Ийэ буолууну, оҕо аймаҕы өйүүр миэрэлэр эбиллэ тураллар

Биһиги өрөспүүбүлүкэбит кэккэ сыллар тухары оҕо төрөөһүнүгэр дойдуга биир бастыҥнар ортолоругар, Уһук Илиҥҥэ бастакы миэстэҕэ сылдьар.

Бу көрдөрүү утумнаахтык уһун сылларга салҕанан барыыта өрөспүүбүлүкэҕэ дьоһуннаах үлэ бара турарын кэрэһилиир. Ону таһынан, 2019 сылтан «Демография» национальнай бырайыак олоххо киириэҕиттэн, ийэ буолууну, оҕо аймаҕы өйүүр үбүлээһин 6,8 төгүл улаатан, 29,5 млрд. солк. тэҥнэспитэ элбэҕи этэр. Билигин оҕолоох ыаллары, элбэх оҕолоохтор олохторун тупсарар-бөҕөргөтөр сыаллаах 50‑тан тахса өйөбүл араас социальнай миэрэтэ үлэлиир. Олортон сорохторун ылан көрүөххэ.

“Үйэ оҕолоро”

2024 сылтан Ил Дархан Айсен Николаев олохтообут «Үйэ оҕолоро» тус сыаллаах хапытаал үбүн 16 357 ыал ылла. 2025 сыл саҕаланыаҕыттан индексацияланан суумата 116756 солк. буолбут хапытаалы 1553 ыал ылла. Үчүгэйэ диэн, докумуону оҥоруу уонна ылыы судургу буолбут уонна туһаныллар испииһэгэ кэҥээбит. Үксүгэр тус сыаллаах хапытаалы олорор дьиэни тупсарыыга (5741) уонна массыынаны атыылаһыыга (1387) тутталлар. Санатан эттэххэ, Ил Дархан Айсен Николаев былырыыҥҥы туһаайан этиитигэр “Дьиэ кэргэн” өрөспүүбүлүкэтээҕи Ийэ хапытаалын үһүс оҕоҕо эрэ буолбакка, онтон кэлин төрүүр оҕолорго эмиэ биэрэр туһунан этии киллэрбитэ. “Үйэ оҕолоро” тус сыаллаах хапытаалы учуоттаан туран, быйыл төрдүс уонна салгыы төрүүр оҕолорго биирдэ бэриллэр өйөбүл
433 тыһ. солк. буолла.

Дьиэ кэргэттэри өйүүр саҥа миэрэлэр

Элбэх оҕолоох ыаллар биир кэлим статустара федеральнай таһымҥа бигэргэтиллибитэ. Саха сиригэр бэриллэр дастабырыанньалар Арассыыйаҕа барытыгар дьайаллар.

Өрөспүүбүлүкэҕэ элбэх оҕолоох ыаллары өйүүр кэккэ миэрэлэр үлэлииллэр: түмэллэргэ босхо сылдьыы; үөрэнээччилэр босхо айаннара; оскуолаҕа, уһуйааҥҥа босхо аһылык; хомунаалынай өҥөҕө 30% чэпчэтии; үлэтэ суох төрөппүттэр босхо үөрэнэллэр; култуура, успуорт тэрилтэлэригэр чэпчэтиилэр; тырааныспар нолуогуттан босхолонуу.

2024 сыл балаҕан ыйыттан элбэх оҕолоох ыаллар устудьуон оҕолоро орто үөрэххэ наадалаах идэҕэ киирдэҕинэ, 50 тыһыынча солкуобай биирдэ төлөнөр.

Чурапчыга, Намҥа, Уус Алдаҥҥа, Дьокуускайга Дьиэ кэргэҥҥэ элбэх өҥөнү оҥорор 4 киин аһылынна.

«Дьиэ кэргэн» өрөспүүбүлүкэтээҕи Ийэ хапытаала икки төгүл улаатан, 300 тыһыынча солкуобайга тэҥнэстэ. 2025 сылга индексацияланан, өссө үрдээтэ. Быйылгыттан бу хапытаалы оҕо тииһин эмтэтэргэ уонна эмтэнэ барарга айан ороскуотугар туһаныахха сөп буолла.

Саҥа ыалга өйөбүл

2024 сылтан Саха сиригэр саҥа ыал буолар дьону өйүүр миэрэ киирбитэ — биирдэ бэриллэр 50000 солк. Бу көрдөрүүгэ хапсар туһугар ыал буолар дьон 25 саастарыттан тахсыбатах, иккиэн өрөспүүбүлүкэҕэ олорор, бырапыыскалаах, 2024 сыл тохсунньу 1 күнүттэн ыал буолбут, аан бастакы холбоһуулара буолуохтаах.

Саҥа массыынаны атыылаһарга көмөлөөх

Саха сиригэр 63 дьиэ кэргэн, 39 элбэх оҕолоохтор уонна оҕо иитэ ылбыт 24 ыал, массыына ылыналларыгар биирдэ бэриллэр төлөбүрү туттулар. Уопсайа бу сыалга 43,3 мөлүйүөн солкуобай үп-харчы көрүлүннэ. Оҕолоох дьиэ кэргэттэри өйүүр бу миэрэ 2012 сылтан үлэлиир. 2024 сыллаахха усулуобуйатыгар уларыйыы киирэн, билигин дьиэ кэргэттэр 10 сылга биирдэ төлөбүрү хаттаан туһаныахтарын сөп. Төлөбүр суумата сыл аайы индексацияланар, быйыл 931 192 солк. буолбут.

Өрөспүүбүлүкэ Үлэҕэ министиэристибэтэ иһитиннэрбитинэн, быйыл 4 дьиэ кэргэҥҥэ, ол иһигэр элбэх оҕолоох 1 уонна оҕону иитэ ылбыт 3 дьиэ кэргэҥҥэ, массыына атыылаһарыгар биирдэ оҥоһуллар харчынан төлөбүрү биэрии бигэргэтиллибит. Нам улууһуттан төрүттээх элбэх оҕолоох Анастасия Афанасьевна уонна Николай Иннокентьевич Сивцевтэр онус оҕолоро 2024 сыл алтынньытыгар күн сирин көрбүтэ. Бу күннэргэ дьиэ кэргэн УАЗ-фермер массыынаны атыылаһар туһунан дуогабар түһэристэ. Дьокуускайтан оҕо иитэ ылбыт үс дьиэ кэргэн дуогабарга илии баттааһын кэнниттэн эмиэ массыыналарын ылыахтара. Бу 12 оҕону иитэр Пелагея Ивановна уонна Михаил Петрович Корниловтар, 10 оҕолоох Оксана Алексеевна уонна Александр Иванович Павловтар, 12 оҕолоох Альбина Михайловна уонна Алексей Анатольевич Проценколар.

Сир оннугар бэриллэр суума 300 тыһ. солк. буолла

Дьокуускай таһыгар сир аҕыйаҕынан элбэх оҕолоох ыаллар босхо учаастактарын сылы сыллаан кэтэһэллэр. Онон ааспыт сылларга учаастак оннугар 200 тыһ. солк. харчынан биэрии киирбитэ, быйылгыттан бу төлөбүр 300 тыһ. солк. буолла. Бу харчыны дьиэ-уот усулуобуйатын тупсарыыга, ититии уонна инженернэй ситимнэргэ дьиэни-уоту холбооһуҥҥа, кэтэх дьиэни-уоту туттууга сир учаастагын атыылаһыыга, тырааныспары атыылаһыыга, оҕону үөрэттэриигэ, төлөбүрдээх мэдиссиинэ өҥөтүнэн туһаныыга, дьиэни-уоту өрөмүөннээһиҥҥэ, хаһаайыстыбаны сайыннарыы туһаныахха сөп. Төлөбүрү туһанарга социальнай көмүскэл уонна үлэ управлениетыгар, «Госуслуги» портал нөҥүө эбэтэр «Мин докумуоннарым» киин отделениеларыгар сайабылыанньа биэриэххэ наада.

Ийэ хапытаала дьиэ туттарга көмөлөһөр

2025 сыл кулун тутар 1 күнүттэн кэтэх дьиэни туттарга эскроу-счет туһаныллар буолла. Ол эбэтэр тутуу бүттэҕинэ, аактаҕа илии баттаннаҕына, дьиэҥ Росреестргэ регистрацияланнаҕына биирдэ ол эскроу-счет арыллар уонна харчыҥ тэрилтэ счетугар түһэр. Үчүгэйэ диэн, эскроу-счеттаах дьиэ тутуутугар Ийэ хапытаала туһаныллар буолла. Бэйэҥ ууран биэрэр харчыҥ ситэ тиийбэт буоллаҕына, Ийэ хапытаалын бастакы угуу курдук туһаныахха сөп. Дьиэ тутуллан бүттэҕинэ, дьиэ сыанатыгар киирэн, тутааччы счетугар көһөр, оттон дьиэ тутуллубатах түгэнигэр хапытаал харчыта хаһаайыныгар төннөр.

Ипотека төлөбүрэ аччыыр

Элбэх оҕолоох ыаллар үһүс эбэтэр онтон өссө салгыы оҕо төрөттөхтөрүнэ, ипотека кирэдьиитин уонна ол бырыһыанын төлөөһүҥҥэ 450 тыһыынча солкуобайга диэри ылыахтарын сөп. Итиннэ 2019 сыл тохсунньу 1 күнүттэн 2030 сыл ахсынньы 31 күнүгэр диэри үһүс эбэтэр өссө салгыы оҕону төрөппүт дьиэ кэргэттэр хапсаллар. Кирэдьиити ылар дуогабар 2031 сыл от ыйын 1 күнүгэр диэри илии баттаммыт буолуохтаах.

Таксыыга чэпчэтиилээх тарыып

РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин элбэх оҕолоох ыаллар таксыынан айанныылларыгар чэпчэтиилээх тарыыптары көрөргө этиилэри бэлэмнээҥ диэн премьер-миниистир Михаил Мишустиҥҥа сорудах биэрбитэ.

Дьүүллэһии түмүгүнэн көрдөххө, федеральнай таһымҥа элбэх оҕолоох ыал сылдьар сирдэригэр аадырыстаах тиэйиилэр киириэх курдуктар: мэдиссиинискэй, үөрэх, култуурунай-сынньатар тэрилтэлэргэ, баксаалларга, аэропортарга, социальнай көмүскэл тэрилтэлэригэр. Улахан болҕомто оҕо кириэһилэлэригэр уурулунна. Онон бу сокуон олоххо киирдэҕинэ, 7–8 оҕолоох дьоҥҥо улахан абырал буолууһу. Этиилэри кулун тутар 15 күнүгэр диэри чуолкайдаан, бэрэсидьиэҥҥэ киллэриэхтээхтэр.