Ил Дархан Аан дойду төрүт олохтоох норуоттарын күнүнэн эҕэрдэтэ

Ытыктабыллаах Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт аҕыйах ахсааннаах норуоттарын бэрэстэбиитэллэрэ, биһиги өрөспүүбүлүкэбит олохтоохторо!

Эһигини Аан дойду төрүт олохтоох норуоттарын күнүнэн ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин! Бүгүн биһиги дойдубут төрүт норуоттарын устуоруйатын уонна үгэстэрин суолтатын бэлиэтиибит. Бу күн өбүгэлэрбит нэһилиэстибэлэригэр харыстабыллаахтык сыһыаннаһар, Хотугу норуоттар култуураларын салгыыр уонна сайыннарар наадалааҕын бэлиэтиир.

Биһиги Хотугу төрүт норуоттар ураты тылларын, үгэстэрин уонна үгүс көлүөнэ олоҕун дьаһаҕын харыстыыр дьоҥҥо махтанан сүгүрүйэбит. Бу эһиги — биһиги өрөспүүбүлүкэбит уонна дойдубут бүтүннүүтүн духуобунай күүһүн, этнокултуурунай баайын уонна этническэй уратытын харыстааччылара буолаҕыт. Сыл аайы атырдьах ыйын 9 күнүгэр бэлиэтэнэр бырааһынньык  быйыл «Төрүт норуоттар уонна оҥоһуу өй: быраабы харыстааһын, кэскили түстээһин» тиэмэҕэ ананар.

Саха сиригэр төрүт норуоттар бырааптарын уонна кыахтарын бөҕөргөтөргө утумнаах үлэ ыытыллар: 1990-с сыллартан удьуор нэһилиэктэри көмүскүүр, олох бары эйгэтигэр судаарыстыбаннай өйөбүлү хааччыйар 20-тэн тахса сокуон ылылынна. Өрөспүүбүлүкэҕэ сир баайын туһанааччылар социальнай эппиэтинэстэрин тиһигэ олохтоммута – этнологическай эспэртээһэ туһунан сокуон ылыллыбыта. Бу докумуон Хотугу төрүт аҕыйах ахсааннаах норуоттар үгэс буолбут олорор сирдэригэр уонна хаһаайыстыбаннай үлэлэрин ыытар сирдэригэр 300-тэн тахса общиналарын быраабын көмүскүүргэ туһуланар. 70-тан тахса эспэртииһэ ыытыллан, төрүт аҕыйах ахсааннаах норуоттар холбоһуктарыгар 400 мөл. тахса солкуобай төлөннө. Арктика сайдыытын стратегическай докумуоннарын уонна Хотугу төрүт аҕыйах ахсааннаах норуоттар 2035 сылга диэри бигэ сайдыыларын кэнсиэпсийэтин чэрчитинэн балыктааһыны уонна хотугу дьиэ табатын иитиитин сайыннарар мэхэньииһимнэр үлэлииллэр, эдэр табаһыттарга 2 мөл. солкуобай кээмэйдээх быһаччы үбүнэн өйөбүл оҥоһуллар, үөрэхтээһин бырагыраамаларын олоххо киллэриигэ, үөрэх кинигэлэрин таһаарыыга, удьуор нэһилиэктэр, айар кэлэктииптэр уонна кэммэиэрчэскэйэ суох холбоһуктар үлэлэригэр улахан үп-харчы көрүллэр.

Ол курдук, өрөспүүбүлүкэҕэ 2020-2024 сылларга табаны иитиини өйүүргэ 5 млрд солкуобай көрүлүннэ. Саха сиригэр 162 тыһыынча таба иитиллэр, ахсаанынан эрэгийиэн дойдуга үһүс миэстэни ылар. Быйыл бу салааҕа өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 1 млрд 350 мөлүйүөнтэн тахса солкуобай тыырылынна. Бу ааспыт сыллардааҕар 20% кэриҥэ элбэх.

Ити барыта төрүт норуоттар интэриэстэригэр туһаайыллар уонна судаарыстыба национальнай бэлиитикэтин көдьүүһүн үрдэтэр. 2026 сыл тохсунньу 1 күнүттэн дойдуга Хотугу, Сибиир уонна Уһук Илин төрүт аҕыйах ахсааннаах норуоттарын 2036 сылга диэри бигэ сайдыыларын саҥардыллыбыт Кэнсиэпсийэтэ олоххо киирэн барыаҕа. Бу докумуону оҥорууга Саха сирин төрүт норуоттарын бэрэстэбиитэллэрэ көхтөөхтүк кыттыбыттара. Хотугу норуоттар хас биирдии бэрэстэбиитэллэригэр үлэҕит, үгэс буолбут олох укулаатын, тылы уонна духуобунаһы харыстыыр бүтүн үлэҕит иһин махталбын тиэрдиэхпин баҕарабын. Эһиги биһиги өрөспүүбүлүкэбитин уратылаах уонна күүстээх оҥорор баайбытын харыстыыгыт. Ис сүрэхпиттэн эһиэхэ чэгиэн доруобуйаны, этэҥҥэ буолууну уонна кэскилгитигэр эрэллээх буолууну баҕарабын. Эһиги дьиэ кэргэҥҥитигэр уонна удьуор нэһилиэктэргитигэр эйэ уонна чэчирии сайдыы үүннүн, оттон биһиги бииргэ үлэбит Саха сирин бары төрүт норуоттарыгар саҥа кыахтары арыйдын.

Ытыктабылы кытта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана А.С. Николаев