«Идэтийии: өбүгэ үгэһин утумнааччылар»

Соторутааҕыта Дьокуускайга оҕолорго уонна ыччаттарга I өрөспүүбүлүкэтээҕи төрүт култуураҕа чөмпүйэнээт буолан ааста.

Төрүт сахалыы эйгэни олохтуур сыаллаах

«Кэлиҥҥи кэмҥэ биир улахан, долгутар, дьиксиннэрэр көстүү баар — төрүт култуура үгэстэрбит симэлийэ быһыытыйыылара. Дьон өйүн-санаатын уларытан кэбистиҥ да, култуура хайа эрэ көрүҥэ уонча сыл иһигэр умнуллан, сүтэн хаалыан сөп. Холобур, билигин саха норуота биирдиилээн дьонтон ураты сүөһү, сылгы тириитин сатаан таҥастаабат буолла, онно сыһыаннаах тыл-өс сүттэ. Дьиҥэр, аҕыйах сыллаахха диэри өбүгэлэрбит бары ынах-сылгы тириитэ таҥастаах сырыттахтара. Арай түүлээҕи таҥастыырбытын эрэ син тутан олоробут. Аны туран, сэргэ туруоруутун сиэрэ-туома сүтэн эрэр. Холобур, урут биһиги эҥээр уоллаах ыал уруу ахсын бары сэргэ туруорар буоллахтарына, билигин киһи барыта куттанар, туруорбат. Култуура сорох көрүҥэ ити курдук түргэнник сүтүөн сөп», — диэн бэлиэтиир А. Д. Макарова аатынан Дьокуускайдааҕы култуура уонна урамньы кэллиэһин салайааччыта Захар Никитин.

Онон култуурабыт ураты хайысхаларын харыстаабатахпытына, култуурабыт көрүҥнэрин үүнэн эрэр ыччат дьоммутугар иҥэрбэтэхпитинэ, аҕыйах сылынан «ытыс соттон” хаалыахпытын сөп. Оттон төрүт дьарык умнулунна даҕаны, онно сыһыаннаах тыл-өс тута сүтэн, симэлийэн барара биллэр суол. Өбүгэлэрбититтэн утумнаан илдьэ сылдьар маастардарбытын өйөөн, сатабылы билигин иҥэрэр сыаллаахпыт.

Маҥнайгы чөмпүйэнээт үтүө түмүктэрдээх буолла. Оҕолор уонна ыччат дьон истэригэр төрүт үөрүйэхтэри утумнаан, кэнэҕэскитин сатабылы кэлэр көлүөнэлэргэ тиэрдиэхтээх дьон
каартатын оҥорууга олук уурулунна.

Ол да иһин, Ил Дархан Айсен Николаев Ил Түмэҥҥэ ааспыт сыллааҕы этиитигэр уһуйааннарга, оскуолаларга төрүт сахалыы эйгэни олохтооһуҥҥа саҥа саҕалааһыннар хайаан да өйөнүөхтээхтэрин, төрөөбүт тылынан саҥарыы элбиэхтээҕин чопчу эппитэ. Бу хамсааһыҥҥа төрүт тыыны илдьэ сылдьааччылары, айар дьону, чуолаан суруйааччылары, тыйаатыр, киинэ эйгэтин үлэһиттэрин кытта ыкса үлэлэһэр наадалааҕын тоһоҕолообута.

Үөһээ этиллибиттэн сиэттэрэн, А. Д. Макарова аатынан Дьокуускайдааҕы култуура уонна урамньы кэллиэһэ ааспыт сылга «Идэтийии: өбүгэ үгэһин утумнааччылар» диэн тосхолу сүрэхтээбитэ. Тосхол СӨ Үүнэр көлүөнэ пуондатын Гранын күрэҕин кыайыылааҕынан буолбута, СӨ Бырабыыталыстыбата быһаччы өйөбүлүнэн ааһан эрэр сыл тохсунньутуттан олоххо киирэн барбыта.

«Идэтийии: өбүгэ үгэһин утумнааччылар» чөмпүйэнээт — саха тылын, култууратын, төрүт үгэстэрин харыстыыр, сайыннарар, тарҕатар сыаллаах ыытыллыбыта. Эдэр ыччат норуот тылынан уус-уран айымньыларын ис тутулун, суолтатын дириҥник өйдөөн, этигэр-хааныгар иҥэрэн, олоҕун устатын тухары аргыс оҥостор кыахтанарыгар туһуланна. Чөмпүйэнээт иһинэн сэдэх, тарҕамматах норуот тылынан уус-уран айымньыларын эмиэ хомуйдулар.

Чөмпүйэнээт төгүрүк сыл устата оҕолорго (11–17 саастарыгар диэри), ыччат дьоҥҥо (18–23 саастарыгар диэри) икки бөлөҕүнэн ыытылынна. Кыттааччылар «Сиэр-туом төрүт үгэстэрин илдьэ сылдьааччы» уонна «Толорор маастарыстыба» диэн икки хайысханан, олоҥхону, оһуохайы, алгыһы, норуот ырыатын, чабырҕаҕы толорууга, хомуска, кырыымпаҕа оонньууга уопсайа 7 сатабылга күрэстэстилэр.

Тосхол чэрчитинэн кулун тутар 22–23 күннэригэр кэллиэскэ оскуола саастаах оҕолорго анаммыт чөмпүйэнээт бастакы сүүмэрдиир түһүмэҕэ ыытыллыбыта. Манна араас көрүҥнэргэ биирдиилээн уонна бөлөҕүнэн кыттан бастыҥнар, уопсайа 40 дипломант, 49 лауреат талыллыбыттара. Иккис күнүгэр чөмпүйэнээт кыайыылаахтарыгар анаммыт тэрээһиҥҥэ, оҕолор уһуйааччыларыныын эспиэрдэр маастар-кылаастарыгар кыттыбыттара, санааларын эппиттэрэ.

Салгыы муус устар 2–3 күннэригэр ыччат дьоҥҥо аналлаах талыы түһүмэҕэ ыытыллыбыта. Култуура уонна урамньы кэллиэһиттэн, Н. Г. Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи профессиональнай педагогическай кэллиэстэн, Арктикатааҕы култуура уонна урамньы судаарыстыбаннай институтуттан, М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университеттан уонна кэккэ улуустартан ыччат дьон кэлэн кыттыыны ылбыттара. Күрэхтэспит ыччаттар ахсааннарыттан түмүккэ уопсайа 28 лауреат уонна дипломант талыллыбыттара.

Түмүктүүр түһүмэх

Ахсынньы 15–16 күннэригэр Дьокуускайдааҕы култуура уонна урамньы кэллиэһигэр түмүктүүр түһүмэх ыытылынна. Манна «Өбүгэ үгэһин утумнааччы» аатын ылар иһин норуот ырыатыгар, тойукка, хомуска, кырыымпаҕа, чабырҕахха, оһуохайга, олоҥхону, алгыһы толорууга эрдэ талыллыбыт кыайыылаахтар күөн көрүстүлэр. Кыайыылаахтар Гала-кэнсиэркэ мустубут дьон иннигэр дьоҕурдарын көрдөрдүлэр. Маны барытын куйаар ситимин нөҥүө, дойдубут араас муннуктарыгар быһа биэриигэ таһаардыбыт.

Маны тэҥэ, Арассыыйатааҕы Наукалар Академияларын Сибиирдээҕи салаатын Гуманитарнай чинчийии уонна Хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар кыһалҕаларын үөрэтэр институт дьиэтигэр төрүт култуурабыт сайдыытын инники дьылҕатын, «Идэтийии» күрэх ис хоһоонун, төрүт култуурабытын үөрэтэр каадырдары бэлэмнээһин туһунан ыллыктаах кэпсэтии «Төгүрүк остуолга» ырытылынна. Манна үөрэхпит кыһатын төрүт култуураҕа салаатын преподавателлэрэ, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет бэрэпиэссэрдэрэ, Дьокуускай куорат 1 №-дээх оҕо ускуустубатын оскуолатын, Сунтаардааҕы оҕо ускуустубатын оскуолатын уһуйааччылара уонна Олоҥхо тыйаатырын үлэһиттэрэ кыттыыны ыллылар.

Култуура уонна урамньы тэрилтэлэрин исписэлиистэрин, үрдүк уонна орто профессиональнай үөрэхтээһин преподавателлэрин дакылааттарын уонна санааларын иһиттибит. Ол түмүгүнэн, резолюцияҕа төрүт култуура преподавателлэригэр квалификацияны үрдэтии уонна стажировка систиэмэтин олохтооһун, этнокультурнай нэһилиэстибэни сыыппараҕа көһөрүүгэ уонна киэҥник тарҕатыыга туһуламмыт бырагыраамалары оҥоруу, «уһуйаан — оскуола — орто профессиональнай үөрэх — үрдүк үөрэх» таһымнарын икки ардыларыгар толору методическай ситими тэрийии туһунан этиилэр киирдилэр.

Кыайыылаахтар

Түмүккэ уопсайа 7 сатабылга 51 кыттааччыттан инникитин өбүгэлэрбит үгэстэрин утумнуохтаах кыайыылаахтарбытын таллыбыт. Ол курдук, «Алгысчыт» сатабылын көрүү кыайыылааҕынан Эдуард Чоросов буолла, «Хомусчут» сатабылын көрүү бастакы бөлөх кыайыылааҕынан Нарико Пак, иккис бөлөх кыайыылааҕынан Гаврил Чириков ааттанна. «Чабырҕахсыт» сатабылын көрүүгэ бастакы бөлөх кыайыылааҕа Василий Степанов, иккис бөлөх кыайыылааҕа Виталий Гоголев буоллулар. «Норуот ырыатын толорооччу» сатабылын көрүүгэ бастакы бөлөххө Камелия Яковлева, оттон иккис бөлөххө Дьуур Егоров кыайыылаахтарынан ааттаннылар. «Кырыымпаһыт» сатабылын көрүүгэ кыайыылааҕынан Юлиан Матвеев, оттон иккис бөлөххө Алина Дуюкова буоллулар. Итиэннэ норуот тылынан уус-уран айымньытын муҥутуур чыпчаалын толорууга, «Олоҥхоһут» сатабылын көрүүгэ кыайыылаахтарынан Надежда Дьяконова уонна Диана Петухова бастыҥнар кэккэлэригэр киирдилэр.

«Идэтийии: өбүгэ үгэһин утумнааччылар» Өрөспүүбүлүкэтээҕи төрүт култуураҕа I чөмпүйэнээккэ 11 улуустан, ол курдук Үөһээ Дьааҥыттан, Томпоттон, Сунтаартан, Ньурбаттан, Мииринэйтэн, Горнайтан, Намтан, Уус Алдантан, Мэҥэ Хаҥаластан, Тааттаттан, Амматтан уонна Дьокуускай куораттан кэлэн оҕолор уонна ыччаттар кыттыыны ыллылар.

Маҥнайгы чөмпүйэнээт үтүө түмүктэрдээх буолла. Оҕолор уонна ыччат дьон истэригэр төрүт үөрүйэхтэри утумнаан, кэнэҕэскитин сатабылы кэлэр көлүөнэлэргэ тиэрдиэхтээх дьон каартатын оҥорууга олук уурулунна. Сэдэх, тарҕамматах норуот тылынан уус-уран айымньы холобурдарын хомуйуу ыытылынна. Үрдүк таһымнаах исписэлиистэри бэлэмнээһиҥҥэ, норуот култууратын, төрүт үгэстэрин үйэтитиигэ ситимнээх үлэ бастакы хардыылара оҥоһулуннулар.

ДЬОКУУСКАЙДААҔЫ КУЛТУУРА УОННА УРАМНЬЫ КЫҺАТЫН ПРЕСС-КИИНЭ.