Хоту дойду буостата: Өлөөн, Аллайыаха, Дьааҥы

 Алтынньы 9 күнэ – Буоста аан дойдутааҕы күнэ. Онно сөп түбэһиннэрэн, Саха сирин хоту оройуоннарыгар буосталар хайдах үлэлээн, дьаһанан олороллорун туоһуластыбыт. 

Кыдьымах быыһынан

Бу кыһын Өлөөн улууһугар тиийэ сылдьан сабыс саҥа бэртээхэй буосталаахтарын сонургуу көрбүппүн санаан кэллим. Улуус баһылыгынан таһаарыылаахтык үлэлээбит Александр Иванов  туттаран, үлэҕэ киллэрбит этэ.

Өрүс уҥуор сытар Харыйалаах диэн кэрэ көстүүлээх дэриэбинэҕэ эмиэ буосталаахтар. Начаалын­ньыгынан Роза Комбагир отуттан тахса сыл үлэлиир. Роза Павловна үлэтин туһунан бэрт сэргэхтик кэпсээтэ:

– Харыйалаахха 830 киһи олорор, итинтэн аҥаара – оҕолор. Буостаттан ирдэнэр бары өҥөлөрү оҥоробут. Ол курдук, биэнсийэ түҥэтэбин. Дьоҥҥо кэлэр суруктары тарҕатабын. Дьэ, хантан суруктар кэ­­лэллэрий? Үксүн суут бириис­тэптэрэ эҥин кирэдьиити төлөөһүн, хомунаалынай өҥө төлөбүрүгэр иэстээхтэргэ ыыппыт суруктарын тиэрдэбин. Биһиэхэ дьон үксэ бултуур-алтыыр буолан, араас саппаас чаастарын сакаастыыллар. Ол курдук, Владивосток, Хабаровскай куораттартан массыына уонна “буран” саппаас чааһын са­­каастыыллар. Интэриниэт ситиминэн тас дойдуттан тиийэ сакаас­тыыр дьон баар. Биһиги өрүс уҥуор олорор нэһилиэкпит. Онон өрүс суола хаайар кэмигэр буостаны тиэйии-таһыы кыратык харгыстанан ылаач­чы. Мотуордаах оҥочо сылдьар кэмигэр тиэллэн кэлбит буостаны олохтоох дьаһалтам (баһылык В.В.Николаев) массыынанан биэрэктэн таһааран биэрэн абырыыр. Биэнсийэни түҥэтиигэ эмиэ дьаһалта көмөлөһөр. Өрүс саҥа туран эрдэҕинэ кыдьымах быыһынан баран биэнсийэни сатыы ылан кэлээччибин. Тоҥноҕуна үчүгэй. Урукку сыллары кытта тэҥнээтэхпинэ, “былыргы курдук суруйсуу” суоҕун кэриэ­тэ. Урут 4 кыбартыыралаах дьиэ кыра хоһугар үлэлээбиппит. Онно Майя Кондакова үлэлии олорон бу кулууп аҥаарыттан буостаҕа диэн дьиэ ылары ситиспитэ. Онон абыранным. Сылааһа, киэҥэ-куоҥа. Дьон тумнубат. Тоҕо диэтэххэ, атыттар курдук эмиэ араас бородууктаны атыылыыбыт. Арай кэнники кэмҥэ дьон хаһыакка соччо суруйтарбат буолла. Үксүн кырдьаҕастар уонна учууталлар суруйтараллар.

“Дьиэлэрин страховкалаталлар”

Анна Михайловна Старостина, Дьааҥы улууһун Суордаах буостатын начаалынньыга:

– Суордаахха дьон буоста өҥөтүнэн киэҥник туһанар. Ол курдук, “Почта маркетынан” табыгастаах диэн араас малы-салы, утуйар таҥаһы сомпуунугар тиийэ сакаастыыллар. Итиннэ биэнсийэлээхтэргэ 30 быр. чэпчэ­тиилээх. Тиэрдиитэ босхо. Соҕурууттан Баатаҕайга диэри 2 нэдиэлэ курдугунан кэлэр. Биһиэхэ суол суох кэмигэр бөртөлүөт сылдьар буолан ый курдугунан кэлээччи. Сорохтор страховка оҥортороллор. Ордук оскуола үөрэнээччилэригэр. Ипэтиэкэлэрин, массыыналарын страховкалаталлар. Эми төлөттөрүүгэ эмиэ страховка саҥа көрүҥэ тахсыбыта. Ол быһыытынан эмтиэкэттэн атыыласпыт эмтэрин 25 быр. төннөр.  “Антиклещ” диэн кытта баар. Ыалдьыбыт дьон ити бырагырааманан босхо эмтэниэхтэрин сөп.

Кыһыҥҥы кэмҥэ баһыылканы ыытыы элбиир.  Биһиэхэ атын буосталарга курдук бородуукта эҥин атыыламмат. Биирдэ эмэ сакалаат эҥин кэллэҕинэ, былдьаһыгынан атыылаһаллар. Тоҕо диэтэххэ, Баатаҕайга кэлэн бородуукта түргэнник бүтэн хаалар. Дьиҥэ, биһиэхэ бородууктаны ыыталлара буоллар, нэһилиэнньэ хамаҕатык ылыа эбит. Холобура, эт кэнсиэрбэтин сыаната – 195 солк., кэмэрсээн киэнэ – 350 солк. Быйыл олох­тоох дьаһалтабыт (баһылык В.Стручков) анал бырагы­рааматынан буостабыт дьиэтин өрөмүөннээтилэр. Маны сэргэ олохтоохтор сүүйүүлээх латарыайалары биһирииллэр. Сүүс да солкуобайы сүүйдэхтэринэ үөрүү бөҕө.   Кыра хамыыһыйа­лаах диэн кирэдьииттэрин эмиэ биһигинэн төлүүллэр. Биир ийэ “Форсаж” диэн өҥөнөн Москваҕа уолугар харчы ыытан абыранна. Уонна билэргит курдук, Суордаах  улаханнык ууга бара сылдьыбыта. Онон олохтоохтор дьиэлэрин-уоттарын страховкалыыр буоллулар. Хаһыакка сурутуу үчүгэй дии саныыбын. “Саха сирэ”, “Кыым”, “Дьааҥы аартыга” хаһыаттарга, “”Байдам” эҥин сурунаалларга суруталлар.

Сороҕор бэйэм төлүүбүн

Евдокия Васильевна Ягловская, Аллайыаха улууһун Оленегорскай буостатын үлэһитэ:

–  Оленегорскайга буоста бөртөлүөтүнэн, массыынанан тиэрдиллэр. Ыйга иккитэ кэлэр диэххэ сөп. Мин ыстаапка аҥаа­рыгар үлэлиибин. Сороҕор Чокуурдаахтан манна кэлэр массыына таһаҕаһа аҕыйах буоллаҕына, көрдөһөн аҕалтарабыт. Сороҕор улуус кииниттэн бэйэм харчыбынан төлөөн аҕалта­рааччыбын. Үксүн Алексей Трофимов босхо таһан абырыыр. Ким да кыайан аҕалбатаҕына, сороҕор дьаһалта төлөөн аҕалтарааччы. Мотуордаах оҥочонон биирдэ эмэ кэлэр. Тоҕо диэтэххэ, ону биэрэктэн үөһээ таһаарыы эҥин эмиэ туһунан эрэй. Манна маҕаһыын суоҕун иһин дьоммут үксүн буостанан таҥас-сап сакаастыыллар.  Манна атыыланар бородууктаны бурдугуттан хомпуотугар тиийэ дьон атыылаһан абыранар.  Ф.К.Слепцова, Л.М.Яковлев диэн сыл аайы хаһыаты суруйтаралларын холобурдуубун.

Түмүк

Онон Саха сиригэр, ордук хоту улуустарга буоста үлэтэ харгыстамматын туһугар үчүгэй миэрэлэр ылыллыахтарын наада. Көрөргүт курдук, буосталар нэһилиэнньэҕэ социальнай суолталара күүһүрбүт. Ол да буоллар, урут уруккуттан ытык аналларын – хаһыакка сурутууну көхтөөхтүк ыыталларыгар баҕарабыт.