Хомунаалынай өҥө иһин төлөбүр үрдүө

Эрэгийиэннэр бэйэлэрэ быһаараллар

От ыйын 1 күнүттэн Арассыыйа үрдүнэн, ол иһигэр Саха сиригэр олох-дьаһах, хомунаалынай өҥө иһин төлөбүр үрдээри турар.

Хомунаалынай өҥө иһин тарыыбы үрдэтии болдьоҕун 2023 с. от ыйын 1 күнүгэр оҥоһуллуохтааҕын 2022 с. ахсынньы 1 күнүгэр көһөрөр туһунан РФ Быра­быыталыстыбатын быһаарыыта тахсыбыта. Маннык дьаһаныы 2023 с. табаарга уонна өҥөнү оҥорууга сыана үрдээһинин чэпчэтэр уонна ОДьКХ, энэргиэтикэ тэрилтэлэрин өйүүр сыаллаах ылыллыбыта. 2024 сыл саҕаланыытыгар былааннаах үрдээһин оҥоһуллуохтааҕын от ыйын 1 күнүгэр көһөрбүттэрэ. Онон балтараа сылы быһа тарыып үрдэтиллибэккэ, урукку сыананан турда. Биллэн турар, сыана, тарыып үрдээһинин нэһилиэнньэ ыарыылаахтык ылынар.

ОДьКХ тарыыба тоҕо үрдүүрүй?

Урут дьиэ-уот, хомунаалынай өҥө иһин төлөбүр хас сыл ахсын тохсунньу 1 күнүттэн үрдүүрэ. Кэлин сыл иккис аҥаа­рыттан улаатыннарар буол­лулар. Тарыып туохтан турарый? Бастатан туран, энергоресурса бэйэҕэ турар сыаната, онно эбии өрөмүөнү ыытарга туһаныллыбыт ороскуот, саҥа технологияны туһаныы уонна үлэһиттэр хамнастара барыта түмүллэн уопсай тарыыбы үөскэтэллэр. Итиини биэрии тарыыбыгар улахан ороскуоту оттугу атыылаһыы уонна ону тустаах сиргэ тиэрдии сыаната ылар. Ол ортотунан 40-70 бырыһыаҥҥа тэҥнэһэр.

Оттон биһиэхэ сүрүннээн олох-дьаһах хаһаайыстыбатыгар ньиэп, таас чох уонна дизельнэй уматык туһаныллар. Билэрбит курдук, тыйыс усулуо­буйалаах хоту сиргэ тиэ­йии-таһыы ороскуота олус улахан, онуоха суолбут-ииспит мөлтөҕө, улуустарбыт ыраахтара эмиэ сабыдыаллыыр.

Дойду үрдүнэн сатыылаа­быт билиҥҥи уустук кэмҥэ үрдүкү салалта өссө сыананы тутан олорор диэххэ сөп. Аан дойду кириисиһэ, арҕаалар сааҥсыйалара ис ырыынакка улахан охсууну оҥороллор. Ону ол диэбэккэ, судаарыстыба сөптөөх бэлиитикэни тутуһан нэһилиэнньэҕэ улахан охсууну оҥорбот курдук дьулуһар. Тоҕус ый кыһыннаах тоһуттар тымныылаах Саха сиригэр олоруу ороскуота өссө улахан. Онуоха өрөспүүбүлүкэ көмө оҥорон, сыананы бэрээдэктиир диэн өйдүөх тустаахпыт. Холобур, хоту улуустар олохтоохторо хомунаалынай өҥө иһин 10% эрэ төлүүллэр, 90% өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн субсидия быһыытынан көрүллэр.

Дьиҥэр, көмө суоҕа буол­лар, хомунаалынай өҥө иһин төлөбүр үрдэ суох улаатыа этэ. Онуоха РФ Бырабыыталыстыбата эрэги­йиэннэргэ төһө-хачча үрдүөн сөптөөх кээмэйи (индекс) бигэргэтэр. Бу бигэргэммит кээмэй кырата үс сылга уларыйбакка туруо диэн быһаараллар. Хас биирдии эрэги­йиэн бэйэтэ кээмэйдээх буолар, онон олохтоох былаас уорганнара ол тарыып иһинэн эрэ үрдэтэр кыахтаахтар. Хас эрэ бырыһыаҥҥа диэри үрдэтиэхтээххин диэн буоллаҕына, ол кээмэйтэн улаатыа суохтаах, хата кыччыан сөп. Ол эрээри биһиэхэ ол кыаллыбат, тыйыс усулуобуйа атыннык дьаһанары ирдиир.

Арассыыйа эрэгийиэннэригэр

Арассыыйа үрдүнэн 2024 сыл от ыйын 1 күнүттэн хомунаалынай өҥө иһин төлөбүр, ортотунан, 4%-н 15%-ҥа диэри үрдүөҕэ. Холобур, Москваҕа муҥу­таан – 11%, Санкт-Петербурга – 9,8%, Москва уобалаһыгар – 10,7%, Ленинградскай уобаласка – 10,2%, Омскайга – 14%, Челябинскайга – 11%, Забайкальскай кыраайга – 15% үрдүөҕэ. Оттон саамай кыра – Хакасия Өрөспүүбүлүкэтигэр 4% индекс олохтонно.

Ааспыт биэс сылы ылан көрөр эбит буоллахха, ОДьКХ тарыыба Арассыыйа үрдүнэн 2019 сылга иккитэ – тохсунньуга 1,7 % уонна 2,4 %, 2020 с. – 3,1 %, 2021 с. – 3,3%,  2022 с. эмиэ иккитэ – от ыйыгар 4% уонна ахсынньыга – 9% үрдээбит. 2023 сыллааҕы үрдээһини 2024 сылга көһөрөннөр, быйыл от ыйын 1 күнүттэн үрдүүрэ күүтүллэр.

Саха сиригэр ыаллыы сытар Магадаан уобалаһыгар 4,9%, Амур уобалаһыгар 9,4% үрдүүрэ күүтүллэр. Магадан инники сылларга тарыыбын уокка кыччатан, хому­наалынай өҥөтүгэр үрдээһини биллэрбэккэ аһарбыта. Ол курдук биһиэхэ 7,6% үрдүүр кэмигэр Магадааҥҥа 3,65% үрдээбитэ. Ол курдук нэһи­лиэнньэтин үгүс өттө чэпчэ­тиинэн туһанан, ортотунан, 55,1 % эрэ төлүүр. Атынын Магадаан Бырабыыталыстыбата бэйэ­­тин бүддьүөтүттэн толуйар. Магадааннар чуолаан олох-дьаһах хаһаайыстыбатын иһин төлөбүргэ 60% ылар сылаа­һынан хааччыйыы иһин орос­куоту кыччаппыттар.

Эспиэрдэр сыаналыылларынан, Саха сирин, Анадырь, Магадаан, Петропавловскай-Камчатскай олохтоохторо саамай үрдүк тарыыбы хомунаалынай хаһаайыстыба өҥөтүн иһин төлүүллэр. Бу эрэги­йиэннэр бары хоту сиргэ эбэтэр Уһук хоту сыталлар. Биллэн турар, тоҕус ыйдаах тыйыс тымныыга элбэх уматык, оттук, уот-күөс баранар.

2024 сыл от ыйын 1 күнүттэн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн тарыып, ортотунан, сылааһынан хааччыйыыга 16,8%, уунан хааччыйыыга 19,9%, уунан туһаныы – 21,8% үрдүөҕэ.

Саха сиригэр

Саха сиригэр өҥө иһин үрдээһин, ортотунан,  9,5%-н буолара күүтүллэр. Ол туһунан СӨ Сыана бэлиитикэтин судаарыстыбаннай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Бочков былырыын сыл түмүгэр этэн турар. Электроэнергияҕа, гааска, итии ууга, итиини биэриигэ тыа хаһаайыстыбатын улуустарыгар бырамыысылыннай оройуоннары кытары тэҥнээтэххэ, тарыып намыһах буолуо.

2024 сыл от ыйын 1 күнүттэн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн тарыып, ортотунан, сы­­лааһынан хааччыйыыга 16,8%, уунан хааччыйыыга 19,9%, уунан туһаныы – 21,8% үрдүөҕэ. Онуоха биирдиилээн дьон, ону сэргэ Саха сиригэр дьоҕус уонна орто биисинэһинэн дьарыктанааччылар чэпчэтиилээх тарыыбынан туһанар бырааптаахтар. Онон ОДьКХ өҥөтүн иһин төлөбүр 9,5 %-н буолар, оттон оройуоннарга халбаҥ­наан 3 % үрдүөҕэ, ол эрээри бары хомунаалынай өҥөлөр иһин төлөбүр 12,5%-н тахсыа суоҕа. Оттон дьоҕус уонна орто биисинэһинэн дьарыктанааччыларга сылааһынан хааччыйыы үрдээһин 10%-н тахсыа суоҕа.

Ол курдук 2024 с. өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтигэр тарыып, ортотунан, маннык үрдүөҕэ: электроэнергия – 8,9%, гааһынан хааччыйыы – 11,2%,  кытаанах бөҕү-саҕы хомуйуу – 9,1%, сылааһынан, итии уунан хааччыйыы уонна ууну туһаныы – 9%, тымныы уунан хааччыйыы – 7,3%.

ТҮМҮК ОННУГАР

Олох-дьаһах хаһаайыстыбатын өҥөтүн иһин төлөбүр былаан быһыытынан аҕыйах күнүнэн үрдүүрэ күүтүллэр. Итини таһынан бу сайын өссө биир суолталаах уларыйыы киириэ. Бу сырыыга үөрүүлээх сонун диэххэ дуу. От ыйыттан үп тэрилтэлэригэр уонна өҥө иһин төлөбүрү ылар оператордар социальнай өттүнэн кыаммат дьоҥҥо хомунаалынай төлөбүр иһин хамыыһыйаны ылары бобор сокуон киириэ. Билиҥҥитэ кимнээххэ оннук өйөбүл оҥоһуллара чопчулана илик, ол эрээри онно биэнсийэлээхтэр уонна нэһилиэнньэ кыаммат араҥата киирэрэ саарбаҕа суох.
Аны туран, элбэх кыбартыыралаах олорор дьиэлэргэ хапытаалынай өрөмүөн сөптөөх кэмигэр ыытыллар буолуоҕа. Ол туһунан РФ Дьиэ-уот кодексатыгар эбиилэр киирдилэр. Мантан инньэ өрөмүөннүүр үлэлэр дьиэ туругуттан уонна инженернэй коммуникациятыттан көрөн ыытыллыахтара.