Идэһэ төһөҕө турарый?

Быйыл кыһыммыт хойутаан, кэтэх ыаллар эмиэ арыый хойутаан идэһэлэннилэр. Ол эрээри, сорох тэрээһиннээх хаһаайыстыбалар хайыы үйэ “сүүскэ охсон” бүтэрбиттэр.

Холобура, “Чурапчы” тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарар кэпэрэтиибэ идэһэ астааһынын маассабайдык биир бастакынан саҕалаан, эмиэ бүтэрэн олорор. Улуус нэһилиэктэриттэн кэтэх уонна бааһынай хаһаайыстыбалар сүөһүлэрин тутууга уонна астааһыҥҥа кэпэрэтиип үлэһитэ барыта кытынна. “Нэһилиэктэртэн кыраапык олохтоон, бэйэбит тиэйэн аҕалбыппыт. Эти 38 т курдугу соҕотуопкалаатыбыт. Субуотунньук курдук кэпэрэтиип үлэһиттэрэ бары саба түһэн, үлэлээтибит”, — диир “Чурапчы” кэпэрэтиип салайааччыта Алексей Егоров.

Амма улууһугар сүөһүнү эмиэ ааспыт нэдиэлэҕэ тутан бүтэрбиттэр. “Амма” кэпэрэтиип кэтэх ыалларга өҥөнү оҥорон, астаан биэрбит. Билигин сылгылары, убаһалары аҕалалларын кэтэһэллэр. Сылгыһыттар убаһаларын араара сылдьаллар дииллэр. Бу кэпэрэтиипкэ сүрүннээн кыра бааһынай хаһаайыстыбалар туттарбыттар.

Нам улууһун уонна Дьокуускай куораты үрүҥ аһынан уонна этинэн, арыынан дэлэччи хааччыйар “Эрэл” кэпэрэтиип Никольскайга баар буойунатыгар нэһилиэктэртэн эт туттараары сүөһүлэрин аҕалан, астаталлар. Манна тутар сүөһүлэрин мунньа-мунньа аҕалбыттар. Ол курдук — күҥҥэ 15 сүөһүнү.

Хаҥалас улууһун соҕотуопкаһыттара, билиҥҥи туругунан, 31 т сүөһү этин (былаантан 58%), 2,6 т сылгы этин (былаантан 11,8%) туппуттар. Сылгы, убаһа өлөрүүтэ маассабайдык өссө саҕалана илик, кэлин бу сыыппара чопчуланыаҕа.

Хаҥалас улууһунааҕы Тыа хаһаайыстыбатын департаменын кылаабынай зоотехнига Марина Семеновна Титова эппитинэн, нэһилиэктэргэ “буойуна былаһааккалара” диэннэри бааһынай хаһаайыстыбалар ааттарынан арыйтаран, үлэлэтэллэр эбит.

Бу куорат таһынааҕы улууска “Бөртө-Ас” кэпэрэтиип “убойнай пууннаах”. Онно биир күҥҥэ оҥорон таһаарыыта — 10 төбө. Бу пуун эмиэ атыттар курдук, нэһилиэнньэҕэ өҥөнү оҥорор, ол эбэтэр сүөһүлэрин өлөрөн, иһин сууйан биэрэр. Онон хайа арыллыаҕыттан манна чугастааҕы Улахан Аантан, Булгунньахтаахтан аҕалан туттараллар. Эккэ субсидиялара кыра буолан, итинтэн элбэҕи тутар кыахтара суох.

Билигин Хаҥалас улууһугар идэһэ кэминэн эти атыылааһын элбээбит. Ол курдук, ынах этин холун — 700 солк., буутун — 750 солк. биэрэллэр. 650 солк. сыанаҕа биир эмэ киһи атыылыыр.

Кириэс Халдьаайыга хамаҕатык атыыластылар

Агро-оскуолалар эмиэ күһүҥҥү идэһэҕэ бэркэ дьаһаммыттарын ахтан ааһар тоҕоостоох. Томпо улууһун Кириэс Халдьаайы орто оскуолатын дириэктэрин агро-үөрэхтээһиҥҥэ солбуйааччы Матрена Бысыина этэринэн, быйыл аҕыс сүөһүнү идэһэҕэ анаан туттубуттар. Ол эттэрин нэһилиэнньэҕэ уонна оскуола үлэһиттэригэр атыылаабыттар. 1 киилэ эт сыаната — 640 солк. Эмис баҕайы эт буолан, хамаҕатык атыыласпыттар. Таарыйа аҕыннахха, Кириэс Халдьаайыга сүөһүнү хааччыллыылаах дьиэҕэ олорооччулартан уратылар иитэллэр, онон аҕам саастаахтар эрэ сүөһүлээхтэр диэххэ сөп. Хата, улахан бааһынай хаһаайыстыбалар баар буолан, үүт, эт баар эбит.

Томпоҕо тыыннаах убаһа сыаната 55 000 солк. — 70 000 солкуобайга диэри халбаҥныыр.

Түмүк оннугар

Быйыл күһүн аска-үөлгэ, табаарга, хамсаабат баайга-дуолга сыана эмискэ үрдээбитинэн, эт-ас сыаната ол сиэринэн буолла. Үгүс улуустарга сорохтор “кэтэһэр балаһыанньаҕа” олороллор. Баҕар, өссө үрдүөн сөп диэн быһыылаах.

Бу ааспыт сайын ханан даҕаны от үүнэн, үгүс дьон, чуолаан, улахан хаһаайыстыбалар аҕыйах сүөһүнү туттубуттар. Ону тэҥэ сыл аайы идэһэҕэ туттуу аҕыйыыр чинчилээх, тоҕо диэтэххэ, сүөһүнү иитэр баҕалаах аҕам саастаах дьон сыыйа аччатан иһэллэр. Ол туһунан кэпсэтиини үгүстүк истэҕин.

Онно эбии тыа сирин олохтоохторо Дьокуускай сыанатын кытта тэҥнии, чугаһата сатыыллар. Кыһыны быһа иитэн муҥнанан сыл таһаарбыт баайдарын туһаҕа таһаара сатыыллара эмиэ өйдөнөр.

“Меркурийтан” куоппаккын

Эккин “Меркурийтан” ыспыраапката суох атыылаабат эбиккин. “Меркурий”— бу бэтэринээринэй сэртипикээттэри харайар автоматизированнай ситим. Бу көмөтүнэн Россельхознадзор сүөһү бородууксуйатын хаачыстыбатын хонтуруоллуур уонна табаары пиэрмэттэн саҕалаан атыыга тиийиэр диэри кэтиир. Хонтуруоллааччылар бородууксуйа айанын кэтииллэрин курдук, кыттааччылар бары ВСД (ветеринарный сопроводительный документ) диэни оҥортороллор. Бу ыспыраапка сүөһү чэгиэн доруобуйалааҕын уонна бэтэринээр көрбүтүн туоһулуур. “Меркурийга” регистрацияланаллар эбит: эт уонна эт бородуукталар, үүт, сымыыт, мүөт, халбаһы, балык, уо. д.а.

СӨ Бэтэринээрийэҕэ департаменыттан туоһуласпыппытыгар, бу сыл саҕаланыаҕыттан “Меркурий” ситиминэн эккэ уонна эт бородууксуйатыгар электроннай көрүҥүнэн 17453 ВСД ыспыраапкатын ылбыттар.

М. В. Ксенофонтов, Дьокуускай олохтооҕо:

— Мин сиир эппин Бааһынай уонна Үрүҥ Күөл ырыынактарыттан атыылаһабын. Киилэ эти түһэрсэн, 600 иһинэн-таһынан ылабын. Бу ырыынактар сыаналара тэҥ соҕус диэххэ сөп. Ол эрээри, биэнсийэлээх киһиэхэ наһаа чэпчэки буолбатах. Оттон тыа сирин киһитин хараҕынан көрдөххө, итинтэн чэпчээтэҕинэ, сүөһү иитээччигэ көдьүүһэ суох буолара буолуо. Тыаҕа сүөһүлээх олорбут буолан үлэтин, ороскуотун билэбин.

Хаартыскалар “Эрэл» кэпэрэтиип Никольскайдааҕы пуунуттан