Ийэ тыл уонна сурук-бичик күнүгэр аналлаах үөрүүлээх тэрээһин

Саха суругунан литэрэтиирэтэ төрүттэммитэ 125, Аҕа дойду уоттаах сэриитигэр Улуу Кыайыы 80 сылларыгар аналлаах Ийэ тыл уонна сурук-бичик күнүн дьоро тэрээһинигэр, Д.К. Сивцев — Суорун Омоллоон аатынан опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырыгар дьон-сэргэ толору муһунна.

Тыйаатыр аанын аһан үктэнээти кытта сахалыы таҥастаах уолаттар-кыргыттар – С.А.Зверев-Кыыл Уолун аатынан үҥкүү тыйаатырын артыыс-устудьуоннара киирбит киһини барытын уруйдуу-айхаллыы көрсөллөр. Бэлиэ күн иитинэн кинигэ быыстапката, атыыта, автограф-сиэссийэ тэрилиннэ. Сүүнэ саалаҕа биир даҕаны олорор миэстэ суоҕа, Ийэ тыл күнэ өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар дьоһун суолталааҕын, сүрэхтэригэр-быардарыгар чугаһын туоһута.

Дьон-сэргэ саалаҕа киирэн оннуларын булан олороотторун кытта “СӨ судаарыстыбаннай уонна официальнай тылларын чөл хаалларыы, сайыннарыы” судаарыстыбаннай бырагыраама үлэтин кэпсиир төрөөбүт тылга сыһыаннаах видеонан ролигы көрдөрдүлэр. Салгыы Г.М.Кривошапко аатынан СӨ судаарыстыбаннай филармонията Арассыыйа уонна СӨ Өрөгөй ырыаларын толорон, мустубут дьону биир турукка киллэрдилэр, биир санааҕа түмтүлэр, киэн туттууну үөскэттилэр.

Ил Дархан Айсен Николаев:

— Быйыл саха литэрэтиирэтэ төрүттэммитэ 125 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиибит. Үөрэх кирбиилэригэр, ийэ тылбыт сурукка киирэригэр, сайдарыгар, омукпут өйө-санаата уһуктарыгар төрүт  литэрэтиирэбит бигэ тирэх буолбута уонна күн бүгүҥҥэ диэри бу аналын чиэстээхтик толордо. Биһиги улуу айымньыларбытынан, суруйар, айар айдарыылаах үтүө-мааны дьоммутунан киэн туттабыт, – диэн эттэ.

Бүгүн Арассыыйа тылларын сайыннарарга улахан болҕомто уурулларын, тыл дойдуну сомоҕолуур күүс буоларын, хас биирдии омук бэйэтин тылын илдьэ сылдьарыгар сөптөөх усулуобуйа баар буолуохтааҕын туһунан дойдубут Конституциятыгар сурулларын ыйда. В.В.Путин Арассыыйа норуоттарын тылларын туһунан федеральнай сокуону бүгүҥҥү күн ирдэбилигэр, соруктарыгар олоҕуран, саҥардан оҥорорго сорудахтаабытын эттэ.

“Биһиги бүттүүн сорукпут – төрүт тылбытын күүһүрдүү, чөл уонна ыраас буоларын ситиһии, ыччакка иҥэрии. Бу соруктары олоххо киллэрэр анал бырагыраама үбүлээһинэ икки төгүл улаатан, сыллата бүдьүөттэн 100 мөл. солк. көрүллэр. Үлэ түөрт хайысханан ыытыллар: тыл эйгэтин чинчийии, үөрэх литэрэтиирэтин оҥоруу уонна бэчээттээһин, ийэ тылы үөрэтии, куйаар ситимигэр киэҥник тарҕатыы” – диэн бэлиэтээтэ.

“Саха тылын быһаарыылаах улахан тылдьыта”  бэччээттэнэн, саха тылын аан дойду таһымыгар таһаарбытын ыйда, СӨ Билимин академиятын иһинэн төрүт тыллары үөрэтии, харыстааһын уонна сайыннарыы үлэтэ ыытылларын, онтон Бырабыыталыстыба иһинэн саха тылын тиэрминнэрин хамыыһыйата тэриллибитин, этии киллэрбитин Ил Түмэн дьокутааттара өйөөн, билигин сокуон барыла икки судаарыстыбаннай тылынан киирэрин ааттаталаата, инникитин маннык тэрээһиннэр бэйэни салайыныы таһымыгар эмиэ олохтонуохтара диэн эрэллээҕин биллэрдэ.

“Төрүт тылларынан үөрэх кинигэлэрин саҥардан бэчээттээтибит. Саҥа ФГОСка олоҕуран 1-4 кылаастарга аналлаах саха тыла уонна литэрэтиирэтэ диэн учуобунньук оҥоһулла сылдьар. Бу үлэ 2025 сылга хайаан даҕаны булгуччу түмүктэниэхтээх. Салгыы оскуола оҕолоругар, орто анал үөрэх кыһаларыгар аналлаах үөрэх кинигэлэрэ тахсаллара былааннанар. Маны тэҥэ, 630 оскуола бибилэтиэкэлэрин төрөөбүт тылынан тахсыбыт саҥа кинигэнэн хааччыйыыны хайаан даҕаны ситиһиэхтээхпит” – диэн эттэ.

Төрөөбүт тылынан үөрэтии биир тэҥ буолбатаҕын, сорох улуустарга киэҥник тарҕаммыт, сорохторго сэдэх диэн кини ыйда. Үөрэх уонна билим министиэристибэтэ сөптөөх дьаһаллары ылан, маны көннөрөрүгэр эрэллээҕин эттэ.

“Бүгүн өрөспүүбүлүкэ араас муннугар 670 саха тылын уонна 74 хотугу тыллар учууталлара үлэлииллэр. Төрүт тыллар дьылҕалара кинилэртэн быһаччы тутулуктаах. Ол иһин биһиги эрдэттэн, оскуола саҕаттан кэлэр көлүөнэ учууталларын, тыл үөрэхтээхтэрин бэлэмнииргэ үлэни ыытыахтаахпыт. Төрүт тылларга БКЭ таһымнаах анал эксээмэн ыытыллар, үрдүк үөрэх кыһаларыгар ол түмүгэ ылыныллар. Ол эрээри, саха тылын талыы сүрдээх сэдэх. Онтон хотугу тыллары кэнники үс сыл устата биир да оҕо талбатаҕа сүрдээх хомолтолоох. Бу хайысханы болҕомтоҕо ылан, оскуолаҕа идэҕэ сирдиир үлэни күүһүрдүөххэ. Быйыл саха тылын учууталларын өрөспүүбүлүкэтээҕи үһүс сийиэһин үрдүк таһымнаахтык тэрийэргэ Бырабыыталыстыбаҕа сорудахтыыбын. Учууталлар санаалара, этиилэрэ төрүт тыл эйгэтин сайыннарарга туһалаах буоларыгар мин да, эһиги даҕаны бука бары эрэллээхпит”, – диэн эттэ.

Бэлиэ күнүнэн ийэ тыл сайдарыгар, чөл хааларыгар сыраларын уурар, сүҥкэн кылааттарын киллэрсэр дьоҥҥо СӨ Ил Дархан бириэмийэлэрин туттарда. Ол курдук, быйыл С.А.Новгородов аатынан бириэмийэни ХИФУ РФ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүн саха тылыгар кафедратын сэбиэдиссэйэ Дария Ивановна Чиркоева, Н.И.Спиридонов – Тэки Одулок аатынан бириэмийэни СӨ дьүкээрдэрин ассоциациятын чилиэнэ, хотугу норуоттар ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубаларын маастара, дьүкээгир тылын, култууратын тарҕатааччы Мария Николаевна Курилова, В.Д.Лебедев аатынан бириэмийэни эбээн норуотун ытык кырдьаҕаһа, “һээдьэни” таһаарааччы, СӨ  үөрэҕириитин туйгуна, “Ийэ буолуу мэтээл” II истиэпэннээх, “СӨ учууталларын учуутала”, “Сэрии оҕолоро” бэлиэ хаһаайката Анна Дмитриевна Слепцова, Г.М.Василевич аатынан бириэмийэни  тыл билимин хандьыдаата, Гуманитарнай чинчийии институтун хотугу филологияҕа салаатын билимҥэ үлэһитэ Мария Петровна Дьяконова туттулар.