Хомус ууһа Александр Шепелев

Уус Алдан хомус уустара уутуйан үөскээбит улууһунан биллэр. Суон сураҕырбыт талааннаах маастардары күн бүгүн хомус ууһа Александр Шепелев салгыыр. Кини чочуйбут хомустарын Саха сирин тас өттүттэн, атын дойдулартан тиийэ сакаастыыллар. Хомус күнүн көрсө маастары кытта кэпсэттибит.

 

Далаһа ууруллуута

Александр Афанасьевич Шепелев Уус Алдан улууһун Сыырдаах нэһилиэгиттэн төрүттээх. Оскуола кэнниттэн сопхуоска үлэлээн, аармыйаҕа икки сыл ытык иэһин толорон баран, оскуола, баһаарынай чаас, олох-дьаһах хомунаалынай хаһаайыстыбатын курдук тыа сирин тутаах тэрилтэлэригэр үлэлээбитэ.

Ууска уһуйуллуутун туһунан: “Эһээм Петр Иннокентьевич Портнягин кыралаан биирдэ эмэ быһах таптайара, маһынан уһанара. Миигин үөрэхтээх киһи буоллун диэн уус үлэтигэр адьас чугаһаппат этэ. Былыр улахан аҕа уустара бары бэйэлэрэ уус дьонноохтор, ол сиэринэн биһиги да төрүттэрбитигэр уустар бааллара буолуо, чугас дьоннорун хааччыйан олордохторо диэн сабаҕалыыбын”, — диэн кэпсээнин саҕалыыр.

Удьуорунан бэриллибит талаан баара өтөн, уһуннук сырытыннарбатах. Биир кэмҥэ Александр Афанасьевич, мин даҕаны уһанан көрүөхпүн сөп быһыылаах ээ дии санаан, 2005 сыллаахха Юрий Германович Бурцевка-Кэрэмэн Уус уолуттан быһах таптайарга уһуйуллубут. Устунан 2007 сылтан хомуска холонон көрөн, сэргээн, күн бүгүнүгэр диэри илиитин араарбакка, күннээҕи дьарык оҥостон, СӨ уус-уран оҥоһугун маастарыгар тиийэ үүннэ-сайынна.

Ыйга, ортотунан, 15 хомус

“Билигин хомустан ордубаппын, ыйга, ортотунан, уон биэстии хомуска тиийэ сакаас киирэ турар. Дьоҥҥо кыайан “суох” диэбэппин, онон атын оҥоһуктарга бириэмэ тиийбэт курдук. Туохха да аралдьыйбакка ылыстахпына, биир күнүнэн бүтэриэхпин сөп эрээри, тута туттаран ыыппаппын, сарсыныгар син биир тыаһын истэн чочуйан, көннөрөн биэрэбин”, — диэн сүрүн дьарыгыттан сэгэтэн ааһар.

Бары даҕаны хомус ууһа хайаан даҕаны бэйэтэ хомуска тардар диэн өйдөбүллээхпит. Онтон сиэттэрэн төһө бэркэ тыаһатарын туоһуласпыппар: “Идэлээх дьон сыанаҕа оонньууллар. Биллэн турар, араас кыыл-сүөл саҥатын үтүктүбэппин эрээри, тус бэйэм оҥоһуллан эрэр хомуһум тыаһын истээри, үлэм быыһыгар, дьон истибэтигэр кыралаан тардан көрөбүн.

Улахан болҕомтону тыаһыгар уурабын. Атын маастардар оҥоһуктарыттан миэнэ, арааһа, куорпуһа арыый уратылаах буолуо, уоннааҕыта барыта биир ини.

Олох сайдар, хомуһу оҥоруу эмиэ ону кытта тэҥҥэ хардыылыыр. Аныгы кэмҥэ лазернай ньыманан оҥороллоро үчүгэй. Кинилэр омук быһыытынан төрүт үгэспитин, охсуллан оҥоһуллар хомуһу эмиэ умнубаттар, илдьэ сылдьаллар, өбүгэлэрбититтэн кэлбит ньымабытын тутан хааларбыт оруннаах”, — диэн хоруйдуур.

Ааттаах-суоллаах күөн күрэстэргэ

Саханы саха дэппит, аар саарга аатырдыбыт дьүрүскэн тыастаах хомус оҥоруутун — өбүгэлэрбит үгэстэрин илдьэ сылдьар уус Александр Шепелев ити курдук хонноҕо арыллан, сатабыла тупсан, улахан таһымнаах күөн күрэстэргэ миэстэлэһэр. Ол курдук, үгүс өрөспүүбүлүкэтээҕи, улуустааҕы көрүүлэр кыайыылаахтара. 2018 сылтан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Тимир уустарын сойууһун чилиэнэ. 2020 сыллаахха «Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуот уус-уран айымньытын сайыннарыыга кылаатын иһин», 2021 сыллаахха «Уус Алдан улууһун култууратын сайыннарыыга кылаатын иһин» бэлиэлэринэн наҕараадаламмыт. 2020 сылтан «Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуот уус-уран оҥоһуктарын маастара» үрдүк ааты сүгэр. 2023 сыллаахха “Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна” ааты иҥэрбиттэр. Кини хомустарын Аан дойдутааҕы хомус түмэлин “Саха хомустара” каталогар киллэрбиттэр.

Ол да иһин ааттаах-суоллаах маастар туһунан истэн, Саха сириттэн ураты атын эрэгийиэннэртэн, оннооҕор Казахстан, Грузия, Турция уо. д.а. курдук тас дойдулартан тиийэ, тиһигин быспакка хомуска сакаас киирэ турар. Оттон Саха сирин олохтоохторо былыргылыы ньыманан охсуллубут, суон сураҕырбыт саха хомуһун маастартан бэйэтиттэн ылан бэлэх быһыытынан үгүс тас дойдуларга илдьэ бараллар. Бу — саха дьонуттан тугунан сыаналаммат бэлэх.

Ыччат сэҥээрэр

“Билигин ыччат хомус охсуутун сэҥээрэр. Ол гынан баран, урукку кэмҥэ тэҥнээтэххэ, өрөспүүбүлүкэбитигэр хомус ууһа аҕыйах — сүүс иһинэн быһыылаах”, — диэн бу саха биир төрүт үгэһинэн дьарыктанар киһи аҕыйаан иһэрин бэлиэтиир. Ол да иһин Александр Афанасьевич эдэр көлүөнэ дьон оҥорорго үөрэт диирин быһа гыммат. Хомус охсуутугар ураты усулуобуйа ирдэнэрин быһыытынан, Уус Алдаҥҥа тиийдэхтэринэ маастар-кылаас биэрэр, атын сиргэ баран ыытар кыаллыбат диэн быһаарар.

Хомус ураты кэрэ тыастааҕын таһынан, эмтиир күүстээҕин туһунан уруккуттан биллэр. Бу санааны кытта Александр Афанасьевич сөпсөһөр, дьүрүһүйэ кутуллар тыаһын кыра оҕолор улаханнык сэргээн истэллэрин ыйар. Аны хомуска тардааччы салгынын араастаан ылыыта тыынар уоргаҥҥа чахчы туһалыыр, дьарык биир көрүҥэ буолар диэн этэр.

Талааннаах маастар инникитин киэҥ толкуйдардаах. Олортон биирдэстэринэн быыстапка тэрийэр былааннаах. Ити курдук, хомустара аан дойдуга тиийэ тарҕаммыт маастар сахалыы сиэринэн аҕыйах саҥалаах, элбэх үлэлээх. Тоҕо күн бүгүҥҥэ диэри атыттар курдук псевдоним ылыммакка сылдьарын туоһуласпыппар: “Арыый эрдэ ини, сааһыра түстэхпинэ толкуйдуом. Ийэм-аҕам сүрэхтээбит ааттарынан сылдьан эриэм”, — диэн хоруйдуур.

Александр Шепелев, хомус ууһа:

— Тус бэйэм дьэбинтэн харыстыыр туох да аныгы ньыманы туттубаппын. Ылан тыаһаттыгыт да кураанах таҥаһынан сото сылдьыҥ. Тымныыттан сылааска киллэрдэххэ эмиэ тимир сиигирэр, умнубакка куурда сотор ирдэнэр. Уһуннук хараллар хомуһу салгын оонньуур, кураанах миэстэҕэ уурар ордук.