Ил Дархан Арас­сыы­йа Фе­де­ра­ция­тын Консти­туция­тын кү­нү­нэн эҕэрдэтэ

Ытыктабыллаах Саха сирин олохтоохторо! Э­һи­ги­ни Арас­сыы­йа Фе­де­ра­ция­тын Консти­туция­тын кү­нү­нэн эҕэр­дэ­лиибин!

Консти­ту­ция – Арас­сыыйа хас биир­дии граж­да­нинын бы­раа­бын уон­на кө­ҥүлүн кө­мүс­күүр дой­ду­бут сү­рүн до­ку­муо­на.

Бу до­кумуоҥ­ҥа Арас­сыы­йа Фе­де­рация­тын су­даа­рыс­ты­бан­най ту­ту­лун тө­рүөт­тэ­рэ, үйэ­лэ­ри уҥуор­даан кэл­бит сыаннас­тар­быт – со­мо­ҕо­ло­һуу, дой­ду­га бэ­ри­нии­лээх буолуу, өбү­гэ үгэ­һи­гэр ытык­та­был­лаах­тык сы­һыан­на­һыы, дьиэ кэр­гэн уон­на ду­хуо­бу­най тө­рүт­тэ­ри ту­ту­һуу, Улуу Арас­сыы­йа­быт кэ­лэр кэс­ки­ли­гэр итэ­ҕэ­йии би­гэ­тик су­рул­ла сыл­дьал­лар.

Арас­сыы­йа Фе­де­ра­ция­та Консти­ту­ция­лаах буолан дой­ду­бут ба­ры но­руот­та­ра со­циаль­най-­экэ­нэмии­чэс­кэй сай­дыы­га, тө­рүт үгэс­тэ­рин уон­на тө­рөө­бүт тыл­ла­рын чөл хаал­ла­рар, үөрэ­тэр уон­на са­йын­на­рар бы­раап­та­ра мэк­тиэ­лэ­нэр.

Са­ха си­рэ – Арас­сыы­йа эл­бэх омук­таах дер­жа­ватын сор­ҕо­то буо­ла­рын бы­һыы­ты­нан, бы­лыр-­бы­лыргыт­тан би­һи­ги өрөс­пүү­бү­лү­кэ­бит Арас­сыы­йа хо­ту­гулуу-­илиҥ­ҥи кы­ра­ныыс­са­тын бө­ҕө кө­мүс­кэ­ли­нэн буолар. Би­һи­ги атын субъек­та­ры кыт­та дой­ду­бут со­циальнай-­экэ­нэ­мии­чэс­кэй сай­дыы­ты­гар, кө­мүс­кэ­нэр кыаҕын са­йын­на­ра­ры­гар сүҥ­кэн кы­лаап­пы­тын кил­лэрэ­бит, бу – ба­йыан­най дьа­йыы буо­ла ту­рар кэ­ми­гэр сүҥ­кэн суол­та­лаах. Арас­сыы­йа су­даа­рыс­ты­ба­та өрөспүү­бү­лү­кэ сү­дү кыа­ҕар ти­рэ­ҕи­рэн сай­да­ры­гар би­һиги ула­хан эп­пиэ­ти­нэ­һи сү­гэ­бит. Олох араас тур­гу­туула­рын туо­раан, Са­ха си­рэ эрэл­лээх­тик ин­нин диэ­ки хар­дыы­лыыр. Аас­пыт сыл тү­мү­гү­нэн эрэ­ги­йиэн­нээ­ҕи баа­ла­бай бо­ро­дуук­та 2,6 трлн сол­куо­ба­йы куо­һар­быта, бы­ра­мыы­сы­лан­най оҥо­рон та­һаа­рыы ин­дек­си­нэн, ту­туу үлэ­тин кээ­мэ­йи­нэн өрөс­пүү­бү­лү­кэ Уһук Илиҥҥи эрэ­ги­йиэҥ­ҥэ бас­та­кы миэс­тэ­лээх. На­цио­нальнай бы­ра­йыак­тар си­ти­һии­лээх­тик олох­хо кии­рэл­лэр, ол иһи­гэр со­циаль­най эби­йиэк­тэр, ты­һыын­ча­нан квадрат­най миэ­тэ­рэ оло­рор дьиэ үлэ­ҕэ кии­рэр.

Өрөс­пүү­бү­лү­кэ олох­тоох­то­ро дой­ду­бут ин­ни­ки кэски­лин ту­һу­гар дьа­ныар­даах­тык үлэ­лиил­лэр. Бу сыл сэ­тин­ньи­ти­гэр Арас­сыы­йа Фе­де­ра­ция­тын Бэ­рэ­си­дьиэнэ Вла­ди­мир Вла­ди­ми­ро­вич Пу­тин Ыйаа­ҕы­нан Өрөспүү­бү­лү­кэ­тээ­ҕи лис­сиэй-­ин­тэ­ри­нээт учуу­та­ла Илья Кы­сыл­баи­ков­ка “Арас­сыы­йа Фе­де­ра­ция­тын үтүө­лээх учуу­та­ла” аат иҥэ­рил­ли­би­тэ. Билим эй­гэ­ти­гэр үтүөлэ­рин уон­на өр сыл­лаах үлэ­тин иһин Са­ха Өрөс­пүүбү­лү­кэ­тин Билимин ака­де­мия­тын бэ­рэ­си­дьиэ­нэ Леонид Вла­ди­ми­ров До­ҕор­до­һуу Уор­дьа­ны­нан на­ҕаа­рада­лам­мы­та. Кул­туу­ра­ны уон­на ус­куус­ту­ба­ны са­йынна­рыы­га кы­лаа­тын, өр сыл­лаах сы­ра­лаах үлэ­тин иһин Са­ха ты­йаа­ты­рын ди­риэк­тэ­рин сол­бу­йаач­чы Ана­толий Ни­ко­лаев “Кул­туу­ра уон­на ус­куус­ту­ба эй­гэ­ти­гэр үтүө­лэ­рин иһин” уор­дьа­ны­нан на­ҕа­раа­да­лам­мы­та.

Са­ха си­рин олох­тоох­то­ро Ийэ дой­ду­бут сай­дыы­тыгар эйэ­лээх үлэ­нэн эрэ буол­бак­ка, ба­йыан­най дьа­йыы бо­йо­буой дьыа­ла­ты­гар эмиэ кы­лаат­та­рын кил­лэ­рэллэр. Ол кур­дук, өрөс­пүү­бү­лү­кэ­бит 12 олох­тоо­ҕо Арассыы­йа Фе­де­ра­ция­тын Дьоруо­йун аатын сү­гэр.

Арас­сыы­йа Бэ­рэ­си­дьиэ­нэ Вла­ди­мир Пу­тин би­һиэ­хэ өрөс­пүү­бү­лү­кэ сай­дыы­тын уону­нан сыл­лар­га бы­һаарар кыах­таах сүҥ­кэн со­рук­та­ры ту­руор­бу­та: Өлүө­нэ­ни туо­руур муос­та­ны ту­туу бы­ра­йыа­га, Дьо­куус­кай уон­на Не­рюнгри куо­рат­тар маас­тар-­бы­лаан­на­ра, өрөс­пүү­бүлү­кэ киин куо­ра­ты­гар то­ло­ру цикл­лаах эл­бэх ха­йысха­лаах кии­нэ па­вильо­нун, Муу­су­ка үр­дү­кү ос­куо­ла­тыгар са­ҥа комплек­сы ту­туу уон­на Эпос уон­на ус­куус­туба Аркти­ка­таа­ҕы кии­нин ары­йыы.

Би­һи­ги бу со­рук­та­ры олох­хо кил­лэ­риэх­пит, дой­дубут сал­гыы үүнэ-­сай­да, үүнэ-­чэ­чи­рии ту­ра­ры­гар туох кыал­ла­рын ба­ры­тын оҥо­руох­пут. Күн­дү өрөс­пүү­бү­лү­кэ­бит олох­тоох­то­ро! Ба­ры­гы­тыгар эйэ­ни уон­на этэҥ­ҥэ буо­луу­ну, үлэ­ҕи­ти­гэр-­үөрэххи­ти­гэр си­ти­һии­лэ­ри, то­рум­нам­мыт бы­лааҥ­ҥыт туола­ры­гар, Улуу Арас­сыы­йа­быт уон­на тө­рөө­бүт Са­ха­быт си­рин ту­һу­гар та­һаа­рыы­лаах үлэ­ни ба­ҕа­ра­бын!

Айсен НИКОЛАЕВ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана.