Хоргуннаах собо миинэ үчүгэй эрээри, быраабылата кытаанах

Собону бултааһын быраабылатын билэҕит дуо диэн ыйыттахха үгүс киһи: “Хайдах билиэхпит суоҕай!”, – диир соһуйбуттуу. Ол эрээри, сыыһа-халты туттан, бэрэбиэркэлээччилэргэ киирэн биэрбит сурахтара эмиэ иһиллээччи. 

Онон, түгэнинэн туһанан, бу быраабыла туһунан санатабыт.

— Илиҥҥи Сибиир балык хаһаайыстыбатын бассейныгар Арассыыйа Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин 2020 сыл бэс ыйын 26 күнүнээҕи 347 №-дээх бирикээһинэн бигэргэммит Балыктааһын быраабылатыгар (салгыы — Балыктааһын быраабылата) олоҕуран, өрүһү кытта гидрология өттүнэн ситимэ суох уонна балыктааһыҥҥа бэриллибэтэх учаастактарга баар соболоох күөллэргэ любительскай балыктааһыны ыытыыга (киһи күөстэнэригэр эрэ диэн) дьон маннык балыктыыр тэриллэри туһаныахтарын сөп:

•  муус аннынан балыктыырга туттуллар муҥха 150 миэтэрэттэн уһун буолуо суохтаах, ийэтин хараҕа 30–32 мм, ийэтин кынакка сыстар киллэһигэ 32–36 мм, кынаттарын хараҕа 40 мм уонна үөһээ көҥүллэнэр;
•  эбэтэр биир киһи 30‑туу миэтэрэлээх, 40 мм кырата суох харахтаах икки илиминэн сылы эргиччи соболуон сөп, — диэн быһаарда СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтин ууга сыһыаннаһыыга уонна балыктааһыны сүрүннээһиҥҥэ департаменын кылаабынай исписэлииһэ Вячеслав Константинович Гаврильев

Маныаха Балыктааһын быраабылатыгар олоҕуран, биир сууккаҕа биир киһи баһыгар тиксэринэн 250 устуукаттан ордуга суох балыгы бултуура көҥүллэнэр эбит. Ону тэҥэ муҥха уонна илим Росрыболовство Илин Сибиирдээҕи сирдээҕи-уоттааҕы управлениетыгар биирдиилээн маркировкаланыахтааҕын умнумаҥ. Илимниир тэрили маркировкалааһыҥҥа судаарыстыбаннай өҥөтүн бу сигэнэн көрүҥ: һttps://www.gosuslugi.ru/landing/fisһing.

— Олохтоммут ирдэбиллэри кэһии иһин биир устуука собоҕо 250 солк. кээмэйдээх уонна РФ КоАП 8.37 ыстатыйатынан административнай эппиэтинэс 2 тыһыынчаттан биэс тыһыынча солк. диэри олохтоммута. Ол курдук, дуоһунастаах дьоҥҥо — 20000 солкуобайтан 30000 солк. диэри, юридическай сирэйдэргэ — балыктыыр суудунатын уонна атын балыктыыр тэриллэрин былдьаан туран, сүүс тыһыынчаттан 200 тыһыынча солк. диэри ыстараап олохтонор, — диэн салгыы быһаарда Вячеслав Константинович.

Онон соботтон сылтаан ботуччу ыстараабы сүгүөххэ сөп эбит.

Санатан эттэххэ, илимниир тэриллэри туһанан любительскай балыктааһын дьоҥҥо тус наадыйыытыгар (аһыырыгар-күөстэнэригэр) бултааһын бобуулаах күннэриттэн уратыларга аналлаах. Собо ордук бултанар Саха сирин киин өттүгэр ыам ыйын 15 күнүттэн бэс ыйын 15 күнүгэр диэри бобуу олохтоммут.

Балыгы устууканан ааҕыы диэн уустук баҕайы курдук. Ол эрээри, айылҕа бэлэҕин буолунай баһан ыларыҥ көҥүллэммэт эбит. Сокуон диэн кытаанах буоллаҕа. Балыксыттар тутуһалларыгар эрэ тиийэллэр.

Дуоһунастаах дьоҥҥо – 20000 солк. 30000 солк. диэри, юридическай сирэйдэргэ – балыктыыр суудунатын уонна атын балыктыыр тэриллэрин былдьаан туран, 100 тыһыынчаттан 200 тыһыынча солк. диэри ыстараап олохтонор.

Бэл, собоҕо анаммыт пааматынньыктаахпыт

СӨ экологияҕа министиэристибэтэ соболуон баҕалаахтарга балыктыыр быраабылалары быһаарара, санатара үгэскэ кубулуйан, дьон “Кэлин туох уларыйыы киирдэ?”, “Туох эбии көрүлүннэ?” диэн кэрэхсиирин туһунан биһиги ааҕааччыбыт, Дьокуускай олохтооҕо Максим Ксенофонтов бэрт сөпкө суруйар.

“В. Серошевскай “Якуты” үлэтигэр “якуты много потребляют сорной рыбы” диэн суруйбута. Мундуну, собону «сорнай» балыгынан аахпыта. Ол эрэн, собо балык барахсан — Сибиир уонна Уһук Илин эрэгийиэн олохтоохторун биир саамай сөбүлүүр балыктара. Дьокуускай куоракка, бэл, собоҕо анаммыт пааматынньык баара элбэҕи этэр.

Собо былыргыттан быйылгыга диэри сөбүлүүр аспыт буолар. Онон ыллыҥ даҕаны, күөл аайы балыктаан барар сатаммат. Балыктыыр учаастак быһыытынан докумуоннаммыт эбэтэр өрүһү кытта силбэһэр элгээннэргэ соболуур сатаммат.

Төһө да олохтоох эбэтиттэн көһө охсор айылҕата суоҕун иһин, арыт, итинник элгээннэртэн собо өрүһүнэн, үрэҕинэн өксөйөн саҥа сирдэргэ тарҕанар”, — диир булка-балыкка сыһыаннаах тиэмэҕэ үгүһү билэр Максим Васильевич.

Күөл фаунатыгар охсуута суох

Онтон булчут, балыксыт сиэринэн салгыы маннык суруйар:

— Дьэ, үрэҕи, өрүһү кытта ситимэ суох күөлү булан, соболуу кэлэбит. Төһө балыгы бултуубутуй? Быраабыла быһыытынан күннээҕи нуорма биир киһиэхэ 250 собо. Дьиҥэ, итиччэни биир сырыыга, ордук сайыҥҥы өттүгэр, ыла охсор үксүгэр кыаллыбат даҕаны. Оттон күһүҥҥү муҥхаҕа итинтэн элбэҕи ылыахха сөп. Арай, 250 буолбакка, 500 тигистин, киһи баһыгар (3 куул курдук)? Оччоҕо, кытылга, биитэр чугас өтөххө хоноҕун: икки сууккаҕа 500 собо сөрү-сөп тахсар.

Балыктыыр тэрил хараҕа, туттуллар ньымата, кээмэйэ, уһуна быраабылаҕа эппиэттиир буолуохтаах. Быыкаа харахтаах илиминэн бочоох бөҕөнү ылан, урут, сибиинньэни аһатар түбэлтэлэр тахсааччылар. Итинник балыктааһын күөл фаунатыгар улахан охсуулаах, собо ахсаанын лаппа аччатар. Аныгы саба быраҕан, уһун ураҕаһынан үөһэттэн түһэрэн тутар, уу иһигэр форматын уларытар моделлаах илимнэр сорох көрүҥнэрэ көҥүллэниэ суохтарын сөп.

Быраабыланы кэһии иһин ыстараап (биир собо баһыгар 250 солк.) көрүллэр, улахан кээмэйдээх хоромньуну таһаарыы иһин ыстараабы таһынан балыктыыр тэрил, уунан устар сириэстибэ тутуллуохтарын сөп.

Максим Ксенофонтов балыктыыр быраабыла айылҕаны, биосфераны харыстыыр сыалтан, үүнэр көлүөнэҕэ чөл айылҕа, балыктаах эбэлэр хаалалларын туһуттан ылынылларын туһунан ааҕааччыларбытыгар — балыксыттарга санатар.

— Онон, быраабыланы кэспэккэ, сиэрдээхтик балыктаан, Күөх Боллох быйаҥыттан бэриһиннэрэн, уһун, тымныы киэһэлэргэ таптыыр собобут итии, хоргуннаах миинин иһэн бурулатыахха, буспут, ыһаарыламмыт быччыкыны астына сиэххэ, — диэн суруйуутунан сүбэ курдук түмүктүүбүт.