Ийэ дойдуну араҥаччылыыр байыаннай идэ диэн баар

2016 сыллаахха РФ Бэрэсидьиэнэ В. В. Путин ыйааҕынан ИДьМ ис войскалара туспа бараннар, Росгвардия буолбута. Бу атын тустаах структуралартан уратыта диэн, байыаннай тэрилтэ, онон байыаннай чаастарга, госпиталларга 100% байыаннайдар үлэлииллэр. Росгвардия Саха сиринээҕи Управлениетыгар билигин биэдэмистибэ байыаннай үрдүк үөрэҕин бүтэрбит саха уолаттара сулууспалыыллар.

Быһаарыныы

Кинилэртэн биирдэстэрэ учуот уонна комплектование салаатын начаалынньыгынан сулууспалыыр майор Николай Андреевич Птицын буолар. Биһиги кэпсэтиибит, сүрүннээн, байыаннай үөрэх тула буолла.

— Николай Андреевич, үрдүк байыаннай үөрэх кыһатын бүтэрбит майор сыбаанньалаах дьиҥнээх кадровай байыаннай буолаҕын. Эн төрүттэргэр байыаннай идэлээх дьон бааллара дуу эбэтэр эн бастакынан суол солооччугун дуу?

— Төрүппэр-ууспар байыаннай идэлээхтэр суохтар, онон, эппиккэ дылы, суол солооччубун. Төҥүлү орто оскуолатыгар үөрэнэ сылдьан, успуордунан күүскэ дьарыктанарым, оҕо тэрилтэтин бэрэсидьиэнэ этим. 2007 сыллаахха бүтэрэн баран, докумуоннарбын СГУ-га биэрбитим. Дьиҥэр, бэйэм ИДьМ хайысхатынан үөрэххэ киириэхпин баҕарарым. Баалым кыра буолан, үөрэххэ кыайан киирбэтэҕим. Онтукам төттөрүтүн күүстээх санааны биэрбитэ, итинник буолар буоллаҕына, аармыйаҕа барыам диэтим. Байаҥкамаакка тиийэн, сулууспалыы барабын диэбиппэр соһуйбуттара, ол кэмҥэ 2 сылтан 1,5 сылга, онтон 1 сылга көһүү кэмэ этэ. Онон быйыл барбыттар 1,5 сылга түбэһэллэр, сыл аҥаарынан 1 сыл буолар, ону кэтэспэккин дуо диэбиттэрэ. Инньэ гынан, Профлиссиэйгэ үөрэнэн, автомэхээнньик идэтин кыһыл дьупулуомунан бүтэрбитим. Салгыы суоппар идэтин толору баhылаан баран аармыйаҕа тиийэн сулууспалыыр сыаллаах үөрэххэ киирэ сатаабатым да, эмиэ табыллыбатаҕа. Дьэ онно байаҥкамаат үлэһиттэрэ, байыаннай үөрэххэ туттарсыаххын баҕарбаккын дуо диэбиттэрин ылыммытым.

Курсаан олоҕо

— 2008 сыллаахха байаҥкамаат нөҥүө туттарсан, РФ ИДьМ ис войскаларын (билиҥҥитэ Росгвардия) иһинэн баар түөрт институттан Саратов куоракка баар үөрэх кыһатын талбытым. Курсаан аатын сүгэн, биэс сыл үөрэммитим. Казармаҕа олорбут буолан, саллаат олоҕун иһиттэн билэҕин, уратыта итиннэ сытар. Маны таһынан, юридическай үрдүк үөрэҕи биэрэллэр, бүтэрэргэр «лейтенант» буолан тахсаҕын.

— Бу байыаннай үрдүк үөрэҕи бүтэрэргэр туох идэлээх буолан тахсаҕын?

— Үөрэххин бүтэрдэххинэ, байыаннай чаастарга эбэтэр территориальнай Управлениеларга байыаннай сулууспаҕа бараҕын. Бастакы дуоһунаһыҥ — взвод хамандыыра, взводка 25–30 киһи киирэр. Ол кэнниттэн кэлэр дуоһунастарыҥ — рота хамандыыра — 100 киһилэнэҕин, салгыы батальон хамандыыра — 250 киһилээх. Итинник бара тураҕын.

Биир суруллубатах быраабыла баар — ситиһиилээхтик үөрэммиттэр уокуруктарын бэйэлэрэ талаллар диэн. Мин кыһыл дьупулуомунан бүтэрбит буолан, Илиҥҥи уокурукка ыытыҥ диэн көрдөспүтүм. Хабаровскайга муоратааҕы этэрээккэ взвод хамандыырынан, салгыы авиационнай этэрээккэ рота хамандыырын солбуйааччытынан ананан үлэлээбитим, итинник 2013–2017 сс. Хабаровскай куоракка икки чааска сулууспалаабытым. Рота хамандыырынан анаары сырыттахтарына, Саха сиригэр Росгвардия тэрилтэтэ аһыллан, элбэх үлэ миэстэ тахсыбыта. Онон дойдубар сулууспалыы кэлбитим.

— Кылгастык Росгвардия туһунан билиһиннэриэҥ дуо? Холобур, гражданскай нэһилиэнньэ полицейскайдартан соччо араарбат.

— Саха сирин ылан көрөр эбит буоллахпытына, Структурабытыгар Управление уонна хас да подразделение баар: ол курдук спецназ байыастара ОМОН уонна СОБР этэрээттэригэр сулууспалыыллар, сааны хонтуруоллуур сотрудниктар — көҥүлү, лиссиэнсийэни биэрэр салааҕа (ОЛРР) бааллар уонна түүннэри-күнүстэри нэһилиэнньэ нус бааччы олоҕун хааччыйар, кинилэр хамсаабат баайдарын-дуолларын, ону тэҥэ улахан режимнэй стратегическай хабааннаах эбийиэктэри харабыллыыр үлэһиттэр — Биэдэмистибэ таһынан харабыллыыр салааҕа (ОВО) үлэлииллэр.

Байыаннай үөрэххэ туттарсыы

— Байыаннай буолуон баҕарар оҕо хайдах, ханна туттарсар?

— Росгвардия байыаннай үрдүк үөрэҕин кыһалара Санкт-Петербурга, Пермҥэ, Саратовка, Новосибирскайга бааллар. Баҕалаах оҕо саайты көрөн талан, оскуоланы бүтэрэ илигинэ байаҥкамаакка баран сайабылыанньа суруйар.

Байыаннай институкка байыаннай-быраас хамыыһыйаны байаҥкамаат нөҥүө ааһаллар. Оскуола оҕолорун, орто анал үөрэх устудьуоннарын тус дьыалалара барыта онно баар, онон үөрэххэ туттарсар оҕо дьыалатын институттарга кинилэр ыыталлар. От ыйын бүтэһигин диэки ыҥырыы кэлэр.

Орто анал үөрэх устудьуоннара от ыйыгар бүтэллэр, онон үөрэнэр тэрилтэтэ баар сыанатынан ыспыраапка биэрбитин институкка ыыталлар. Оттон үөрэххэ туттарса тиийэригэр дьупулуомун илдьэ барар. Орто анал үөрэҕи бүтэрбиттэр БКЭ туттарбаттар, анал эксээмэни туттараллар. БКЭ түмүгэ үрдүк буоллаҕына, барбыт оҕолор бары үөрэххэ киирэллэр. Байыаннай үөрэх сөбүгэр соҕус куонкурустаах, сорох идэҕэ 1 миэстэҕэ 4–5 киһи буолуон сөп. Ол аата, батальоҥҥа 250 киһини үөрэххэ ылар буоллахтарына, 700–800 оҕо туттарса кэлэр. Онтон ыйы быһа байыаннай институкка сылдьан эксээмэн туттараллар, ону таһынан, физическэй бэлэмин көрдөрөр. Хара сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри регламенынан олороллор. Үгүс оҕо ону тулуйбакка баран хаалар. Сахалар тулуурдаах, кыра эрдэхтэн көрүнэ улааппыт буолан, үөрэххэ киирэллэр.

— Үөрэнэр усулуобуйа хайдаҕый? Туох чэпчэтиилэр баалларый?

— Биэс сыл тухары босхо үөрэнэллэр, үстэ аһаталлар, курсааҥҥа күннэтэ кэтэр, хонууга кэтэр, параднайга кэтэр үс көрүҥ таҥаһы биэрэллэр, ону таһынан сылга иккитэ каникулга кэлэр. Сайыҥҥы уоппуската 30 хонуктаах, кыһыҥҥыта — 14 күн. Сайыҥҥы уоппускатыгар кэлэр-барар айана төлөнөр.

— Истипиэндьийэлэрэ төһө үрдүгүй?

— Бастакы кууруска аармыйаҕа курдук төлөнөр, 3 тыһ. солк. Оттон 2 кууруска таҕыстаҕына, бэһис кууруска диэри хантараак баттыыллар. Онно хайдах үөрэнэргиттэн, эбээһинэскин төһө үчүгэйдик толороргуттан, сыбаанньаҕыттан көрөн, истипиэндьийэлэрэ 10–15 тыһ. солк.-тан 20 тыһ солк. диэри халбаҥныыр. Боростуой курсаан рядовой сыбаанньалаах буоллаҕына, отделение хамандыыра, алын сержант, сержант буолар. Взвод хамандыырын солбуйааччыта буоллаххына, сержант эбэтэр ыстаарсай сержант буолаҕын.

— Бүтэрдэҕинэ үйэтин тухары байыаннай буолар дуо?

— Үөрэхтэрин бүтэрбиттэр эписиэр сыбаанньатын ылан баран, 5 сылга хантараак түһэрсэллэр. 5 сыл кэнниттэн хантараагын уһатар эбэтэр гражданскай идэҕэ үлэлии барыан сөп. Оттон 2–3 куурустан быраҕар түгэннэригэр, харчыларын төнүннэрэллэр. Судаарыстыба эписиэри бэлэмнииригэр сүрдээх улахан ороскуоту сүгэр. Үөрэҕин кыайбакка уһуллар түгэнигэр, эмиэ төлөтөллөр. Дьиҥэр, байыаннай үөрэххэ киирбит оҕолору ылсан туран үөрэттэрэ сатыыллар.

— Байыаннай үөрэҕи талыан баҕарар оҕоҕо тугу сүбэлиэҥ этэй?

— Манна ийэ-аҕа оруола улахан. Оҕото байыаннай үөрэҕи, олоҕу кыайыа диэн эрэллээх төрөппүт оҕотугар манна туттарыс диэн өй угуон сөп. Киһи куттанара, толлоро суох. Биһиги бу үөрэнэн кэлэн, сулууспалыы сылдьабыт. Холобур, бу бэйэбин эттэхпинэ, судаарыстыба байыаннайдары өйүүр, хааччыйар, байыаннай ипотека баар, мэдиссиинэ өттүнэн толору хааччыллыылаахпыт, хамнаспыт да син үрдүк. Байыаннай идэ хайа баҕарар судаарыстыбаҕа хаһан баҕарар наада, национальнай куттал суох буолуутун хааччыйыыга, төрөөбүт дойдуну араҥаччылыырга.