырдьах маһыныы арахсыахха диир этиилэр элбэхтик иһиллэр буолан эрэллэр. Ол курдук, Япония инвестордара уонна биисинэс-элитата Эмиэрикэ актыыбыттан аккаастаннылар.

Европа утары түһээн бэлэмниир

Евросойуус дойдулара да таах олорон биэрэр санаалара суох. Трамп кинилэргэ 30%-наах түһээни түһэрбитэ. Атырдьах ыйын 1 күнүгэр диэри сөбүлэһии түһэрсибэтэхтэринэ, ол түһээн олоххо киириэхтээх. Онон, тыын харбас, 30%-наах түһээн киирэр түгэнигэр АХШ табаардарын утары 72 млрд. евроҕа ($84 млрд.) түһээн испииһэгин бэлэмнээбиттэр. Bloomberg ааҕыныстыба этэринэн, ол испииһэккэ массыыналар, Boeing сөмөлүөттэр, бурбон, ону таһынан, массыынаны оҥорор оҥоһуктар, мэдиссиинэ табаардара, уот оборудованиета, о. д.а. киирбиттэр.

“Бырааттар” түһээннэрин “убайдара” хайдах ылынара буолла. Тыыннаахтыы ыйыстан да кэбистэҕинэ көҥүл.

Бразилия эмиэ утарылаһар

Бразилия бэрэсидьиэнэ Лула да Силва түһээн түһэр түгэнигэр, бу дойдуга эмиэрикэ урбаанньыттара үлэлииллэрин тохтотор туһунан ыйаах таһаара оҕуста. Эбиитин эппиэттэһэр миэрэлэри ыларга оһуобай кэмитиэт тэриллиэхтээх.

Бразилия түһээнэ ой бото, 50%-наах. Эмиэ атырдьах ыйын 1 күнүттэн киириэхтээх. Бу да иннинэ Бразилия урукку бэрэсидьиэнэ, Трамп табаарыһа Жаир Болсонаруттан сылтаан икки баһылык тыл тылларыгар киирсибэттэр этэ. Лула аһаҕастык сувереннай дойдуга тастан орооһума диэн муос-таас курдук этэн турар. Онон Tһe New Үork Times суруйарынан, бу икки дойду ыккардыгар эргиэн сэриитэ саҕаланна.

100%-наах түһээн түһэрин саарбахтыыллар

Tһe New Үork Times (NҮT) суруйарынан, Трамп 100%-наах түһээни Арассыыйа уонна кини эргинэр дойдуларын утары киллэрэрэ саарбах. Тоҕо диэтэххэ, оччотугар Холбоһуктаах Штаттар уонна кинилэр союзниктарын бэйэлэрин экэниэмикэлэригэр сууһарыылаах охсууну ылыахтара.

Кытай уонна Арассыыйа ньиэби киллэрэн туран, сылга 250 млрд. дуолларга эргинсэллэр. Мантан сылтаан АХШ уонна Кытай утары турсууларын саҥа эргиирэ саҕаланыан сөп. Атын да эспиэрдэр барыллаан көрүүлэринэн, арай Арассыыйа ньиэбин, гааһын атыылаһыы, кырдьык, эмискэ аҕыйыыр түгэнигэр, ырыынакка ньиэп сыаната баррель иһин 150–200 дуолларга тиийэ өрө көтөн тахсыан сөп. Инфляция өрө баран, сыана ыарыы түһүө, аны Эмиэрикэ экэниэмикэтэ буксуйан барыа, дииллэр. Оттон ыараабыт бэнсиин иһин көлүөһэ үрдүгэр олорор Эмиэрикэ гражданнара махтамматтара чуолкай.