Хомус олимпиадатын тэрийдилэр

Хомус кэнники 30 сылга улаханнык сайынна диэн этиэх кэриҥнээхпит. Хомуска аналлаах араас тэрээһиннэри араадьыйа, тэлэбиидэнньэ уонна куйаарынан араас социальнай ситимнэр кэпсии тураллар. Ити түгэннэр  бары култуура эйгэтигэр сыһыаннаах тэрээһиннэр буолалларын арааран өйдүүр ирдэнэр.

Саха хомуһа үөрэх эйгэтигэр олохтоохтук кыттыһыыта, билиҥҥи туругунан, кыалла илик. Кэнники кэмҥэ үөрэх саҥа ыстандаартара саҥа идиэйэлэри, бырайыактары өйүүр уонна онтон тахсар ситиһиилэри, үрдэллэри киэҥник сырдатар. Ити ирдэбилгэ кыттыһан, үрдүк уонна орто анал үөрэх кыһалара эмиэ хомуска сыһыаннара биллэрдик уларыйда.

Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр хомус олимпиадата диэн тыл иһиллибитэ хас да сыл буолла. Бу саҥа тэрээһин Сунтаар улууһун үөрэҕин тэрилтэлэрин иһиттэн тыллан тахсан баран, былырыыҥҥыттан алта улууска тарҕанан, оҕолор, учууталлар интэриэстэрин улаханнык уһугуннарда.

Быйылгы үөрэх дьылыгар хомус хайыы-үйэ М.К.Аммосов аатынан ХИФУ ХИНТуоКҮ салаатыгар “Саха буолан сандаар, киһи буолан килбэй” диэн  саха култууратын 9-с нэдиэлэтин тэрээһинигэр өтөн киирдэ. Сэтинньи 1 күнүгэр университет араас салааларыттан уонна орто анал үөрэх тэрилтэлэриттэн 43 устудьуон саха хомуһун туһунан тугу билэрин, аныгы сайдыы ирдэбилинэн онлайн гугл-тест көмөтүнэн тургутунан көрдө.

Ыччат хомуһу төһө сэргиирин, үөрэҕи хайдах ылыммытын туһунан тэрийээччи-педагог, олимпиада үөрэтэр бырагырааматын ааптара Антонина Никитина маннык кэпсиир:

— Хомус олимпиадатын тосхоло саха хомуһун туһунан билиини биэрэргэ, бастатан туран, саха киһитин сүрүн дьарыгын уонна уус киһи уһанан таһаарбыт тэрилин быһыытынан көрөн, онтон хомус норуот олоҕор туох суолталаах өрүтүн таба быһааран баран, дьэ ол эрэ кэнниттэн, хомус кэрэ муусука буолар дорҕоону таһаарар омукпут төрүт тэрилэ эбит диэн билиһиннэрии наада. Итиннэ хомус саха киһитин олоҕун кэрэ эйгэтин туоһулуур бэлиэтэ, уратыта  буолар эбит диэн өйдөбүлү үүнэр көлүөнэ ыччакка иҥэрии хайаан да бастакы күөҥҥэ тахсар. Итини батыһа уруоктар сүнньүлэрэ, хайысхалара эмиэ оннук.

Бу тэрээһин туһунан салгыы Дьокуускайдааҕы хомус түмэлин уонна киинин дириэктэрин солбуйааччы Николай Ефремов: “Биир күннээх тэрээһиммитигэр учууталлар икки уруогу ыыттылар. Уруоктар киин тэрийиитинэн Google-Meet сыһыарыы-платформаҕа үөрэх ирдэбилин быһыытынан 35-тии мүнүүтэ бардылар. Ону сэргэ уруокка ылбыт билиилэригэр оҕолор 10-нуу мүнүүтэлээх икки түһүмэхтээх тургутук (тест) аастылар”, — диэн кэпсиир.

Бастакы уруогу хомус аан дойдутааҕы түмэлигэр онлайн-экскурсия быһыытынан түмэл быыстапкалыыр-көрдөрөр салаатын сэбиэдиссэйэ Туяра Жиркова ыытта. Былыргы дьыллар мындааларыттан диэн уруок сүрүн ис хоһооно: сахаларга тимири уһаарыы сайдыытыттан кэпсээн саҕалаан, хомус түмэлин төрүттэниитэ,  көрдөрүүгэ турар дьикти экспонаттар тустарынан кэпсээн, көрдөрөн үөрэтии. Тимир уруудата диэн тугу ааттыыллар эбит, хайдах дьүһүннээх буолар, болгуо тимир диэн тугуй, удьуор уус диэн кими ааттыыбытый диэн өйдөбүллэртэн саҕалаан, космоска көппүт хомус, күндү тааһынан, бриллианынан киэргэтиллибит хомус, саамай кыра уонна саамай улахан кээмэйдээх хомус, саха хомуһун араастара: мас, муос, тимир диэн көрдөрөн кэпсээтибит.  Ыытааччы педагог Туйаара Жиркова этэринэн, бу уруок тута устан көрдөрүү буолан, биллэр уустуктаах эрээри, оҕолор тургутукка эппиэттэрэ астыннарар, билии бырыһыана үрдүк диэн бэлиэтээбит.

Иккис түһүмэҕи — саха хомуһун устуоруйатыгар презентация-уруогу ааптар Антонина Никитина ыытта. Уруок инники ылбыт билиини өссө чиҥэтэр, өйдөбүллэри сааһылыыр уонна түмүк оҥостуу быһыытынан таҥылынна: хомус диэйэтэллэрэ, хомуска аналлаах араас сабыытыйалар, аан дойду виртуоз-хомусчуттара, былыргылыы сыыйа тардааччылар, аатырбыт уустар, хомус учууталларын мөссүөннэрэ көһүннүлэр.

Олимпиада экспердэ, хомус түмэлин кылаабынай харайааччыта Вера Бурнашева кэпсииринэн, устудьуоннар тургутук 30 ыйытыгар олус ыарырҕаппакка хоруйдаабыттар: хомус түмэлэ хаһан, хайдах тэриллибитин, Хомус күнэ хаһан бэлиэтэнэрин, уустар туттар тэриллэрин, космоска көппүт хомус туһунан 100% толору эппиэти биэрбиттэр. Кыайыылааҕы быһаарары  гугл бэйэтэ таһаарар, онон ким төһө түргэнник сөптөөх эппиэти биэрбитин эспиэрдэр судургутук быһаарбыттар.

Бу тэрээһини ХИФУ ХИНТуоКҮ 2-с кууруһун устудьуона Мария Тимофеева уонна культурология кафедратын магистрана Андрей Федоров сүүрэн-көтөн, оҕолору хомуйан, гугл регистрациятын тэрийэн, көхтөөхтүк  ыытыстылар.

Кыайыылаахтары икки ирдэбилинэн: хомус эйгэтигэр чугас сылдьар, култуура аналлаах исписээлинэстэригэр үөрэнэр сутудьуоннары туспа, тэйиччи үөрэхтээхтэри ойуччу тутан сыаналаабыттар.

М.Н.Жирков аатынан муусука кэллиэһин устудьуоннарын ортотугар:

1 миэстэ — Баскарова Сайыына, фольклор салаата,1 куурус,

2 миэстэ — Горохов Рустам, норуот үнүстүрүмүөннэрин салаата, 2 куурус,

3 миэстэ — Лукина Анастасия, фольклор салаата, 3 куурус.

ХИФУ салааларыттан:

1 миэстэ — Хастырова Дайана, ХИНТуоКҮ, Б-КМК-22,

2 миэстэ — Тобонова Татьяна, ИЕН, ХО-19,

3 миэстэ — Петрова Диана, ХИНТуоКҮ, Б-ОРНХТ-22.