Икки уруулуу нэһилиэккэ доҕордоһуу далаһата уурулунна

Кулун тутар 24 күнүгэр Ньурба оройуонун Хаҥалас нэһилиэгиттэн 25 киһилээх дэлэгээссийэ Сунтаар улууһун уһук сытар Бүлүүчээн нэһилиэгэр  ыалдьыттаан, бэйэбитигэр элбэҕи эбинэн, олус астынан кэллибит. Хаҥалас нэһилиэгин олорон кэлбит остуоруйата кэпсииринэн, Сунтаар улууһун Бүлүүчээн нэһилиэгэр Хаҥалас сириттэн өбүгэлэрбит түҥ былыр баран олохсуйбуттарынан, уруулуу нэһилиэк буоларбытынан билсиһэ, сонун сир олоҕун-дьаһаҕын көрөн,этэргэ дылы,  бэйэбитин көрдөрөн, кинилэр олохторун-дьаһахтарын билсистибит.

Сарсыарда лоп курдук 6.00 чаастан саҕаламмыт айаммыт суола 6 чаас кэриҥэ буолла. Бүүлүүчээннэрбит нэһилиэккэ киирэр аартыктарыгар алгыстаах алаадьынан, аал уоту аһатан, айах тутан, сахалыы сиэринэн көрсөн, хас биирдиибитигэр харысхал бэлиэни туттаран айхаллаан көрүстүлэр. Нэһилиэккэ киириэхпит иннинэ  Сунтаар  улууһугар “Ситис” диэн  эбии үөрэхтээһин интеллектуальнай киинин үлэтин-хамнаһын туһунан киин салайааччыта,  СӨ үөрэҕириитин туйгуна Марианна Васильевна Григорьева билиһиннэрдэ. Оҕо инники сайдыытыгар тиэхиньиичэскэй хайысханан кыһыннары-сайыннары үлэлиир, айылҕа маанылаабыт бэс быыһыгар турар бүддьүөт тэрилтэтэ  20-лии оҕону  күҥҥэ 5-тэ босхо аһатан, нэдиэлэ устата математика, физика курдук уустук биридиэмэттэргэ сарсыарда 9 чаастан 5-кэ диэри күүскэ дьарыктаан, ОГЭ, БКЭ эксээмэннэрин туттарыытыгар улахан билиини сомсор сирэ эбит. Олорорго,  үөрэнэргэ бары өттүнэн толору эппиэттиир бу тэрилтэ 16 үлэһиттээх, онон Бүлүүчээн олохтоохторугар элбэх үлэ миэстэтэ тахсыбыт. Айаннаан да иһэҥҥин Бүлүүчээн ураты кэрэ айылҕалааҕын көрөҕүн, үрдүк мырааннар, ураты эниэргийэ ыраас салгын илгийэргэ дылы.

Салгыы тэрээһиннэр барыта бырагыраама быһыытынан баран, тэрилтэлэринэн билсиһии, салҕыы Эдуард Пахомов аатынан Бүлүүчээннээҕи хартыына галереятыгар ыалдьыттаатыбыт. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн  хартыына түөрт галереятын салаата баарыттан бу биирэ Бүлүүчээн нэһилиэгэр баара уратылаах эбит. Мусуой сэбиэдиссэйэ,  учуутал идэлээх Александр Моисеевич саха норуотун биир киэн туттуута, П.А.Ойуунскай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, импрессионист-скульптор Эдуард Пахомов туһунан элбэҕи киэн тутта кэпсээтэ. Чахчыта да ураты талаан, саха норуотун киэн туттуута Эдуард Пахомов үлэлэрэ Дьокуускай куораппытын киэргэппит эбит. Ол курдук,  Семен Дежневка уонна Абакаядаҕа, “Туймаада саллаатыгар”, Олимпиада чөмпүйүөнэ, номоххо киирбит  тустуук Роман Дмитриевкэ,  Смоленщине куоракка бастакы космонавт Ю.А.Гагарин ийэтигэр анаммыт пааматынньыгы, Сунтаарга норуот ырыаһыта С.Зверевкэ-Кыыл уолугар боруонсаттан оҥоһуллубут пааматынньыгы уо.д.а. биллэр оҥоһуктары оҥорбут талааннаах скульптор 2018 сыллаахха  олохтон эрдэ туораабыт.

Түмэл салайаайааччыта Александр Кириллин олус интэриэһинэй киһи, Сунтаарга 1906 сыллаахха бастакы алмааһы булан туттарбыт, норуотугар ураты өҥөлөөх Тэрэпиин кинээс туһунан, «Эбээ сундууга» диэн ыалдьыттарга анаан оҥоһуллубут хоһу билиһиннэрдэ. Элбэҕи билбит киһи кэпсиирэ да истиҥэ, киһи салгыбакка истэ олоруон курдуга сөхтөрөр. Түмэл тиэргэнигэр тутуллубут саха балаҕанын экспоната баайынан бэйэтэ биир туспа кэпсээн буолуон сөп.

Эбиэт кэнниттэн быыстапка туруоруута, көрүүтэ, нэһилиэк уопсастыбаннай түмсүүлэрин кытта билсии, ыччаттарбыт успуорка күрэхтэрэ быыстала суох бара турда. Олохтоохтор кылынан үлэни кыайа туппуттар, араас оҥоһуктара оройуон, өрөспүүбүлүкэ куонкурустарыгар элбэх ситиһиилэммиттэр. Күрэх түмүгүнэн тиэннискэ, бильярдка —  биһиэннэрэ, волейболга, “көрдөөх стартар” оонньууга олохтоохтор кыайан, этэргэ дылы,  доҕордоһуу кыайыыта буолла. Бу кэмҥэ нэһилиэк түмэлигэр икки нэһилиэк актыыбын кытта “Өбүгэ ситимэ”  диэн «төгүрүк остуол» олус кэрэхсэбиллээхтик барда. Хаҥаластан нэһилиэк баһылыга С.А.Винокуров, Анисимова З.В, Васильева А.П.,Афанасьев А.В.,Николаева М.Н.,Федорова М.Г. кытыннылар. Бүлүүчэннэр өбүгэлэрбит ааспыт олохторун, удьуор утумун үөрэтиигэ  кэскиллээх үлэ барбытын олус сэҥээрдилэр, Уус Арыйааҥҥа кэлэн, үөрэнэр баҕаларын эттилэр. Баһылык Барамыгин С.К. бэйэ болгуо тааһыттан маннык элбэх үлэ ыытыллан, өбүгэлэрбит Сата уустарын төрүт дьарыктарын саҥалыы тыыннаан үлэлэһэ сылдьарбытын сөҕөн махтанан эттэ.

Биир саамай кэрэхсээбиппит  диэн, бу нэһилиэккэ араас уопсастыбаннай түмсүүлэр олус көхтөөхтүк, бары туспа анал дьиэлэнэн, хостонон үлэлииллэрэ эбит. Ол курдук,  «Үһүс көлүөнэ оскуолата”, «Ситис » киин иһинэн тэриллибит  “Дьол оһуора”, “ Саха саргыта”,  о.д.а түмсүүлэргэ дьон үөрэ-көтө иистэнэр, баайар, үҥкүүлүүр, дуобаттыыр,  араас тренажерга дьарыктанар эбит.

”Түмсүүгэ киирэргэ манна улахан былдьаһык”, —  диэн биһигини минньигэс тотоойу аһылыгынан аһаппыт кыргыттар күлэ-үөрэ кэпсииллэр.

Киэһэтин икки нэһилиэк кыттыылаах Сомоҕолоһуу кэнсиэрэ үрдүк таһымҥа ыытылынна. Кэнсиэр икки нэһилиэк аҕа баһылыктара Сергей Кириллович уонна Серафим Винокуров эҕэрдэ тылларынан саҕаланна. Сааланы толору мустубут көрөөччүлэр ытыстарын тыаһын да  харыстаабатылар. Көрөөччүлэр Хаҥалас нэһилиэгин ырыаһыттара Аркадий Винокуров, Клара Герасимова, Нюргун Баишев, Серафим Винокуров, “Дьүрүскэн “фольклор бөлөҕүн  толорууларын дохсун ытыс тыаһынан көрүстүлэр, олохтоохтор да өттүлэриттэн киһи сэргии,  үөрэ көрөр нүөмэрдэрэ толорулуннулар.

Сыа Бүлүү, Хотун Бүлүү аатын остуоруйаҕа киллэрэн, Бүлүүчээн диэн кэрэтик ааттаммыт нэһилиэк олохтоохторо биһигини сылаас ытыстарыгар түһэрэн көрсүбүттэригэр махтана, элбэҕи көрөн истэн кэлбиппититтэн дуоһуйа, төннөр суолбутун тутан айанныы турдубут.

Тус бэйэбэр арыйыым  — төрөөбүт нэһилиэктэрин сайдыытын туһугар олус бэриниилээхтик, дьиҥ патриоттыы санаанан олус кэрэхсэбиллээхтик үлэлии-хамсыы сылдьар дьон. Ол эбэтэр, түмэл салайааччыта Кириллин Александр Моисеевич уонна «Ситис» оҕону эбии үөрэхтээһин киинин салайааччыта Марианна Васильевна Григорьева. Дьиҥ үлэһит дьон бэйэлэрин тустарынан кэпсэммэт уратылаахтар, кинилэр  бэйэлэрин туһунан кэмчи кэпсээннэх да буоллаллар, бу икки киһи нэһилиэктэрин туһугар элбэҕи оҥорбутун сөҕө уонна  махталынан ахтабын.

Түгэнинэн туһанан,  нэһилиэк баһылыга Серафим Александровичка дэлэгээссийэ аатыттан Бүлүүчээн курдук ыраах сиргэ илдьэн ыалдьыттаппытыгар, бу ыраах айаҥҥа илдьэ сылдьыбыт эрэллээх суоппардарбытыгар Геннадий Винокуровка, Рустам Индеевкэ, Андрей Васильевка, Олег Филипповка махталбытын тиэрдэбит.

Мария НИКОЛАЕВА, «Ньурба» хаһыат уопсастыбаннай кэрэспэндьиэнэ